Σύνδρομο ανήσυχων ποδιών στην εγκυμοσύνη: Αίτια και αντιμετώπιση

Το Σύνδρομο Ανήσυχων Ποδιών (από εδώ και πέρα θα το αναφέρουμε με το αρκτικόλεξο ΣΑΠ) είναι μία νευρολογικού ενδιαφέροντος πάθηση, η οποία – όπως αναφέρεται και σε μελέτη του 2021 – χαρακτηρίζεται από έντονη επιθυμία για κίνηση των κάτω άκρων, η οποία συνήθως συνοδεύεται από την εκδήλωση δυσάρεστων αισθήσεων σε αυτά.

Το ΣΑΠ συχνά κατονομάζεται και ως Νόσος των Willis και Ekbom. Ο Sir Thomas Willis ήταν και ο πρώτος, που το περιέγραψε το 1672, ενώ εκτενώς με αυτό ασχολήθηκε στα μέσα του 20^ου αιώνα και ο Σουηδός νευρολόγος Karl-Axel Ekbom.

Πόσο συχνό είναι το ΣΑΠ στην εγκυμοσύνη;

Η εγκυμοσύνη φαίνεται, πως αποτελεί προδιαθεσικό παράγοντα για την εκδήλωση ΣΑΠ.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει σχετική μελέτη του 2018, στα πλαίσια της οποίας πραγματοποιήθηκε ανασκόπηση της διεθνούς σχετικής επιστημονικής βιβλιογραφίας και ελήφθησαν στοιχεία από 51.717 κυήσεις. Εκ των συλλεγόντων δεδομένων υπολογίσθηκε, πως η συνολική πιθανότητα εκδήλωσης του ΣΑΠ κατά την κύηση στο γενικό πληθυσμό ανέρχεται στο 21%.

Εντούτοις, η πιθανότητα αυτή δεν είναι η ίδια για όλες τις περιοχές του κόσμου. Παρακάτω αναγράφεται η σχετική πιθανότητα ανά ευρύτερη γεωγραφική περιοχή:

• Ευρώπη – 22%
• Δυτικός Ειρηνικός Ωκεανός – 14%
• Ανατολική Μεσόγειος – 30%
• Αμερική – 20%

Επιπροσθέτως, στην παραπάνω μελέτη του 2018 εκτιμήθηκε, πως η πιθανότητα εκδήλωσης ΣΑΠ δεν είναι η ίδια για όλα τα τρίμηνα της κύησης. Συγκεκριμένα, η πιθανότητα αυτή ανά τρίμηνο διαμορφώνεται ως εξής:

• Πρώτο τρίμηνο – 8%
• Δεύτερο τρίμηνο – 16%
• Τρίτο τρίμηνο – 22%

Πάντως μετά τον τοκετό η πιθανότητα εκδήλωσης ΣΑΠ περιοριζόταν στο 4%.

Εδώ καλό θα ήταν να σημειωθεί, πως, όπως περιγράφεται και σε μελέτη του 2015, αν μία γυναίκα έχει την ιδιοπαθή (ιδιοπαθής ή πρωτοπαθής σημαίνει «αγνώστου αιτιολογίας») μορφή του ΣΑΠ, πριν την εγκυμοσύνη, τότε η σχετική συμπτωματολογία είναι πιθανό να ενταθεί στην κύηση. Επίσης, η εκδήλωση ΣΑΠ για πρώτη φορά στην κύηση συνδέεται με αυξημένες πιθανότητες εκδήλωσής του και σε επόμενη κύηση, αλλά και εκδήλωσης της ιδιοπαθούς μορφής ΣΑΠ και εκτός κύησης.

Γιατί το ΣΑΠ είναι συχνότερο κατά την εγκυμοσύνη;

Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω αυτή καθαυτή η εγκυμοσύνη αποτελεί έναν ανεξάρτητο παράγοντα, που προδιαθέτει για την εκδήλωση ΣΑΠ. Οι λόγοι για το φαινόμενο αυτό δεν μας είναι, προς ώρας τουλάχιστον (το παρόν πόνημα γράφηκε στις 24/10/2023), απολύτως ξεκάθαροι. Όπως περιγράφεται και σε μελέτη του 2022, στα πλαίσια της οποίας έγινε ανασκόπηση της σχετικής βιβλιογραφίας, μόνον υποθέσεις έχουν διατυπωθεί.

Καταρχήν οι αυξημένες πιθανότητες εκδήλωσης ΣΑΠ στην εγκυμοσύνη έχουν συνδεθεί με τις μεταβολές στην παραγωγή των ορμονών κατά τη διάρκεια της κύησης. Στην περίοδο αυτή της γυναίκας μεταβάλλονται τα επίπεδα τόσο των οιστρογόνων και της προγεστερόνης, που παράγονται από τον πλακούντα, όσο και αυτά της προλακτίνης και των θυρεοειδικών ορμονών.

Επίσης, κατά τη διάρκεια της κύησης αυξάνονται οι ανάγκες της γυναίκας σε σίδηρο. Για το λόγο αυτό η αναιμία είναι συνήθης κατά τη διάρκεια της κύησης, η οποία αντικατοπτρίζεται στις χαμηλές τιμές της συγκέντρωσης της αιμοσφαιρίνης (είναι η πρωτεΐνη, που μεταφέρει οξυγόνο στους ιστούς, η οποία περιέχει και σίδηρο). Άλλοι δείκτες, που σχετίζονται με την αναιμία και παρουσιάζουν κάμψη στην εγκυμοσύνη είναι η συγκέντρωση του σιδήρου στο αίμα και η συγκέντρωση της Φερριτίνης (είναι η πρωτεΐνη, που αποτελεί τις «αποθήκες» σιδήρου του σώματος).

Οι αυξημένες ανάγκες της γυναίκας σε σίδηρο κατά την εγκυμοσύνη συχνά οδηγούν σε μία κατάσταση «σχετικής» σιδηροπενίας. Με τον όρο «σχετική» εννοούμε, πως αν η πρόσληψη σιδήρου παραμείνει η ίδια, που ήταν και εκτός κύησης, οι αυξημένες ανάγκες στο ιχνοστοιχείο αυτό θα οδηγήσουν τελικά σε έλλειψη σιδήρου. Η σιδηροπενία είναι ένας παράγων προδιάθεσης για την εκδήλωση ΣΑΠ. Επομένως, η κύηση αποτελεί κατ’ ουσίαν μία κλινική κατάσταση, παρουσία της οποίας αυξάνονται οι πιθανότητες εκδήλωσης σιδηροπενίας και κατ’ επέκτασιν και ΣΑΠ.

Έχει εξάλλου σύμφωνα πάντα με τα όσα περιγράφονται στην παραπάνω αναφερθείσα βιβλιογραφική μελέτη του 2022, οι πιθανότητες εκδήλωσης ΣΑΠ κατά την εγκυμοσύνη αυξάνονται και διότι σε αυτήν την περίοδο της ζωής της γυναίκας αυξάνονται και οι πιθανότητες εκδήλωσης ελλείψεων σε βιταμίνη D, αλλά και σε φυλλικό (ή φολικό) οξύ. Και η ανεπαρκής πρόσληψη των δύο αυτών ιχνοστοιχείων έχει συνδεθεί με την εκδήλωση ΣΑΠ.

Άλλα στοιχεία, η έλλειψη των οποίων έχει συνδεθεί με την εκδήλωση ΣΑΠ στην εγκυμοσύνη είναι το μαγνήσιο και ο ψευδάργυρος.

Τέλος δεν αποκλείεται στην εκδήλωση ΣΑΠ στην κύηση να εμπλέκονται και συγκεκριμένα γονίδια, οι φορείς των οποίων παρουσιάζουν μίαν τρόπον τινά «ευαισθησία» στην εκδήλωση του συγκεκριμένου συνδρόμου.

Πώς αντιμετωπίζεται το ΣΑΠ;

Όπως περιγράφεται και στη σχετική ιστοσελίδα του Εθνικού Ιδρύματος για τις Νευρολογικές Διαταραχές και τα Αγγειακά Εγκεφαλικά Επεισόδια (National Institute of Neurological Disorders and Stroke) των Η.Π.Α., όπως αυτή αναγνώσθηκε στις 24/10/2023, δεν υφίσταται θεραπεία για το ΣΑΠ. Είναι όμως δυνατόν δια φαρμακευτικής αγωγής και δια αλλαγών στην καθημερινότητα να περιοριστεί η ένταση των σχετικών συμπτωμάτων.

Με ποια φαρμακευτική αγωγή μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τα συμπτώματα του ΣΑΠ;

Ο κατάλογος με αυτά τα φάρμακα περιλαμβάνει:

• τα συμπληρώματα σιδήρου
• αντιεπιληπτικά φάρμακα
• φάρμακα, που αυξάνουν με τη δράση τους τα επίπεδα Ντοπαμίνης στον εγκέφαλο
• οπιοειδή
• βενζοδιαζεπίνες (είδη ηρεμιστικών)

Συμπληρώματα σιδήρου δίνονται συχνότατα στην κύηση. Κάποια από τα αντιεπιληπτικά φάρμακα και αυτά, που επηρεάζουν τη διαθεσιμότητα της Ντοπαμίνης δεν απαγορεύονται στην κύηση. Η χορήγησή τους όμως γίνεται σε κάθε περίπτωση εξατομικευμένα και πάντα μετά από συνεκτίμηση του ενδεχομένου οφέλους και των όποιων κινδύνων σχετίζονται με αυτήν. Φυσικά η προϋπόθεση λήψης τέτοιων φαρμάκων στην κύηση είναι η προηγούμενη αναζήτηση ιατρικής συμβουλής.

Σε γενικές γραμμές η χορήγηση οπιοειδών και βενζοδιαζεπινών δεν συστήνεται κατά την εγκυμοσύνη.

Με ποιες αλλαγές στον τρόπο ζωής μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τα συμπτώματα του ΣΑΠ;

Ο κατάλογος με τις αλλαγές αυτές περιλαμβάνει:

• την αποχή από το κάπνισμα, την πόση οινοπνευματωδών ποτών και ροφημάτων ή αναψυκτικών, που περιέχουν καφεΐνη
• τη διατήρηση κατά το δυνατόν της ρουτίνας στον ύπνο
• την σωματική άσκηση σε μέτρια ένταση, όπως το περπάτημα
• την ήπια αεροβική άσκηση και τις διατάσεις στα κάτω άκρα
• τις μαλάξεις στα κάτω άκρα και τα ζεστά λουτρά σε αυτά
• την τοποθέτηση επί των κάτω άκρων ζεστών ή κρύων επιθεμάτων

Φυσικά το κάπνισμα και η κατανάλωση οινοπνευματωδών κατά την κύηση δεν συνιστώνται, ενώ η κατανάλωση καφεΐνης συνιστάται να είναι μετριασμένη. Πριν όμως αποφασίσετε να εφαρμόσετε οποιοδήποτε από τα παραπάνω μέτρα, είναι απαραίτητο να ενημερωθεί ο θερπάπων ιατρός.

Δείτε ΕΔΩ σε ποιο στάδιο της κύησης βρίσκεστε!

Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
www.eleftheia.gr

^{Σχετική βιβλιογραφία}

^{Gossard TR, Trotti LM, Videnovic A, St Louis EK. Restless Legs Syndrome: Contemporary Diagnosis and Treatment. Neurotherapeutics. 2021 Jan;18(1):140-155. doi: 10.1007/s13311-021-01019-4. Epub 2021 Apr 20. PMID: 33880737; PMCID: PMC8116476.}

^{Chen SJ, Shi L, Bao YP, Sun YK, Lin X, Que JY, Vitiello MV, Zhou YX, Wang YQ, Lu L. Prevalence of restless legs syndrome during pregnancy: A systematic review and meta-analysis. Sleep Med Rev. 2018 Aug;40:43-54. doi: 10.1016/j.smrv.2017.10.003. Epub 2017 Oct 25. PMID: 29169861.}

^{Prosperetti C, Manconi M. Restless Legs Syndrome/Willis-Ekbom Disease and Pregnancy. Sleep Med Clin. 2015 Sep;10(3):323-9, xiv. doi: 10.1016/j.jsmc.2015.05.016. Epub 2015 Jun 22. PMID: 26329442.}

^{Mendes A, Silva V. Possible etiologies of restless legs syndrome in pregnancy: a narrative review. Sleep Sci. 2022 Oct-Dec;15(4):471-479. doi: 10.5935/1984-0063.20220080. PMID: 36419819; PMCID: PMC9670777.}