Πώς περιβαλλοντικοί παράγοντες επηρεάζουν αρνητικά την ποιότητα του σπέρματος

Πριν αναφερθούμε σε αυτό καθαυτό το σπερμοδιάγραμμα, που περιλαμβάνεται στις βασικές εξετάσεις γονιμότητας, στις οποίες συστήνουμε να υποβληθούν υπογόνιμα ζευγάρια χρήσιμο είναι να ανατρέξουμε στη διαδικασία της γονιμοποίησης.

Περί τα μέσα του κύκλου απελευθερώνεται δια της ωοθυλακιορρηξίας ένα (συνήθως) ωάριο από τις ωοθήκες της γυναίκας και εισέρχεται στις σάλπιγγες. Η απελευθέρωση του ωαρίου καθορίζει και το πότε η γυναίκα βρίσκεται στις λεγόμενες «γόνιμες ημέρες» της.

Αν εκεί «συναντηθεί» με ζωντανά σπερματοζωάρια, τότε ενώνεται με ένα από αυτά και επιτυγχάνεται η γονιμοποίησή του (βλ. εικόνα).

Αν όμως η «συνάντηση» αυτή δεν λάβει χώρα εντός 12 έως 24 το πολύ ωρών, τότε το ωάριο εκφυλίζεται και χάνεται.

Επί επίτευξης γονιμοποίησης του ωαρίου από σπερματοζωάριο, το κύτταρο, που δημιουργείται (ονομάζεται «ζυγωτό») αρχίζει να «ταξιδεύει» μέσω των σαλπίγγων προς την κοιλότητα της μήτρας, ενώ ταυτοχρόνως διαιρείται σε περισσότερα κύτταρα. Φθάνοντας στη κοιλότητα εμφυτεύεται στο τοίχωμά της και αρχίζει η κύηση.

Είναι προφανές από την παραπάνω σύντομη περιγραφή της διαδικασίας της γονιμοποίησης, πως, προκειμένου αυτή να επιτευχθεί, είναι απαραίτητο να υπάρχουν σπερματοζωάρια, που θα συναντηθούν με το ωάριο. Η εξέταση, δια της οποίας αξιολογείται η «ποιότητα» του σπέρματος, ως προς την περιεκτικότητά του σε σπερματοζωάρια, είναι το σπερμοδιάγραμμα.

Τι βλέπουμε με το σπερμοδιάγραμμα;

Με την εξέταση αυτή κατά βάσιν αξιολογούνται οι εξής παράμετροι, που σχετίζονται με τα σπερματοζωάρια:

• ο αριθμός
• η κινητικότητα (ποιο ποσοστό των σπερματοζωαρίων κινείται ικανοποιητικά)
• η ζωτικότητα (ποιο ποσοστό των σπερματοζωαρίων είναι ζωντανά)
• η μορφολογία (ποιο ποσοστό των σπερματοζωαρίων έχουν φυσιολογική μορφολογία)

Εκτιμάται εξάλλου τόσο ο όγκος του σπέρματος σε μία εκσπερμάτωση, όσο και το κατά πόσο εντός στου σπέρματος εντοπίζονται και κύτταρα, η παρουσία των οποίων υποδηλώνει φλεγμονή του γεννητικού συστήματος (λευκοκύτταρα).

Πώς έχει αλλάξει η ποιότητα του σπέρματος σε παγκόσμιο επίπεδο τις τελευταίες δεκαετίες;

Μέσα στις τελευταίες τέσσερεις δεκαετίες διάφοροι επιστήμονες επισήμαναν αισθητή πτώση των τιμών των παραμέτρων, που αξιολογούνται με το σπερμοδιάγραμμα. Το «κατώτερο φυσιολογικό όριο» του αριθμού σπερματοζωαρίων ανά εκσπερμάτωση με βάση τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ανέρχεται στα 39 εκατομμύρια. Πάντως σε διάφορες μελέτες πτώση της γονιμότητας του άνδρα καταγράφεται, όταν ο συγκεκριμένος αριθμός είναι μικρότερος των 30 εκατομμυρίων (Sciorio και συνεργάτες, 2024).

Σε ποιους παράγοντες οφείλεται η πτώση της ποιότητας του σπέρματος;

Οι παράγοντες, που επηρεάζουν αρνητικά την ποιότητα του σπέρματος θα μπορούσαν σχηματικά να χωριστούν σε δύο κατηγορίες:

• περιβαλλοντικοί παράγοντες
• παράγοντες, που σχετίζονται με τον τρόπο ζωής

Ποιοι είναι οι περιβαλλοντικοί παράγοντες, που επηρεάζουν αρνητικά την ποιότητα του σπέρματος;

Ο κατάλογος με τους περιβαλλοντικούς παράγοντες, εξαιτίας της δράσης των οποίων διαταράσσεται η παραγωγή του σπέρματος περιλαμβάνει :

• ενδοκρινικούς διαταράκτες
• την ατμοσφαιρική ρύπανση
• τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία ραδιοσυχνοτήτων χαμηλού επιπέδου ή RF-EMF

Τι είναι οι ενδοκρινικοί διαταράκτες;

Ο λίγο έως πολύ καθολικά αποδεκτός ορισμός των Ενδοκρινικών Διαταρακτών είναι ο εξής: «Ενδοκρινικός Διαταράκτης καλείται μία εξωγενής ουσία (δηλαδή μία ουσία, που προέρχεται από το περιβάλλον) ή ένα μίγμα ουσιών, το οποίο με τη δράση του διαταράσσει τη λειτουργία του ενδοκρινικού συστήματος (του συστήματος παραγωγής ορμονών) με αποτέλεσμα την πρόκληση δυσμενών συνεπειών για την υγεία του ατόμου, των απογόνων του ή συγκεκριμένων πληθυσμών» (Solecki και συνεργάτες, 2017). Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Χημείας (European Chemical Agency) και η Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφαλείας των Τροφίμων (European Food Safety Authority), το 2018 εξέδωσαν οδηγό αναγνώρισης των Ενδοκρινικών Διαταρακτών (European Chemical Agency, 2018).

Η επαφή με τέτοιες ουσίες έχει συσχετισθεί με αύξηση των πιθανοτήτων εκδήλωσης διαβήτη, καρδιαγγειακών προβλημάτων, καρκίνου (Madore και συνεργάτες, 2022) και υπογονιμότητας τόσο στον άνδρα, όσο και στη γυναίκα (Silva και συνεργάτες, 2023).

Οι Ενδοκρινικοί Διαταράκτες, που έχουν συσχετισθεί με την πρόκληση υπογονιμότητας στον άνδρα έχουν παρόμοια χημική δομή με τις ορμόνες, που ρυθμίζουν την παραγωγή σπέρματος και, αν και ο ακριβής μηχανισμός δράσης τους δεν έχει διασαφηνισθεί, έχει διατυπωθεί η υπόθεση, πως εξαιτίας της δομής τους «παρεμβαίνουν» στη λειτουργία του ενδοκρινικού συστήματος διαταράσσοντάς τη. Οι βασικότεροι Ενδοκρινικοί Διαταράκτες με επιζήμια για τη γονιμότητα του άνδρα δράση είναι (Sciorio και συνεργάτες, 2024):

• Δισφαινόλη Α (Bisphenol A/ BPA) – εντοπίζεται κατά κύριο λόγο σε πλαστικά όπως: επαναχρησιμοποιούμενες φιάλες, μαχαιροπίρουνα, ουσίες επίστρωσης κονσερβών και κυτίων (αλουμινένια κουτάκια) αναψυκτικών. Εξάλλου, ανευρίσκονται σε κονσερβοποιημένα τρόφιμα, κρέατα και ψάρια.
• Φθαλικές Ενώσεις (Phthalates) – χρησιμοποιούνται στην κατασκευή πλαστικών, τα οποία χάρη σε αυτές καθίστανται διάφανα και ανθεκτικά και ανευρίσκονται σε συσκευασίες, παιχνίδια, φαρμακευτικές ουσίες, αλλά και χιλιάδες άλλα προϊόντα. Η απόρριψή τους στο περιβάλλον ως αποτέλεσμα έχει τη «διαρροή» τους και τη μόλυνση των τροφών, του υδροφόρου ορίζοντα, του εδάφους και του αέρα.
• Διοξίνες (Dioxins) και ουσίες, που ομοιάζουν με Διοξίνες – πρόκειται για ουσίες, που περιέχουν Χλώριο και απελευθερώνονται στο περιβάλλον κυρίως εξαιτίας της καύσης αλλά και των υψηλών θερμοκρασιών, που επιτρέπουν σε οργανικές ενώσεις να «αντιδράσουν» με το χλώριο. Βασική πηγή Διοξινών είναι η ανεξέλεγκτη καύση απορριμμάτων. Ανευρίσκονται στην τροφική αλυσίδα, στο έδαφος, στα γαλακτοκομικά, στα κρέατα, στα ψάρια και στα οστρακοειδή.
• Οργανοφωσφορικές και Οργανοχλωρικές ενώσεις – πρόκειται για παρασιτοκτόνα και φυτοφάρμακα, που χρησιμοποιούνται στη γεωργία.

Πώς η ατμοσφαιρική ρύπανση επηρεάζει την ανδρική γονιμότητα;

Φαίνεται, πως η ατμοσφαιρική ρύπανση επηρεάζει σημαντικά τη μορφολογία των σπερματοζωαρίων. Βάσει πληθώρας δημοσιευμάτων, που μπορεί κανείς να βρει στη διεθνή βιβλιογραφία, στοιχειοθετείται η συσχέτιση της έκθεσης του άνδρα σε ατμοσφαιρικούς ρύπους και της εκδήλωσης υπογονιμότητας. Οι ατμοσφαιρικοί αυτοί ρύπου περιλαμβάνουν (Sciorio και συνεργάτες, 2024):

• πτητικούς οργανικούς διαλύτες
• χημική σκόνη
• αέρια (διοξείδιο και μονοξείδιο του αζώτου, διοξείδιο και μονοξείδιο του άνθρακος, διοξείδιο του θείου)
• μικροσωματίδια

Η ατμοσφαιρική ρύπανση εξάλλου έχει συσχετισθεί και με αύξηση της κατάτμησης του DNA των σπερματοζωαρίων (Rubes και συνεργάτες, 2005).

Τι είναι τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία ραδιοσυχνοτήτων χαμηλού επιπέδου ή RF-EMF;

Πρακτικά τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία ραδιοσυχνοτήτων χαμηλού επιπέδου ή RF-EMF είναι τα πεδία, που παράγονται από τα κινητά τηλέφωνα. Αυτού του είδους η ακτινοβολία, φαίνεται, πως αυξάνει τη θερμοκρασία στους όρχεις. Η υψηλές θερμοκρασίες στην περιοχή συνδέονται με διαταραχή της διαδικασίας παραγωγής σπερματοζωαρίων. Επίσης, η έκθεση των όρχεων σε RF-EMF έχει συσχετισθεί με τοπική αύξηση και της οξειδωτικής καταπόνησης. Θα πρέπει όμως να αναφερθεί, πως το ενδεχόμενο δυσμενούς επιρροής της ακτινοβολίας αυτής στους όρχεις δεν είναι αποδεκτό από το σύνολο της επιστημονικής κοινότητας (Sciorio και συνεργάτες, 2024).

Δείτε ΕΔΩ πότε είναι οι γόνιμες ημέρες σας!

Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
www.eleftheia.gr

^{Ενδεικτική βιβλιογραφία}

^{European Chemical Agency (ECHA) and European Food Safety Authority (EFSA) with the technical support of the Joint Research Centre (JRC); Andersson N, Arena M, Auteri D, Barmaz S, Grignard E, Kienzler A, Lepper P, Lostia AM, Munn S, Parra Morte JM, Pellizzato F, Tarazona J, Terron A, Van der Linden S. Guidance for the identification of endocrine disruptors in the context of Regulations (EU) No 528/2012 and (EC) No 1107/2009. EFSA J. 2018 Jun 7;16(6):e05311. doi: 10.2903/j.efsa.2018.5311. PMID: 32625944; PMCID: PMC7009395.}

^{Rubes J, Selevan SG, Evenson DP, Zudova D, Vozdova M, Zudova Z, Robbins WA, Perreault SD. Episodic air pollution is associated with increased DNA fragmentation in human sperm without other changes in semen quality. Hum Reprod. 2005 Oct;20(10):2776-83. doi: 10.1093/humrep/dei122. Epub 2005 Jun 24. PMID: 15980006.}

^{Sciorio R, Tramontano L, Adel M, Fleming S. Decrease in Sperm Parameters in the 21st Century: Obesity, Lifestyle, or Environmental Factors? An Updated Narrative Review. J Pers Med. 2024 Feb 11;14(2):198. doi: 10.3390/jpm14020198. PMID: 38392631; PMCID: PMC10890002.}

^{Silva ABP, Carreiró F, Ramos F, Sanches-Silva A. The role of endocrine disruptors in female infertility. Mol Biol Rep. 2023 Aug;50(8):7069-7088. doi: 10.1007/s11033-023-08583-2. Epub 2023 Jul 4. PMID: 37402067; PMCID: PMC10374778.}

^{Solecki R, Kortenkamp A, Bergman Å, Chahoud I, Degen GH, Dietrich D, Greim H, Håkansson H, Hass U, Husoy T, Jacobs M, Jobling S, Mantovani A, Marx-Stoelting P, Piersma A, Ritz V, Slama R, Stahlmann R, van den Berg M, Zoeller RT, Boobis AR. Scientific principles for the identification of endocrine-disrupting chemicals: a consensus statement. Arch Toxicol. 2017 Feb;91(2):1001-1006. doi: 10.1007/s00204-016-1866-9. Epub 2016 Oct 6. PMID: 27714423; PMCID: PMC5306068.}