Η παιδική εργασία στην Ελλάδα δεν είναι κάτι καινούργιο... (φωτογραφίες)

Στην Ελλάδα, σύμφωνα με τα στοιχεία της UNICEF, όπως παρουσιάστηκαν στην έκθεση «Η Κατάσταση των Παιδιών στην Ελλάδα 2014 - Οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στα παιδιά», που δόθηκε στη δημοσιότητα τον Απρίλιο του 2014, η παιδική εργασία διαχρονικά παρουσιάζει φθίνουσα πορεία.

Ειδικότερα, τα στοιχεία δείχνουν ότι το 2013 το ποσοστό των εργαζομένων παιδιών (15-18 ετών) στον αντίστοιχο συνολικό πληθυσμό των παιδιών στην Ελλάδα ήταν πολύ μικρό (1,4% ή 6.430 παιδιά), ενώ το ποσοστό των οικονομικά μη ενεργών παιδιών είναι η πλειοψηφία (95,6%) του αντίστοιχου συνολικού πληθυσμού.

Τα περισσότερα οικονομικά ενεργά παιδιά βρίσκονται στην Αττική (23,7%), στη Θεσσαλία (13,6%), στην Κεντρική Μακεδονία (12,9%) και στη Στερεά Ελλάδα (9,2%). Αναλογικά με τον πληθυσμό των παιδιών (15-18 ετών) σε κάθε περιφέρεια τα οικονομικά ενεργά παιδιά ήταν περισσότερα στη Θεσσαλία, στη Στερεά Ελλάδα και στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη και με μικρότερη συχνότητα στην Αττική και Κεντρική Μακεδονία. Η οικονομική κρίση που αντιμετωπίζει η χώρα, έχει παίξει ρόλο και σε αυτόν τον τομέα.

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα κατά της Παιδικής Εργασίας, ας κάνουμε μια ηλεκτρονική βόλτα στις δουλειές που από παλιά έκαναν ανήλικα παιδιά στην Ελλάδα:

Στις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα αλλά και στις πρώτες δεκαετίες του20ου αιώνα καθώς και στη περίοδο του μεσοπολέμου (1923-1940) η βιοτεχνία και η βιομηχανία έκαναν και στην Ελλάδα την εμφάνισή τους, εισάγοντας νέα ήθη στην ελληνική κοινωνία και νέες αντιλήψεις για την ανάπτυξη και ανατροφή των παιδιών. Ένα βασικό χαρακτηριστικό αυτής της περιόδου, είναι η αντίληψη ότι το παιδί δεν διαφέρει καθόλου από τους ενήλικες, έτσι αντιμετωπίζεται με τον ίδιο τρόπο στην κοινωνία και έχει τα ίδια προβλήματα με τους μεγάλους. Οι συνθήκες διαβίωσης για το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού ήταν πολύ δύσκολες. Η φτώχεια και η εξαθλίωση κυριαρχούσαν παντού τόσο στις πόλεις όσο και στις γεωργικές περιοχές. Τα παιδιά αντιμετωπίζονταν ως μέσο για την αύξηση του οικογενειακού εισοδήματος, ως ένα «χέρι» βοηθείας. Χαρακτηριστικά «Στα 1920, οι κάτω των 18 ετών αποτελούσαν το 25,95% της εργατικής δύναμης στη βιομηχανία και βιοτεχνία, με ποσοστά που κυμαίνονταν από 49,13% στη ραφή ενδυμάτων έως 9,87% στην παραγωγή ενέργειας. Στα 1928, η συμμετοχή των ανηλίκων ανέβηκε στο 30,48%, ενώ στην απογραφή του 1930, σε σύνολο 261.057 εργαζομένων σε βιομηχανικές επιχειρήσεις, βρέθηκαν 11.096 παιδιά κάτω των 14 ετών, εκ των οποίων τα 2.833 κορίτσια και 70.617 έφηβοι, 15-19 ετών, εκ των οποίων 21.605 ήταν κοπέλες. Ο μεγαλύτερος βιομηχανικός κλάδος με παράδοση στην παιδική εργασία ήταν η κλωστοϋφαντουργία. Το 1928, στα νηματουργεία του Πειραιά εργάζονταν 4.000 παιδιά». ( «Οι παίδες δεν επλάσθησαν απλώς προς το παίζειν, αλλ' ενωρίς πρέπει να κερδίσωσιν τον επιούσιον αυτών άρτον» Ανώνυμος, «Εργατικοί παίδες», Οικονομική Επιθεώρησις, φ.17, 1874, σ. 194)

Οι διακοπές ήταν μέρες ευθύνης και κούρασης, γράφει η Δρ. Κοινωνικής Λαογραφίας Μαρία Ν. Αγγέλη, για τα παιδιά που μεγάλωσαν στα καπνοχώραφα: Ενώ όλοι οι μαθητές περίμεναν με λαχτάρα να ‘ρθει το Πάσχα, το καλοκαίρι, να κλείσουν τα σχολεία, να ξεκουραστούν, να παίξουν, για κάποια παιδιά δεν ήταν έτσι. Περίπου στις διακοπές του Πάσχα ξεκινούσε το φύτεμα του καπνού. Κάθε πρωί όλη η οικογένεια ήταν στο πόδι. Και τα παιδιά το ίδιο. Τα πιο μεγάλα βοηθούσαν στο βγάλσιμο του φυντανιού από τις βραγιές, τα κρύα πρωινά με τη δροσιά. Ύστερα, αφού γέμιζαν τα κασόνια ή τις καλάθες με το φυντάνι έπαιρναν μαζί τους τα απαραίτητα και κινούσαν όλοι μαζί για το χωράφι. Εκεί, άρχιζαν τη σκληρή δουλειά. Τα πιο μικρά παιδιά κουβαλούσαν με προσοχή χεριές χεριές φυντάνι στα πιάτα των φυτευτάδων, για να μην καθυστερούν εκείνοι. Άλλοτε πάλι έφερναν με τα τσίγκινα κυπελάκια νερό στους διψασμένους καπνοφυτευτάδες. Κάποιες φορές τα παιδιά κουβαλούσαν νερό με το ζώο από το κοντινό πηγάδι ή τη λούτσα.Ερχόταν και το καλοκαίρι, και πάλι δεν ξεκουράζονταν! Είχαν το μάζεμα, το αρμάθιασμα, το άπλωμα, το λιάσιμο στη λιάστρα… Όλα τα δύσκολα στάδια του καπνού.

(Σημείωση: το κείμενο και η φωτογραφία δημοσιεύτηκαν πρώτη φορά στο περιοδικό Ρίζα Αγρινιωτών, τεύχος 54,2004.)

Οι λούστροι της Ομόνοιας, ήταν ένα ακόμη φαινόμενο της Αθήνας του 19ου αιώνα: Νεαροί, με καταγωγή οι περισσότεροι από την Μεγαλόπολη, απέδιδαν τα κέρδη τους στον «αρχηγό» τους, ο οποίος ήταν συμπατριώτης τους που είχε νοικιάσει τα παιδιά από τους γονείς τους. Ζούσαν πολλοί μαζί σε άθλιες συνθήκες, θύματα σκληρής εκμετάλλευσης και κακοποίησης από τους εκμισθωτές τους, τους λεγόμενους «μαστόρους». Οι λούστροι ήταν επίσης και οι συνήθεις ταχυδρόμοι των Αθηναίων, για σημειώματα και ερωτικά ραβασάκια –«το πήγαιναν και το γράμμα», όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Β. Αττικός στο βιβλίο του «Τα λουστράκια». (Οι πληροφορίες προέρχονται από το βιβλίο των Θανάση Γιοχάλα και Τόνιας Καφετζάκη, «Αθήνα- Ιχνηλατώντας την Πόλη με οδηγό την Ιστορία και τη λογοτεχνία», εκδόσεις ΕΣΤΙΑ, 2012)

«Λουστράκια στην Καλαμαριά»: Φωτογραφία από το http://www.greek-language.gr/

Εξω από τα γήπεδα, μικρά κορίτσια πουλούσαν αθλητικές εφημερίδες.... Η ποδιά προστάτευε από το μελάνι που έβγαζαν οι εφημερίδες της εποχής,

ενώ αλλού έβλεπες μικρά αγόρια να σερβίρουν στα καφενεία, ενίοτε και ξυπόλητα...

Κανείς δεν εξαιρείτο από τις πιο βαριές δουλειές... Μπορούσες δε μπορούσες, το έκανες. Ανάμεσα στους ενήλικους εργάτες, έβλεπες πάντα και μικρά παιδιά, ενώ την εποχή μετά τον Εμφύλιο, γινόταν αγώνας για να οργανώσουν οι άνθρωποι τη ζωή τους.

Μικροί μεγάλοι ήταν στο δρόμο για ένα πιάτο φαγητό. Με ένα τελάρο κρεμασμένο στο λαιμό, οι μικροπωλητές ήταν κάθε ηλικίας και ήταν παντού. Καθρεφτάκια, τσατσάρες, πιαστράκια, κάλτσες, ξυραφάκια και ό,τι άλλο χωρούσε, γινόταν προϊόν πώλησης, από ανειδίκευτους εργάτες και μικρά παιδιά.

Μπορεί τα πορίσματα να δείχνουν ότι παιδική εργασία διαχρονικά παρουσιάζει φθίνουσα πορεία, το θέμα όμως παραμένει μεγάλο και παραμένει, δυστυχώς, άγνωστο.
Οι τελευταίες μετρήσεις πριν 10 χρόνια, έδειξαν ότι πάνω από 100.000 ανήλικα παιδιά εργάζονται στην Ελλάδα ενώ η κρίση τα «ενθαρρύνει» να παρατήσουν το σχολείο για να βοηθήσουν οικονομικά τις οικογένειές τους. Ο ακριβής αριθμός των ανήλικων παιδιών που εργάζονται στην Ελλάδα είναι δύσκολο να υπολογιστεί. Τα επίσημα στοιχεία δεν αντιπροσωπεύουν την πραγματικότητα ενώ πολύ συχνά τα παιδιά πέφτουν θύματα εκμετάλλευσης από την ίδια τους την οικογένεια.

Το Υπουργείο Εργασίας, «μετρά» 1.500 βιβλιάρια εργασίας ανηλίκων ενώ η Ελληνική Στατιστική Αρχή υπολογίζει τον αριθμό των εργαζομένων ηλικίας 15-18 ετών σε 8.886 (σύμφωνα με τα στοιχεία του 2011). Το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο από την άλλη εκτιμά ότι το 70% των μαθητών που διακόπτουν το σχολείο εισέρχονται με κάποιο τρόπο στην αγορά εργασίας. Συγκεκριμένα, παρατηρεί αυξητική τάση στα παιδιά που εγκαταλείπουν το σχολείο. Έκπληξη προκαλεί, επίσης, παλιότερη έρευνα της Unicef σχετικά με την παιδική εργασία στην Ελλάδα, σύμφωνα με την οποία τα ποσοστά μεταξύ αλλοδαπών και Ελληνοπούλων (συμπεριλαμβανομένων και των Ρομά) είναι περίπου τα ίδια. Το πρόβλημα δεν περιορίζεται σε παιδιά που εγκαταλείπουν τα σχολεία για να βοηθήσουν τις οικογένειές τους. Αρκετές είναι οι περιπτώσεις μικρών παιδιών που αναγκάζονται να ασχοληθούν με μορφές εργασίας που θέτουν σε υψηλό κίνδυνο την ψυχική και σωματική τους υγεία. Σύμφωνα με την Unicef «είναι χιλιάδες τα παιδιά που πέφτουν θύματα trafficking και εκμετάλλευσης».

Το τι μπορεί να κάνει η Πολιτεία είναι ένα μεγάλο θέμα που ερευνά ο Συνήγορος του Παιδιού και είναι πολύπλευρο.

Το τι μπορούν να κάνουν οι Πολίτες όμως, ο οποιοσδήποτε πολίτης που αντιλαμβάνεται ότι υπάρχει παραβίαση των δικαιωμάτων του παιδιού είναι ξεκάθαρο: Μπορεί να υποβάλει γραπτή αναφορά στον Συνήγορο του Πολίτη με τα στοιχεία και την υπογραφή του καθώς και σαφείς πληροφορίες για την υπόθεση, τα πρόσωπα και τους εμπλεκόμενους φορείς και να συνοδεύεται από κάθε αποδεικτικό στοιχείο που μπορεί να βοηθήσει στη διερεύνησή της.

Η αναφορά υποβάλλεται αυτοπροσώπως ή με επιστολή ή με φαξ στο 210.7292129. Οι ανήλικοι, που θέλουν να αναφέρουν παραβιάσεις δικαιωμάτων τους, γίνονται δεκτοί από το προσωπικό του Συνηγόρου του Παιδιού σε κατάλληλο περιβάλλον και φυσικά μπορούν να επικοινωνήσουν με εξειδικευμένο προσωπικό στο τηλέφωνο 800.11.32.000 (γραμμή χωρίς χρέωση για ανηλίκους). Ενημερώστε τα παιδιά σας, και αν είναι σε ηλικία που περιηγούνται έτσι κι αλλιώς στο διαδίκτυο, ενημερώστε τους και για αυτό τον ιστότοπο: http://www.0-18.gr/contact-info

Επιμέλεια Κειμένου: Εβελίνα Σαρρή