Πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια και γονιμότητα: Τι πρέπει να γνωρίζετε

Με τον όρο ωοθηκική ανεπάρκεια αναφερόμαστε στην αδυναμία των ωοθηκών μίας γυναίκας να παράγουν ώριμα και έτοιμα προς γονιμοποίηση ωάρια αφενός, αλλά και τις ορμόνες, που ρυθμίζουν τον κύκλο αφετέρου.

Η ωοθηκική ανεπάρκεια φυσιολογικά συμβαίνει κάποια στιγμή στην ζωή της γυναίκας και είναι το βιολογικό υπόβαθρο της εμφάνισης της εμμηνόπαυσης.

Ο όρος «πρώιμος» σημαίνει κατ’ ουσίαν «πριν της ώρας του». Επομένως, η πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια, συνεπάγεται και πρώιμη εμμηνόπαυση.Για το λόγον αυτό οι δύο αυτοί όροι συχνά χρησιμοποιούνται ως συνώνυμοι.

Λέμε, πως μία γυναίκα έχει μπει στην εμμηνόπαυση, όταν δεν έχει δει περίοδο για 12 συναπτούς μήνες.

Κατά μέσο όρο η εμμηνόπαυση επέρχεται στην ηλικία των 51 ετών. Το ηλικιακό φάσμα, εντός του οποίου είναι πιο πιθανό μία γυναίκα να εισέλθει στην εμμηνόπαυση, εκτείνεται από τα 48 μέχρι τα 55 έτη.

Η εμμηνόπαυση ορίζεται ως πρώιμη, όταν αυτή επέλθει πριν από τη συμπλήρωση των 40 ετών.

Πόσο συχνή είναι η πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια;

Το ποσοστό των γυναικών ηλικίας 15 με 29 ετών, που θα αντιμετωπίσουν πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια υπολογίζεται στο 0,1% περίπου. Σε ό,τι αφορά το ηλικιακό φάσμα από 30 μέχρι 39 ετών το ποσοστό αυτό ανέρχεται στο 1%.

Τι σχέση έχει η πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια με τη γονιμότητα της γυναίκας;

Αφού η ωοθηκική ανεπάρκεια συνεπάγεται και αδυναμία των ωοθηκών να παράγουν ορμόνες, αλλά και ωάρια, διαισθητικά εξάγεται το συμπέρασμα, πως η γυναίκα εν τοιαύτη περιπτώσει είναι υπογόνιμη.

Η υπογονιμότητα είναι και ίσως το σημαντικότερο πρόβλημα, που ενδέχεται να αντιμετωπίσει μία γυναίκα, που εισέρχεται πρώιμα στην εμμηνόπαυση.

Το πρόβλημα αυτό έχει γίνει οξύτερο στην εποχή μας, με δεδομένο, πως όλο και περισσότερες γυναίκες επιλέγουν για λόγους προσωπικούς, κοινωνικούς, επαγγελματικούς ή οικονομικούς, να τεκνοποιήσουν σε μεγαλύτερη ηλικία.

Πόσο πιθανό είναι μία γυναίκα με πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια να συλλάβει αυτόματα;

Όταν μιλάμε για «αυτόματη» σύλληψη, αναφερόμαστε στην επίτευξη κύησης με το «φυσιολογικό» τρόπο, ήτοι με εκσπερμάτωση εντός του κόλπου μετά από συνουσία.

Όπως φαίνεται από στοιχεία μελέτης του 2001 , ενίοτε η ωοθηκική λειτουργία σε γυναίκες με πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια κατά περιόδους «επανακάμπτει» και υφίσταται κάποια παραγωγή ωρίμων ωαρίων στο 25% περίπου αυτών των γυναικών. Εντούτοις τελικά μόνο ποσοστό 4% των γυναικών με πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια θα καταφέρει να συλλάβει αυτόματα.

Υπάρχουν ιατρικοί τρόποι «αναστροφής» της ωοθηκικής ανεπάρκειας, αν αυτή είναι πρώιμη;

Η αντιμετώπιση τη υπογονιμότητας σε περιπτώσεις πρώιμης ωοθηκικής ανεπάρκειας είναι μία δύσκολη πρόκληση για τη σύγχρονη ιατρική, αφού δεν διαθέτουμε κατ’ ουσίαν τρόπο να «αυξήσουμε» το δυναμικό των ωοθηκών, σε ό,τι αφορά την παραγωγή ετοίμων προς γονιμοποίηση ωαρίων.

Το 2013 περιγράφηκε μία μέθοδος «αναζωογόνησης» των ωοθηκών σε ποντίκια με τη χρήση βλαστοκυττάρων. Πάντως οι μέθοδοι αυτές είναι αυστηρά επιστημονικές και παρασάγγας απέχουν από το να ενσωματωθούν στην πάγια κλινική πρακτική!

Μπορεί η εξωσωματική γονιμοποίηση να βοηθήσει μία γυναίκα με πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια, να αποκτήσει παιδί;

Το πρώτο στάδιο της διαδικασίας της εξωσωματικής γονιμοποίησης είναι η λεγομένη διέγερση των ωοθηκών. Κατά το στάδιο αυτό χορηγούνται στη γυναίκα ενέσιμα ορμονικά σκευάσματα. Οι ορμόνες, που περιέχονται στα σκευάσματα αυτά δρουν επί των ωοθηκών «ωθώντας» τες να παράγουν το μέγιστο δυνατό αριθμό ωρίμων ωαρίων.

Τα κατ’ αυτόν τον τρόπον παραχθέντα ωάρια συλλέγονται χάρη σε μία απλή χειρουργική επέμβαση, που ονομάζουμε ωοληψία. Στη συνέχεια τα ωάρια αυτά γονιμοποιούνται στο εργαστήριο συνήθως δια της μεθόδου, που ονομάζεται Ενδοκυτοπλασμική Έγχυση Σπέρματος (ICSI). Τα προκύψαντα έμβρυα καλλιεργούνται, πάντα σε εργαστηριακό περιβάλλον, για πέντε ημέρες και κάποια από αυτά μεταφέρονται στη μήτρα με τη διαδικασία της εμβρυομεταφοράς, ενώ κάποια άλλα καταψύχονται, προκειμένου να μεταφερθούν στη μήτρα σε επόμενο κύκλο, αν αυτό χρειαστεί.

Οι πιθανότητες επιτυχίας της εξωσωματικής γονιμοποίησης, σε ό,τι αφορά μία γυναίκα με ωοθηκική ανεπάρκεια εξαρτώνται κατά βάσιν από την ηλικία της. Όμως οι πιθανότητες αυτές είναι εν πάσει περιπτώσει μικρότερες, από αυτές, που έχει μία γυναίκα ιδίας ηλικίας, χωρίς ωοθηκική ανεπάρκεια, να αποκτήσει παιδί δια αυτής της μεθόδου υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.

Αυτό συμβαίνει, διότι κατά κανόνα οι ωοθήκες μίας γυναίκας, με πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια δεν αντιδρούν το ίδιο «δυναμικά» στην ορμονική διέγερση. Έτσι συνήθως ο αριθμός των τελικώς παραχθέντων ωαρίων είναι μικρότερος, από το αναμενόμενο για μία γυναίκα ιδίας ηλικίας, αλλά χωρίς ωοθηκική ανεπάρκεια. Συνεπώς και ο αριθμός των εμβρύων, που θα προκύψουν τελικά, θα είναι αναλόγως μικρότερος και μικρότερες θα είναι και οι πιθανότητες απόκτησης τέκνου μετά το πέρας της όλης διαδικασίας.

Πάντως, η εξωσωματική γονιμοποίηση μπορεί να προταθεί ως μέθοδος απόκτησης τέκνου σε γυναίκα με πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια, ιδιαίτερα αν αυτή είναι σχετικά νεαρής ηλικίας.

Αν αποτύχει η εξωσωματική, τότε τι κάνουμε;

Τελικά, αν η εξωσωματική γονιμοποίηση αποτύχει, όπως καταδεικνύει και ανασκόπηση σχετικών μελετών, που δημοσιεύθηκε το 2018 , η μοναδική μέθοδος απόκτησης τέκνου, στην περίπτωση, που μία γυναίκα αντιμετωπίζει πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια είναι η δωρεά ωαρίων.

Στα πλαίσια της διαδικασίας αυτής μία γυναίκα εθελοντικά υποβάλλεται σε διέγερση των ωοθηκών της, τα οποία συλλέγονται με την ωοληψία. Τα ωάρια αυτά γονιμοποιούνται στο εργαστήριο με το σπέρμα του συντρόφου της γυναίκας, που εμφάνισε πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια και τα προκύψαντα έμβρυα μεταφέρονται στη μήτρα της γυναίκας με πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια, η οποία και θα τα κυοφορήσει.

Δείτε ΕΔΩ πότε είναι οι γόνιμες ημέρες σας!

Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
www.eleftheia.gr

Ενδεικτική βιβλιογραφία

• Bidet M, Bachelot A, Bissauge E, et al. Resumption of ovarian function and pregnancies in 358 patients with premature ovarian failure. J Clin Endocrinol Metab. 2011;96(12):3864-3872.
• Sadeghi MR. New hopes for the treatment of primary ovarian insufficiency/premature ovarian failure. J Reprod Infertil. 2013;14(1):1-2.
• Męczekalski B, Maciejewska-Jeske M, Podfigurna A. Reproduction in premature ovarian insufficiency patients - from latest studies to therapeutic approach. Prz Menopauzalny. 2018;17(3):117-119.