Η σεξουαλική λειτουργία στην εμμηνόπαυση. Γράφει ο γυναικολόγος Αθανάσιος Γιαννακούρης

Στο μεγαλύτερο ποσοστό των γυναικών αυτό συμβαίνει περίπου στην ηλικία των 50 ετών. Από το διάστημα αυτό και για τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής της η γυναίκα καλείται εμμηνοπαυσιακή.

Μετά την εμμηνόπαυση συμβαίνουν ουσιαστικές βιολογικές αλλά και ψυχολογικές αλλαγές που επηρεάζουν τη σεξουαλικότητα των γυναικών στην ηλικία αυτή. Η κυριότερη βιολογική αλλαγή αφορά στην ελάττωση των οιστρογόνων και των ανδρογόνων, ορμονών που παράγονται κυρίως από τις ωοθήκες.

Η υπολειτουργία των ωοθηκών επιφέρει δραματική μείωση της οιστραδιόλης, του κυριότερου οιστρογόνου που είναι απαραίτητη για την καλή λειτουργία των γυναικείων γεννητικών οργάνων. Η πτώση της αντανακλά σε ελάττωση της αγγειοδιαστολής, μείωση της μυϊκής τάσης, καθυστέρηση της ύγρανσης του κόλπου. Ο κολπικός σωλήνας χάνει πολύ από την ελαστικότητα του, το κολπικό επιθήλιο γίνεται ευαίσθητο σε κακώσεις, η κλειτοριδική περιοχή ευαισθητοποιείται επίσης και εύκολα μπορεί να προκληθεί ερεθισμός, καύσος ή τραυματισμός. Η μείωση της τεστοστερόνης, του κυριότερου ανδρογόνου, δεν είναι τόσο δραματική όσο της οιστραδιόλης. Η τεστοστερόνη έχει απευθείας επίδραση στη libido, στην ερωτική επιθυμία, στη διάθεση. Φαίνεται λοιπόν πως η μείωση της ερωτικής επιθυμίας μετά την εμμηνόπαυση, δεν οφείλεται κυρίως στην πτώση των ανδρογόνων αλλά και σε άλλες βιολογικές ή ψυχολογικές αλλαγές που συμβαίνουν στην περίοδο αυτή.

Με το πέρασμα της ηλικίας ορισμένες παθήσεις όπως κακοήθειες (π.χ καρκίνος μαστού) ή καρδιολογικά προβλήματα (έμφραγμα μυοκαρδίου) μεταβάλλουν την σεξουαλική δραστηριότητα της συντρόφου. Ο σακχαρώδης διαβήτης σχετίζεται με μείωση της σεξουαλικής διέγερσης, μειωμένη ύγρανση του κόλπου και ελαττωμένη σεξουαλική δραστηριότητα. Ουρολογικά προβλήματα όπως ακράτεια ούρων ή λήψη φαρμακευτικών σκευασμάτων όπως αντιϋπερτασικών, αντιψυχωσικών, αντικαταθλιπτικών μπορεί να δημιουργήσουν σεξουαλική δυσλειτουργία.

Πέρα από τις βιολογικές όμως αλλαγές, ψυχολογικές αλλαγές επηρεάζουν την περίοδο αυτή τη σεξουαλικότητα. Η κάθε γυναίκα βιώνει με διαφορετικό τρόπο την εμμηνόπαυση και το τέλος της αναπαραγωγικής περιόδου. Οι περισσότερες παραδέχονται πως βιώνουν αισθήματα μειονεξίας και θλίψης που απορρέουν από αρνητικές σκέψεις σε σχέση με τη σεξουαλικότητα και τη θηλυκότητα τους. Η γυναίκα αναρωτιέται για τον ρόλο της, αφού βλέπει στοιχεία που συνιστούν τη θηλυκότητα της να μεταβάλλονται, βλέπει την περίοδο να σταματά , την εμφάνιση της να αλλάζει, την ερωτική διάθεση να μειώνεται. Παράλληλα, μεταβολές που συμβαίνουν στην περίοδο αυτή όπως επαγγελματικά προβλήματα, απομάκρυνση παιδιών, συνταξιοδότηση επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τη σεξουαλικότητα.

Αποτέλεσμα των αλλαγών αυτών είναι με την πάροδο της ηλικίας οι γυναίκες να μην αναζητούν το σεξ στον ίδιο βαθμό με τον άντρα. Αυτό δημιουργεί πολύ συχνά φορτίσεις στο ζευγάρι της τρίτης ηλικίας και παρενοχλήσεις από την μεριά του συντρόφου με αποτέλεσμα η γυναίκα να πρέπει συχνά να απολογείται.

Κατά την σεξουαλική πράξη μετά την πρώτη φάση της σεξουαλικής επιθυμίας, ακολουθεί η φάση της σεξουαλικής διέγερσης. Μετά την εμμηνόπαυση η φάση αυτή εμφανίζεται παρατεταμένη. Υπάρχει λόγω ελάττωσης των οιστρογόνων, καθυστέρηση στην ύγρανση του κόλπου, η οποία παρουσιάζεται στις νέες γυναίκες μέσα σε 15''- 30''. Έτσι μπορεί να χρειαστεί μηχανικός ερεθισμός για 1'- 5' περίπου, πριν εμφανισθεί κάποια ύγρανση του κόλπου. Η μήτρα ατροφεί αλλά αυτό δεν εμποδίζει καθόλου την γυναίκα να απολαμβάνει τη σεξουαλική πράξη. Η κλειτοριδική περιοχή χρειάζεται ήπιους χειρισμούς λόγω της ατροφίας του επιθηλίου, όμως η διέγερσή της επιφέρει τα ίδια αποτελέσματα στις γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση όπως και στις νεότερες γυναίκες. Αυτό σημαίνει πως η γυναίκα αντιδρά το ίδιο στο σεξουαλικό αυτό ερέθισμα.

Η επόμενη φάση της σεξουαλικής πράξης ονομάζεται φάση οργασμού. Είναι η κορυφαία στιγμή, διαρκεί λίγα δευτερόλεπτα και χαρακτηρίζεται από ισόχρονες ρυθμικές συσπάσεις των μυών του περινέου με μεσοδιαστήματα 0,8 του δευτερολέπτου, οι συσπάσεις αυτές είναι 7-15 στις νεαρότερες γυναίκες ενώ μετά την εμμηνόπαυση ελαττώνονται σε 4 -5.

Τέλος η φάση της χαλάρωσης διαρκεί 5'– 10', ενώ με συνεχή διέγερση οι νεαρότερες γυναίκες έχουν νέους οργασμούς. Στη φάση αυτή επανέρχονται τα αγγεία και τα γυναικεία όργανα στην προ του ερεθίσματος κατάσταση και είναι ταχύτερη από ότι πριν την εμμηνόπαυση.

Η αντιμετώπιση των προβλημάτων της σεξουαλικής λειτουργίας μετά την εμμηνόπαυση αφορούν στην αντιμετώπιση των βιολογικών προβλημάτων αφενός και αφετέρου στην ψυχολογική υποστήριξη των γυναικών στην φάση αυτή της ζωής τους.

Η δυσπαρευνία, το αίσθημα πόνου κατά τη σεξουαλική επαφή, φαίνεται να ανταποκρίνεται στην οιστρογονική θεραπεία υποκατάστασης, αποκαθιστώντας τα επιθηλιακά κύτταρα, το PH του κόλπου και την κυκλοφορία του αίματος στα γεννητικά όργανα. Η θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης, συστηματική (λήψη από το στόμα) ή τοπική (εφαρμογή χαπιών στον κόλπο) μπορεί να είναι αποτελεσματική θεραπεία για την ατροφία του κόλπου, αυξάνοντας την ύγρανση και ελαττώνοντας την δυσπαρευνία, δεν φαίνεται όμως να βελτιώνει την σεξουαλική επιθυμία.

Η Τιμπολόνη (ορμονικό σκεύασμα) χρησιμοποιείται με λήψη από το στόμα για την ανακούφιση των κλιμακτηριακών συμπτωμάτων, συμπεριλαμβανομένης της σεξουαλικής διάθεσης και επιθυμίας.

Ασθενή ανδρογόνα όπως η δεϋδροεπιανδροστερόνη (DHEA) έχουν προταθεί ως θεραπεία για τη μειωμένη libido και για τη βελτίωση της ψυχικής διάθεσης (Χρησιμοποιείται ευρέως στις ΗΠΑ).

Από ψυχολογικής πλευράς, η αίσθηση συρρίκνωσης της σεξουαλικής της ζωής, οδηγεί ενίοτε τη γυναίκα σε υπερβολές, κάνοντας την να συμπεριφέρεται προκλητικά. Βιώνοντας έντονα την ανασφάλεια και την αγωνία για την εικόνα της, προκειμένου να αντισταθμίσει τα συναισθήματα αυτά επιχειρεί να ανανεώσει την εμφάνιση της, να προκαλέσει, να αναζητήσει μια ναρκισσιστική επιβεβαίωση. Σ' αυτή τη φάση της ζωής της η γυναίκα χρειάζεται τη συνεργασία του συντρόφου της.

Αν αναλογιστεί κανείς πως ο μέσος όρος ηλικίας της γυναίκας υπερβαίνει τα 75 χρόνια, θα αντιληφθεί ότι η μετά την εμμηνόπαυση ζωή καλύπτει περίπου 25 χρόνια.

Είναι ένα διάστημα που ανοίγει ένα νέο δρόμο στο γάμο όπου η συντροφικότητα και η αγάπη έρχονται να δέσουν με τη σεξουαλική και ερωτική επαφή του ζευγαριού.

Δρ. Αθανάσιος Γιαννακούρης Μαιευτήρας-Γυναικολόγος
Συνεργάτης του Ινστιτούτου Ψυχικής κ' Σεξουαλικής Υγείας