Ανδρική Υπογονιμότητα: Όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε από τον γυναικολόγο του Mothersblog

Εξάλλου σε ένα ποσοστό, που αγγίζει το 10% των υπογόνιμων ζευγαριών, επιβεβαιώνεται συνύπαρξη παραγόντων υπογονιμότητας, που αφορούν τόσο τον άνδρα, όσο και τη γυναίκα.

Σε γενικές γραμμές, θα μπορούσε να ειπωθεί, πως κάθε παράγων, ο οποίος διαταράσσει το μηχανισμό παραγωγής σπέρματος, αλλά και κάθε αλλοίωση των οδών εκσπερμάτωσης, είναι δυνατόν να οδηγήσουν σε ανδρική υπογονιμότητα.

Στα πλαίσια της κατανόησης των αιτιών της ανδρικής υπογονιμότητας χρήσιμο είναι να δοθεί μια αδρή περιγραφή αυτής καθεαυτής της διαδικασίας παραγωγής σπερματοζωαρίων.

Από συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου εκκρίνονται ειδικές ορμόνες, των οποίων η δράση πάνω στους όρχεις οδηγεί αφενός στην παραγωγή, αφετέρου στην ωρίμανση των σπερματοζωαρίων. Το διάστημα, που μεσολαβεί, από την αρχική δημιουργία του ανώριμου σπερματοζωαρίου, μέχρι και την πλήρη ωρίμανσή του, κυμαίνεται στις 70 ημέρες περίπου.

Η παραγωγή σπερματοζωαρίων είναι συνεχής από την εφηβεία του άνδρα και έπειτα. Εντούτοις, υπάρχουν υποψίες, πως η προχωρημένη ηλικία έχει δυσμενείς επιπτώσεις σε ό,τι αφορά την ποιότητα των παραγόμενων σπερματοζωαρίων.

Με την εκσπερμάτωση το σπέρμα, το οποίο περιέχει σπερματοζωάρια, μέσω ειδικών πόρων (έτσι ονομάζονται αυτοί οι λεπτοί σωλήνες), οδηγείται στην ουρήθρα, από όπου και εξέρχεται. (εικόνα 1).

Ανατομία του Ανδρικού Αναπαραγωγικού Συστήματος (Με κόκκινο είναι σημειωμένα τα μέρη της οδού εκσπερμάτωσης)

Ο αριθμός, η μορφολογία και η κινητικότητα των σπερματοζωαρίων, που περιέχονται στο σπέρμα καθορίζουν τη γονιμότητα στον άνδρα (εικόνα 2)

Σπερματοζωάρια στο ηλεκτρονικό μικροσκόπιο

Η διερεύνηση της ανδρικής υπογονιμότητας ξεκινάει από το σπερμοδιάγραμμα. Πρόκειται για μια οικονομική και μη επεμβατική εξέταση, η οποία μας παρέχει σημαντικές πληροφορίες σχετικές με την ποιότητα του σπέρματος.

Η περαιτέρω διερεύνηση της υπογονιμότητας στον άνδρα καθορίζεται αφενός από το ιστορικό του, αφετέρου από την κλινική εξέταση. Η διερεύνηση αυτή ενδέχεται να περιλάβει κατά περίπτωση τη λήψη αίματος, ώστε να ελεγχθεί η πιθανότητα ορμονολογικών παθήσεων καθώς και αλλοιώσεων στον καρυότυπο, αλλά και καλλιέργεια σπέρματος, ώστε να ανιχνευθούν πιθανές λοιμώξεις.

Η υπογονιμότητα στον άνδρα σχετίζεται καταρχήν με τη μειωμένη παραγωγή σπερματοζωαρίων. Η κατάσταση αυτή συνδέεται σε μερικές περιπτώσεις με ενδοκρινολογικά προβλήματα, όπως είναι παθήσεις του θυρεοειδούς αδένα ή με λοιμώξεις, όπως είναι τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα.

Μειωμένη παραγωγή σπερματοζωαρίων μπορεί να έχουμε σε άνδρες, οι οποίοι είναι φορείς γενετικών ανωμαλιών, όπως είναι το Σύνδρομο Klinefelter και οι απώλειες τμήματος του χρωμοσώματος Υ, αλλά και σε άνδρες, που έχουν στο παρελθόν υποβληθεί σε χημειοθεραπεία ή ακτινοθεραπεία ή λαμβάνουν κάποιες φαρμακευτικές αγωγές.

Φαίνεται πως η παραγωγή σπερματοζωαρίων είναι μειωμένη και σε άνδρες, οι οποίοι φέρουν κιρσοκήλη. Με τον όρο κιρσοκήλη αναφερόμαστε σε μία διόγκωση των αγγείων των όρχεων. Υπάρχουν τέλος και περιπτώσεις ελλιπούς παραγωγής σπερματοζωαρίων, τα αίτια των οποίων παραμένουν αδιευκρίνιστα.

Σε μερικούς άνδρες η μεν παραγωγή των σπερματοζωαρίων είναι φυσιολογική, αλλά κατά μήκος των πόρων, μέσω των οποίων το σπέρμα διέρχεται κατά την εκσπερμάτωση, εντοπίζονται εμπόδια. Η συνηθέστερη αιτία παρεμπόδισης του σπέρματος είναι η λεγόμενη βαζεκτομή. Πρόκειται για μια επέμβαση, η οποία περιλαμβάνει τη χειρουργική εκτομή τμήματος των πόρων αυτών, ώστε να επιτευχθεί στειροποίηση του άνδρα. Έτσι ο συγκεκριμένος άνδρας δεν χρειάζεται να λάβει μέτρα αντισύλληψης.

Άλλες περιπτώσεις στις οποίες υφίσταται διακοπή της οδού, που ακολουθούν τα σπερματοζωάρια, ενώ η παραγωγή τους είναι κανονική, περιλαμβάνουν τους φορείς κυστικής ίνωσης, η οποία είναι μια κληρονομική νόσος, αλλά και διάφορες λοιμώξεις.

Στα αίτια της ανδρικής υπογονιμότητας περιλαμβάνεται και η στυτική δυσλειτουργία. Η δυσάρεστη αυτή κατάσταση ενδέχεται να έχει υπόβαθρο ψυχοσωματικό, ενδοκρινολογικό ή ακόμα αγγειακό. Ψυχοσωματικό υπόβαθρο έχει σε μερικές περιπτώσεις και η αδυναμία εκσπερμάτωσης, η οποία μπορεί να συνδέεται και με συγκεκριμένες χειρουργικές επεμβάσεις ή με τη χορήγηση κάποιας φαρμακευτικής αγωγής.

Η αντιμετώπιση της ανδρικής υπογονιμότητας είναι ανάλογη με το αίτιο, που την προκαλεί.

Η χορήγηση της κατάλληλης θεραπείας, αν η ανδρική υπογονιμότητα συνδέεται με ενδοκρινολογικές παθήσεις έχει σε αρκετές περιπτώσεις σημαντικά ποσοστά επιτυχίας. Όταν μάλιστα πρόκειται για παθήσεις του θυρεοειδούς αδένα, η αποτελεσματικότητα της χορηγηθείσας θεραπείας έχει σημαντικά ποσοστά επιτυχίας.

Αντίστοιχα, η θεραπεία λοιμώξεων του γεννητικού συστήματος στον άνδρα με τη χορήγηση αντιβίοσης αρκεί συχνά, για να επανέλθει η γονιμότητα.

Επίσης η χειρουργική αποκατάσταση της κιρσοκήλης, φαίνεται πως βοηθάει στην αποκατάσταση της παραγωγής σπερματοζωαρίων σε επιλεγμένες περιπτώσεις, ώστε να αναστραφεί η υπογονιμότητα.

Η σύγχρονες μέθοδοι υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, τις οποίες θα αναλύσουμε σε επόμενα άρθρα μας έχουν αυξήσει σημαντικά τις πιθανότητες τεκνοποίησης για υπογόνιμα ζευγάρια, όταν το αίτιο της υπογονιμότητας συνδέεται με τη γενετικά καθορισμένη ελλιπή παραγωγή σπερματοζωαρίων. Ιδιαίτερη επιτυχία έχει ο συνδυασμός εξωσωματικής γονιμοποίησης και ενδοκυτοπλασμικής έγχυσης σπέρματος (Intracytoplasmic sperm injection - ICSI).

Υπάρχουν περιπτώσεις, όπως είναι το Σύνδρομο Klinefelter ή περιπτώσεις απώλειας τμήματος του Χρωμοσώματος Υ, στις οποίες η παραγωγή σπερματοζωαρίων είναι εξαιρετικά χαμηλή ή σχεδόν ανύπαρκτη. Τότε στο σπέρμα, που συλλέγεται μετά την εκσπερμάτωση, είτε δεν εντοπίζονται σπερματοζωάρια, είτε ο αριθμός τους είναι ιδιαίτερα χαμηλός. Η λύση για αυτούς τους άνδρες είναι να καταφύγουμε σε μία μικροχειρουργική επέμβαση στους όρχεις, μέσω της οποίας θα συλλέξουμε τον απαραίτητο αριθμό σπερματοζωαρίων για τη εξωσωματική γονιμοποίηση.

Τέτοιου είδους μικροχειρουργική επέμβαση εφαρμόζεται και αν υπάρχει εμπόδιο στους πόρους, που ακολουθεί το σπέρμα στη διαδρομή του από τους όρχεις στην ουρήθρα, όπως συμβαίνει στη βαζεκτομή και στους φορείς του γονιδίου της κυστικής ίνωσης.

Όταν η ανδρική υπογονιμότητα συνδέεται με γενετικά προβλήματα, όπως το Σύνδρομο Kleinfelter ή η απώλεια τμήματος του χρωμοσώματος Υ, αλλά και με την παρουσία γονιδίου κυστικής ίνωσης, συστήνεται ο συνδυασμός εξωσωματικής γονιμοποίησης με τον προεμφυτευτικό γενετικό έλεγχο (preimplantation genetic diagnosis – PGD). Πρόκειται για τον έλεγχο των εμβρύων, τα οποία προκύπτουν από εξωσωματική γονιμοποίηση, ως προς το γενετικό τους υλικό, ώστε να επιλεγούν για εμβρυομεταφορά μόνο έμβρυα με φυσιολογικό γενετικό υλικό. Στον προεμφυτευτικό γενετικό έλεγχο όμως θα αφιερώσουμε επόμενο άρθρο μας.

Η ανδρική υπογονιμότητα έχει συνδεθεί και με την έκθεση σε περιβαλλοντικούς παράγοντες. Στους παράγοντες αυτούς περιλαμβάνονται διάφορες βιομηχανικές χημικές ουσίες, όπως είναι τα εντομοκτόνα και τα παρασιτοκτόνα. Η παρατεταμένη επαγγελματική έκθεση στις ουσίες αυτές χωρίς τη λήψη των ενδεδειγμένων μέτρων προστασίας μπορεί να οδηγήσει σε προβλήματα γονιμότητας στον άνδρα.

Ένας άλλος περιβαλλοντικός παράγων, ο οποίος μπορεί να θέσει σε κίνδυνο την ανδρική γονιμότητα είναι και τα σωματίδια βαρέων μετάλλων και ιδιαίτερα αυτά του μολύβδου. Η κατάποση ή η εισπνοή τέτοιων σωματιδίων έχει συνδεθεί με την ανδρική υπογονιμότητα. Αυτός είναι και ο λόγος, που σήμερα η χρήση μολύβδου έχει περιοριστεί σε μεγάλο βαθμό τόσο στην παρασκευή χρωμάτων και καυσίμων, όσο και στην κατασκευή κονσερβών, ενώ και οι παλαιότεροι μολύβδινοι σωλήνες ύδρευσης σταδιακά αντικαθίστανται.

Η υπερθέρμανση των όρχεων οδηγεί συχνά σε μία αναστρέψιμη μείωση της παραγωγής σπερματοζωαρίων. Η θερμοκρασία των όρχεων μπορεί να αυξηθεί μέσα από συγκεκριμένες δραστηριότητες, όπως είναι η χρήση σάουνας ή η επί μακρόν τοποθέτηση του φορητού ηλεκτρονικού υπολογιστή στα πόδια.

Η ανδρική γονιμότητα φαίνεται πως απειλείται και από τον τρόπο ζωής. Έχει διαπιστωθεί πως η παραγωγή σπερματοζωαρίων παρουσιάζει μείωση στους χρήστες ναρκωτικών ουσιών ή αναβολικών, καθώς και σε ανθρώπους, οι οποίοι καταναλώνουν υπερβολικές ποσότητες οινοπνευματωδών και σε καπνιστές.

Εξάλλου, τόσο το άγχος, όσο και η παχυσαρκία, αλλά και η καθιστική ζωή έχουν δυσμενείς συνέπειες στην ανδρική γονιμότητα. Επίσης δραστηριότητες, που αυξάνουν την πίεση στο όσχεο, φαίνεται πως δημιουργούν προβλήματα γονιμότητας. Τέτοιες δραστηριότητες είναι η ποδηλασία και η ιππασία, αν ο εξοπλισμός δεν είναι κατάλληλα προσαρμοσμένος στο σωματότυπο του αθλητή.

Η ανδρική υπογονιμότητα έχει λοιπόν ποικίλα αίτια, αλλά οι σύγχρονες μέθοδοι υποβοηθούμενης αναπαραγωγής έχουν αυξήσει σημαντικά τις πιθανότητες τεκνοποίησης ζευγαριών, που αντιμετωπίζουν το πρόβλημα αυτό, ενώ συχνά συστήνονται αλλαγές στον τρόπο ζωής.

Δείτε ΕΔΩ πότε είναι οι γόνιμες ημέρες σας!

Διαβάστε ΕΔΩ όλα τα άρθρα για την υπογονιμότητα του γυναικολόγου μας

Θα χαρώ να απαντήσω σε οποιαδήποτε απορία σας εδώ

Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
www.eleftheia.gr
email: care@eleftheia.gr

Εικόνα 1: http://cnx.org/contents/185cbf87-c72e-48f5-b51e-f14f21b5eabd@9.45:227/Biology#fig-ch43_03_01
Εικόνα 2: By No specific author (Own work) [Public domain], via Wikimedia Commons