Bασικές εξετάσεις ελέγχου της γονιμότητας: Πώς βλέπουμε αν οι ωοθήκες λειτουργούν;

Πριν αναφερθούμε σε αυτές καθαυτές τις εξετάσεις ελέγχου της γονιμότητας, στις οποίες συστήνουμε να υποβληθούν υπογόνιμα ζευγάρια χρήσιμο είναι να ανατρέξουμε στη διαδικασία της γονιμοποίησης.

Περί τα μέσα του κύκλου απελευθερώνεται δια της ωοθυλακιορρηξίας ένα (συνήθως) ωάριο από τις ωοθήκες της γυναίκας και εισέρχεται στις σάλπιγγες. Η απελευθέρωση του ωαρίου καθορίζει και το πότε η γυναίκα βρίσκεται στις λεγόμενες «γόνιμες ημέρες» της.

Αν εκεί «συναντηθεί» με ζωντανά σπερματοζωάρια, τότε ενώνεται με ένα από αυτά και επιτυγχάνεται η γονιμοποίησή του (βλ. εικόνα).

Αν όμως η «συνάντηση» αυτή δεν λάβει χώρα εντός 12 έως 24 το πολύ ωρών, τότε το ωάριο εκφυλίζεται και χάνεται.

Επί επίτευξης γονιμοποίησης του ωαρίου από σπερματοζωάριο, το κύτταρο, που δημιουργείται (ονομάζεται «ζυγωτό») αρχίζει να «ταξιδεύει» μέσω των σαλπίγγων προς την κοιλότητα της μήτρας, ενώ ταυτοχρόνως διαιρείται σε περισσότερα κύτταρα. Φθάνοντας στη κοιλότητα εμφυτεύεται στο τοίχωμά της και αρχίζει η κύηση.

Εκ της σύντομης αυτής περιγραφής μπορούμε να εξάγουμε συμπεράσματα σχετικά με το τι αναζητούμε δια των εξετάσεων της γονιμότητας. Συγκεκριμένα, θέτουμε τα εξής ερωτήματα:

• οι ωοθήκες λειτουργούν επαρκώς;
• το σπέρμα του άνδρα περιέχει σπερματοζωάρια ικανά να γονιμοποιήσουν τον ωάριο;
• η διαδρομή, που πρέπει να διανυθεί από τα σπερματοζωάρια έχει εμπόδια;
• η κοιλότητα της μήτρας έχει τις προϋποθέσεις να «φιλοξενήσει» το αναπτυσσόμενο έμβρυο;

Ας εξετάσουμε, πώς διαπιστώνουμε την ορθή λειτουργία των ωοθηκών. Επ’ αυτού δύο είναι κατά βάσιν τα ερωτήματα, που τίθενται:

• υπάρχουν αρκετά κατάλληλα προς γονιμοποίηση ωάρια στις ωοθήκες;
• παράγουν οι ωοθήκες ωάρια;

Υπάρχουν αρκετά κατάλληλα προς γονιμοποίηση ωάρια στις ωοθήκες;

H γυναίκα παράγει νέα ωάρια μόνον ως έμβρυο. Τα ωάρια αυτά βρίσκονται «αποθηκευμένα» στις ωοθήκες της. Τα αποθηκευμένα αυτά ωάρια «διατηρούνται» σε μία «ανώριμη» κατάσταση.

Στη γέννησή της η γυναίκα έχει περίπου 1.000.000 ανώριμα ωάρια αποθηκευμένα στις ωοθήκες της και αυτά είναι και τα μόνα ωάρια, που θα έχει ποτέ προς γονιμοποίηση. Αντίθετα με ό,τι συμβαίνει με άλλα κύτταρα, όπως είναι αυτά του αίματος ή του δέρματος, δεν είναι δυνατόν να παραχθούν νέα ανώριμα ωάρια. Επομένως, η ηλικία των ωαρίων «συμβαδίζει» με την ηλικία της γυναίκας.

Η γονιμότητα της γυναίκας παρουσιάζει κάμψη ανάλογη με την ηλικία της, ακριβώς διότι τα αποθηκευμένα στις ωοθήκες της ωάρια σταδιακά «γηράσκουν» και το ποσοστό αυτών, που παρουσιάζουν ανωμαλίες στο γενετικό τους υλικό (στο DNA τους δηλαδή) αυξάνεται με την πάροδο του χρόνου. Τα ωάρια με ατελές γενετικό υλικό είναι κατ’ ουσίαν «ακατάλληλα» προς γονιμοποίηση.

Ένεκα της «γήρανσης» των ωοθηκών και των ωαρίων η δυνατότητά παραγωγής ωρίμων ωαρίων, τα οποία είναι κατάλληλα προς γονιμοποίηση μειώνεται με την ηλικία. Επομένως, ανά πάσα στιγμή τρόπον τινά οι ωοθήκες έχουν ένα συγκεκριμένο «απόθεμα» ωαρίων, που θα μπορούσαν να γονιμοποιηθούν επιτυχώς, θα το ονομάσουμε «ωοθηκική εφεδρεία» ( ο διεθνής όρος είναι «ovarian reserve»).

Ένα σημαντικό ερώτημα, που τίθεται στα πλαίσια της διερεύνησης της γονιμότητας είναι το κατά πόσον υφίσταται επαρκής ωοθηκική εφεδρεία.

Χρήσιμος δείκτης ωοθηκικής εφεδρείας είναι η ορμόνη AMH. Η AMH είναι μία ορμόνη, που παράγεται από τις ωοθήκες. Ενώ αρχικά η παραγωγή AMH είναι χαμηλή, όταν το κορίτσι εισέλθει στην εφηβεία αυτή αυξάνεται και τα καταμετρημένα επίπεδά της στο αίμα προοδευτικά ανεβαίνουν.

Κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγικής ζωής της γυναίκας τα επίπεδα της AMH παρουσιάζουν μια σταδιακή κάμψη, όσο πλησιάζει η εμμηνόπαυση, μετά την οποία η ορμόνη δεν ανιχνεύεται πλέον στο αίμα.

Τα επίπεδα της ορμόνης AMH είναι λοιπόν ένας χρήσιμος δείκτης της γονιμότητας της γυναίκας μία δεδομένη στιγμή.

Οι ωοθήκες παράγουν ωάρια;

Το υπερηχογράφημα των ωοθηκών είναι ένα εξαιρετικά χρήσιμο εργαλείο, όσον αφορά τον εντοπισμό των γονίμων ημερών. Δια αυτής της σχετικά φθηνής και απλής εξέτασης είναι δυνατόν να αναγνωρίσουμε τις αλλαγές στη μορφολογία των ωοθηκών κατά τη διάρκεια του κύκλου.

Θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε, ότι δια της απεικονιστικής μεθόδου αυτής δεν μπορούμε να εντοπίσουμε το γόνιμο ωάριο. Το κύτταρο αυτό είναι μικρό και μόνον με τη βοήθεια μικροσκοπίου μπορούμε να το δούμε, κάτι που φυσικά είναι αδύνατον, όσο αυτό βρίσκεται εντός της ωοθήκης.

Μπορούμε όμως να εντοπίσουμε το ωοθυλάκιο, εντός του οποίου ωριμάζει το ωάριο. Το ωοθυλάκιο είναι πρακτικά μία κενή σφαίρα (μία «φούσκα»), που κατά το πρώτο μισό του κύκλου προοδευτικά μεγαλώνει σε διάμετρο και στα μέσα αυτού, όταν η διάμετρος ξεπεράσει κατά τι τα 2 εκατοστά, αυτό ρηγνύεται («σπάει») και τοιουτοτρόπως απελευθερώνεται το ώριμο ωάριο στη σάλπιγγα.

Επομένως, υποβάλλοντας τη γυναίκα σε υπερηχογραφικό έλεγχο των ωοθηκών σε διαδοχικές συγκεκριμένες ημέρες του κύκλου της, είμαστε σε θέση να παρακολουθήσουμε την αύξηση του μεγέθους του ωοθυλακίου, το οποίο μετά τα μέσα του κύκλου δεν είναι πια εμφανές, αφού τότε αντικαθίσταται από το έναν άλλο διακριτό κυστικό σχηματισμό, το ωχρό σωμάτιο.

Συνεπώς, δια του υπερηχογραφήματος μπορούμε με έμμεσο τρόπο να διαπιστώσουμε, αν οι ωοθήκες παράγουν ωάρια.

Δείτε ΕΔΩ πότε είναι οι γόνιμες ημέρες σας!

Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
www.eleftheia.gr