17η Νοεμβρίου-Παγκόσμια Ημέρα Προωρότητας: Όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε για το πρόωρο τοκετό

Η 17η Νοεμβρίου το 2008 εορτάστηκε για πρώτη φορά σε διεθνές επίπεδο ως ημέρα προωρότητας από ευρωπαϊκούς συλλόγους γονέων, ενώ από το 2011 κι έπειτα καθιερώθηκε ως η Παγκόσμια Ημέρα Προωρότητας (World Prematurity Day).

Με τον τρόπο αυτό αναδείχθηκε η σημασία ενός προβλήματος, το οποίο σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (Π.Ο.Υ.) αφορά μέχρι και 15 εκατομμύρια νεογνά ετησίως, ενώ ο αριθμός αυτός δείχνει αυξητική τάση.

Ο όρος πρόωρο νεογνό αναφέρεται σε νεογνά, τα οποία γεννήθηκαν πριν από τη συμπλήρωση των 37 εβδομάδων κύησης.

Στον παρακάτω πίνακα φαίνεται η κατάταξη της προωρότητας σύμφωνα με τον Π.Ο.Υ.:

• Μετρίου βαθμού ή οριακή προωρότητα: 32 εβδομάδες κύησης (ε.κ.) - <37 ε.κ.
• Υψηλού βαθμού προωρότητα: 28 ε.κ. - <32 ε.κ.
• Ακραία προωρότητα <28 ε.κ.

Ποια προβλήματα αντιμετωπίζει ένα νεογνό;

Τα προβλήματα, που θα αντιμετωπίσει το νεογνό μετά τον τοκετό εξαρτώνται από το βαθμό προωρότητας. Το όριο μεταξύ προωρότητας υψηλού βαθμού και ακραίας προωρότητας έχει τεθεί στις 28 εβδομάδες, διότι τα μωράκια, που γεννιούνται αφού έχουν συμπληρωθεί 28 εβδομάδες κύησης, αν δεν εμφανίζουν ειδικά προβλήματα υγείας, έχουν πιθανότητες μέχρι και 90% να αναπτυχθούν κανονικά, χωρίς να εμφανίσουν κάποια πάθηση, που σχετίζεται με την προωρότητα.

Αντίθετα τα προωράκια, τα οποία έρχονται στον κόσμο πριν από τη συμπλήρωση τουλάχιστον 23 εβδομάδων κύησης δεν έχουν σχεδόν καθόλου πιθανότητες να επιβιώσουν. Οι πιθανότητες επιβίωσης του νεογνού αυξάνονται με την αύξηση της διάρκειας της κύησης, ενώ αφενός η πιθανότητα εμφάνισης προβλημάτων υγείας στο νεογνό, αφετέρου η σοβαρότητα των προβλημάτων αυτών αντίθετα μειώνονται με την παράταση της κύησης.

Η παραμονή του μωρού στη μήτρα του δίνει το χρόνο να αναπτύξει τα διάφορα συστήματά του σε ικανό βαθμό, ώστε να μπορέσει να ανταπεξέλθει στις «δοκιμασίες» του έξω κόσμου. Αν ο χρόνος, που του δόθηκε μέσα στη μήτρα δεν είναι αρκετός, τότε ο οργανισμός του μωρού μπορεί να αντιμετωπίσει δυσκολίες προσαρμογής στην εξωμήτριο ζωή. Τα προβλήματα, που μπορεί να αντιμετωπίσει ένα πρόωρο βρέφος χωρίζονται σε βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα.

Ο πρώτος άμεσος κίνδυνος, που αντιμετωπίζει ένα πρόωρο νεογνό είναι αυτός του θανάτου. Για το λόγο αυτό τα πρόωρα μεταφέρονται άμεσα στην μονάδα νεογνών, όπου και τους παρέχεται η απαραίτητη φροντίδα. Οι πρόοδοι των τελευταίων 40 ετών έχουν δώσει τη δυνατότητα σε νεογνά, τα οποία γεννήθηκαν μετά από κύηση διάρκειας ακόμα και περίπου 24 εβδομάδων να επιβιώσουν.

Στη μονάδα εντατικής φροντίδας νεογνών παρέχεται η απαραίτητη υποστήριξη για την αντιμετώπιση των άμεσων προβλημάτων, που ο ανώριμος οργανισμός του πρόωρου βρέφους μπορεί να αντιμετωπίσει. Καταρχήν, το πρόωρο νεογνό είναι πιθανόν να αντιμετωπίσει τόσο αναπνευστικά, όσο και καρδιολογικά προβλήματα. Επίσης είναι πιθανό το πεπτικό του σύστημα να μην είναι έτοιμο να δεχθεί τροφή, αλλά και ο μεταβολισμός του να μην έχει βρει ακόμα την απαραίτητη ισορροπία και να εμφανίζονται συχνές υπογλυκαιμίες, οι οποίες θα πρέπει να αναγνωρίζονται από το ιατρικό προσωπικό και να αντιμετωπίζονται άμεσα.

Εξάλλου τα πρόωρα νεογνά παρουσιάζουν βαριά αναιμία, η οποία μπορεί να θέσει τη ζωή τους σε κίνδυνο, αλλά και ίκτερο, με συχνότητα μεγαλύτερη απ' ότι οι παθήσεις αυτές παρουσιάζονται σε τελειόμηνα νεογνά. Επίσης ο εγκέφαλός τους σε αρκετές περιπτώσεις παρουσιάζει την τάση να αιμορραγεί. Οι αιμορραγίες αυτές είναι συνήθως μικρές και αυτοπεριοριζόμενες, αλλά κάποιες φορές μπορεί να είναι μεγαλύτερες και ο έλεγχος τους να είναι δυσχερής. Ένα άλλο σύστημα των πρόωρων, το οποίο παρουσιάζεται ανώριμο είναι και το ανοσοποιητικό. Έτσι τα μωρά αυτά είναι ευάλωτα απέναντι σε λοιμώξεις και για το λόγο αυτό δίνεται ιδιαίτερη σημασία στην προστασία τους από το ενδεχόμενο αυτό.

Τέλος ένα νεογνό, το οποίο γεννήθηκε πρόωρα, δεν έχει προλάβει να αποθηκεύσει κάτω από το δέρμα του αρκετό λίπος. Το λίπος αυτό χρησιμεύει σαν ένα είδος μονωτικού υλικού και βοηθάει το νεογνό να κρατήσει σταθερή τη θερμοκρασία του σώματός του. Επομένως, συχνά τα μωρά αυτά δυσκολεύονται να κρατήσουν σταθερή θερμοκρασία σώματος και είναι ανάγκη να μένουν στη θερμοκοιτίδα, στην οποία η θερμοκρασία παρακολουθείται και είναι σταθερή.

Μακροπρόθεσμα προβλήματα που ενδέχεται να αντιμετωπίσουν τα πρόωρα μωρά

Στα μακροπρόθεσμα προβλήματα, που ενδέχεται να αντιμετωπίσουν τα πρόωρα μωρά περιλαμβάνονται προβλήματα όρασης, ακοής, καθώς και μαθησιακές δυσκολίες. Επίσης φαίνεται πως είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν χρόνια προβλήματα υγείας, όπως είναι το άσθμα. Σε βαρύτερες καταστάσεις τέλος υπάρχει δυστυχώς το ενδεχόμενο τα παιδιά αυτά να εμφανίσουν σοβαρές νευρολογικές παθήσεις, οι οποίες μπορεί να φτάσουν μέχρι και την λεγόμενη εγκεφαλική παράλυση.

Ο πρόωρος τοκετός εκδηλώνεται είτε με την έναρξη συσπάσεων της μήτρας, οι οποίες είναι αρκούντως ισχυρές, ώστε να προκαλέσουν την πρόωρη έξοδο του νεογνού, είτε με την πρόωρη ρήξη των υμένων. Επίσης πρόωρος τοκετός μπορεί να εμφανιστεί με τη μορφή αιμορραγίας από τον κόλπο ή με την εμφάνιση σημείων, όπως έντονο κοιλιακό άλγος και η γενικευμένη σύσπαση της μήτρας, τα οποία ενδέχεται να συνδέονται με αποκόλληση του πλακούντα.

Το φάσμα, των παθολογιών, που ενδέχεται να εμφανιστούν σε ένα πρόωρο μωρό είναι ευρύ, ποιοι είναι όμως οι μηχανισμοί, που μπορεί να οδηγήσουν στον πρόωρο τοκετό; Δυστυχώς σε αυτό το φλέγον ερώτημα δεν μπορούμε να δώσουμε ξεκάθαρη απάντηση. Μόνο θεωρίες έχουν διατυπωθεί στα πλαίσια των προσπαθειών μας για εξήγηση του ζητήματος αυτού, αλλά τα επιστημονικά στοιχεία, που διαθέτουμε είναι ανεπαρκή.

Τι προκαλεί τον πρόωρο τοκετό;

Διάφοροι μηχανισμοί έχουν «εμπλακεί» μέσω των θεωριών αυτών στην πρόκληση πρόωρου τοκετού. Τέτοιοι μηχανισμοί είναι η πρόκληση μικρής αυτόματης αιμορραγίας στον πλακούντα, η ανεπάρκεια του τραχήλου της μήτρας – η αδυναμία δηλαδή του τραχήλου να «κρατήσει» το κύημα εντός της μήτρας για τον απαιτούμενο χρόνο – ανωμαλίες στο σχήμα της μήτρας, όπως είναι οι συγγενείς ανωμαλίες της μήτρας ή ενδεχομένως κάποια ευμεγέθη ινομυώματα. Άλλοι μηχανισμοί, οι οποίοι ενδέχεται να εμπλέκονται στην πρόκληση πρόωρου τοκετού είναι φλεγμονές του τραχήλου της μήτρας, ορμονικές αλλαγές και ανεπάρκεια του πλακούντα – αδυναμία του πλακούντα να υποστηρίξει επαρκώς την ανάπτυξη του εμβρύου.

Μπορεί οι ακριβείς μηχανισμοί, που συνδέονται με την πρόκληση πρόωρου τοκετού να μας είναι ακόμα άγνωστοι, εντούτοις έχουμε εντοπίσει παράγοντες, οι οποίο αυξάνουν την πιθανότητα αυτού του ενδεχομένου. Κάποιοι από τους παράγοντες αυτούς προϋπάρχουν αυτής καθεαυτής της εγκυμοσύνης. Ανάμεσα στους παράγοντες, που προϋπάρχουν της εγκυμοσύνης περιλαμβάνονται η ηλικία της γυναίκας αλλά και η φυλή της. Συγκεκριμένα, οι πιθανότητες για πρόωρο τοκετό είναι υψηλότερες αν η ηλικία της εγκύου είναι μικρότερη των 18 ετών ή μεγαλύτερη των 35. Επίσης ο πρόωρος τοκετός, για λόγους ακόμα αδιευκρίνιστους, είναι πιο συχνός μεταξύ εγκύων, που ανήκουν στη μαύρη φυλή ή έχουν καταγωγή από τις Φιλιππίνες.

Ο πρόωρος τοκετός είναι πιο πιθανός και αν το διάστημα, που μεσολαβεί μεταξύ διαδοχικών κυήσεων είναι μικρότερο των έξι μηνών, αλλά και αν στο ιστορικό της γυναίκας υπάρχει ήδη ένας πρόωρος τοκετός.

Η δε παχυσαρκία της εγκύου έχει συμπεριληφθεί και αυτή μεταξύ των παραγόντων κινδύνου για πρόωρο τοκετό. Εντούτοις, φαίνεται πως η παχυσαρκία προκαλεί αύξηση της πιθανότητας για πρόωρο τοκετό με έμμεσο τρόπο, καθότι αυξάνει της πιθανότητες εμφάνισης υπέρτασης ή διαβήτη κατά τη διάρκεια της κύησης. Τόσο ο διαβήτης, όσο και η υπέρταση είναι παράγοντες, που συνδέονται με την εκδήλωση πρόωρου τοκετού.

Αυξημένη πιθανότητα για πρόωρο τοκετό φαίνεται πως έχουν γυναίκες, οι οποίες πριν την εγκυμοσύνη και στα πλαίσια θεραπείας πρόληψης του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας, έχουν υποβληθεί σε εκτομή τμήματος του τραχήλου της μήτρας.

Με πρόωρο τοκετό έχει συνδεθεί και η κατάχρηση ουσιών, η υπερβολική κατανάλωση οινοπνευματωδών, αλλά και το κάπνισμα πριν και κατά τη διάρκεια της κύησης. Ειδικά σε ό,τι αφορά το κάπνισμα μάλιστα, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας δημοσίευσε μία μελέτη το 2014, η οποία συνδέει τόσο το ενεργητικό, όσο και το παθητικό κάπνισμα κατά τη διάρκεια της κύησης με την πιθανότητα εκδήλωσης πρόωρου τοκετού.

Παράγοντες κινδύνου για πρόωρο τοκετό, οι οποίοι εμφανίζονται κατά τη διάρκεια της κύησης περιλαμβάνουν το ενδεχόμενο πολύδυμης κύησης (δίδυμα, τρίδυμα κ.ο.κ.), αλλά και την εμφάνιση παθολογιών κατά τη διάρκεια της κύησης, των οποίων η αντιμετώπιση με φαρμακευτικά μέσα δεν κατέστη εφικτή. Τέτοιες παθολογίες είναι ο διαβήτης και η υπέρταση κύησης, καθώς παθήσεις του θυρεοειδούς αδένα και της καρδιάς.

Υπάρχουν και περιπτώσεις, που ο μαιευτήρας είναι αναγκασμένος να προκαλέσει πρόωρο τοκετό, προκειμένου να προστατέψει την υγεία της μητέρας ή του μωρού.

Χαρακτηριστική τέτοια περίπτωση είναι η εμφάνιση προεκλαμψίας, η οποία μπορεί να μην καταστεί δυνατόν να ελεγχθεί με φαρμακευτική αγωγή, οπότε τίθεται σε κίνδυνο τόσο η υγεία της εγκύου, όσο και του μωρού, οπότε και προκαλείται τοκετός ή καταφεύγουμε στην καισαρική τομή, ανάλογα με τη βαρύτητα των συμπτωμάτων. Μια άλλη τέτοια περίπτωση είναι η πρόωρη αυτόματη ρήξη του θυλακίου, ή όπως θα λέγαμε: «όταν σπάνε τα νερά πολύ νωρίς». Τότε υπάρχει περίπτωση, ειδικά αν εμφανιστούν και σημάδια φλεγμονής μέσα στη μήτρα, να χρειαστεί να καταφύγουμε στην πρόκληση τοκετού, ακόμα και αν αυτός είναι πρόωρος, ειδάλλως υπάρχει η περίπτωση να κινδυνεύσει η υγεία του μωρού, αλλά και της μητέρας.

Επίσης φαίνεται πως ένας παράγων, που μπορεί να εμφανιστεί κατά τη διάρκεια της κύησης και προδιαθέτει για πρόωρο τοκετό είναι και η ανεπαρκής πρόσληψη βάρους κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Επίσης φαίνεται πως ο πρόωρος τοκετός μπορεί να εκδηλωθεί και αν κατά τη διάρκεια της κύησης η γυναίκα βιώσει γεγονότα εξαιρετικά τραυματικά.

Μεγάλη συζήτηση έχει εγερθεί γύρω από την πιθανότητα να προκαλείται πρόωρος τοκετός συνεπεία μικροβιακών λοιμώξεων της μητέρας. Από τα ευρήματα των διαφόρων ερευνών δεν έχει προκύψει καταληκτική απάντηση και η χρησιμότητα αντιβιοτικών στα πλαίσια της πρόληψης του πρόωρου τοκετού δεν έχει επιβεβαιωθεί πλήρως από τα μέχρι στιγμής διαθέσιμα επιστημονικά στοιχεία.

Όταν αναγνωριστούν σε μία εγκυμοσύνη σημεία, τα οποία μπορεί να προδιαθέτουν για πρόωρο τοκετό, υιοθετούνται φαρμακευτικά πρωτόκολλα, τα οποία στόχο έχουν να αναστείλουν κατά το δυνατόν τη διαδικασία αυτή. Με τα πρωτόκολλα αυτά, αν και δεν δυνάμεθα πάντα να ανασχέσουμε τον τοκετό, μας έχει δοθεί η δυνατότητα να παρατείνουμε σε πολλές περιπτώσεις την κύηση τόσο, όσο χρειάζεται το μωρό, για να ωριμάσει αρκετά, ώστε οι βραχυπρόθεσμες και η μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της προωρότητας να περιοριστούν σημαντικά.

Επίσης αν εκ του ιστορικού της εγκύου προκύπτουν παράγοντες προδιάθεσης για πρόωρο τοκετό, μπορεί να ληφθούν και προληπτικά μέτρα, για τον περιορισμό της πιθανότητας αυτής, όπως είναι η χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής ή η περίδεση του τραχήλου της μήτρας.

Φυσικά, και η ίδια η γυναίκα μπορεί να συμβάλλει στην πρόληψη του πρόωρου τοκετού, αν προσέχει το σωματικό της βάρος και αν αποφύγει συνήθειες, όπως το κάπνισμα, οι οποίες μπορεί να δημιουργήσουν σημαντικά προβλήματα κατά την κύηση, ο πρόωρος τοκετός είναι ένα από αυτά.

Η αντιμετώπιση των συνεπειών της προωρότητας δεν μπορεί να μη συμπεριλάβει και τους εξειδικευμένους νεογνολόγους, οι οποίοι με τη χρήση των εργαλείων, που η σύγχρονη ιατρική τους προσφέρει, καταφέρνουν σε πολλές περιπτώσεις να περιορίσουν ή ακόμα και να εξαλείψουν τις όποιες συνέπειες της προωρότητας.

Οι ιατροί, μαιευτήρες και νεογνολόγοι λοιπόν έχουμε σήμερα μέσα, τα οποία είναι αρκετά αποτελεσματικά τόσο όσον αφορά την ανάσχεση του πρόωρου τοκετού, όσο και όσον αφορά την αντιμετώπιση αυτών καθεαυτών των συνεπειών της προωρότητας στο νεογνό. Εντούτοις, η 17η Νοεμβρίου, είναι αφιερωμένη τόσο στα προωράκια, όσο και στους γονείς τους. Οι άνθρωποι αυτοί αντιμετωπίζουν με σθένος προκλήσεις και ανταπεξέρχονται σε καταστάσεις, οι οποίες είναι συχνά εξαιρετικά δύσκολες. Στην ανάμνηση της αγάπης, του σθένους και της αποφασιστικότητας αυτών των ανθρώπων αξίζει να αφιερωθεί έστω μία ημέρα το χρόνο!

Δείτε ΕΔΩ σε ποια εβδομάδα της εγκυμοσύνης βρίσκεστε!

Θα χαρώ να απαντήσω σε οποιαδήποτε απορία σας εδώ

Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
www.eleftheia.gr
email: care@eleftheia.gr