Πώς ο θεσμός της οικογένειας βάλλεται από παντού - Τι μέτρα πρέπει να ληφθούν

Η κρίση αξιών και θεσμών στη σημερινή κοινωνία δεν θα μπορούσε να αφήσει ανεπηρέαστη την ελληνική οικογένεια.

Τα τελευταία χρόνια , καταγράφονται σημαντικές αλλαγές στη δομή της αλλά και στον θεσμό του γάμου. Οι νέοι φαίνεται να μη βιάζονται να αποκτήσουν τη δική τους οικογένεια καθώς επικεντρώνονται στην επαγγελματική τους ανέλιξη.

Η μετάβαση από την παραδοσιακή στην πυρηνική οικογένεια

Σε έρευνες που διεξήχθησαν στον ελληνικό χώρο, βρέθηκε ότι η μετάβαση από την παραδοσιακή στην πυρηνική οικογένεια είχε ως συνέπειες α) τη μεταβολή των αξιών από συλλογικές σε ατομικιστικές, β) το γεγονός ότι οι κάτοικοι των αστικών κέντρων ασπάζονται και τηρούν λιγότερο τις παραδοσιακές αξίες, και γ) το ότι οι αξίες που είναι συναφείς με την παραδοσιακή οικογένεια αποτελούν αιτία συγκρούσεων μεταξύ των μελών της (Georgas, 1993).

Με δεδομένο ότι η οικογένεια είναι το πρώτο σχολείο της ζωής καθώς μέσα στον στενό πυρήνα της τα μέλη της αποκτούν κοινωνικές αρετές , διδάσκονται ηθικές αξίες, διαμορφώνουν και καλλιεργούν το χαρακτήρα τους, γίνεται σαφές ότι αυτά επηρεάζονται ποικιλοτρόπως από οποιαδήποτε μεταβολή υπάρξει στον πυρήνα της.

Επομένως, η σωστή λειτουργία μιας κοινωνίας εξαρτάται από τη διατήρηση μιας σταθερής , ασφαλούς ήρεμης οικογενειακής ζωής.

Θεσμός του γάμου

Οι αλλαγές που πλήττουν άμεσα τη διαμόρφωση και τη μορφοποίηση της σύγχρονης οικογένειας, της οικογένειας της μεταβιομηχανικής εποχής, συσχετίζονται άμεσα με τις αλλαγές που έχουν επισυμβεί στον θεσμό του γάμου.

Συγκεκριμένα, στο πλαίσιο του γάμου παρατηρείται τις τελευταίες δεκαετίες σαφής μείωση των γεννήσεων (η οποία είναι πιο εμφανής από το 1980 και μετά), αλλά και μείωση του αριθμού των γάμων, καθώς και αύξηση του μέσου όρου ηλικίας της γυναίκας κατά τον πρώτο γάμο, επιμήκυνση της περιόδου ανάμεσα στον γάμο και στη γέννηση του πρώτου παιδιού και αύξηση του αριθμού των διαζυγίων και των νέων γάμων.

Εκτός όλων των παραπάνω, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μία αύξηση του αριθμού των ζευγαριών που συμβιώνουν εκτός γάμου. Επίσης, σημειώνονται αλλαγές στη δομή της οικογένειας. Πιο συγκεκριμένα, έχει αλλάξει ο αριθμός, το μέγεθος, η διαμόρφωση και η σύνθεση των νοικοκυριών. Έτσι, από την «κρίση της οικογένειας» περνάμε στα «νέα μοντέλα οικογενειακής οργάνωσης» (Κογκίδου, 1995).

Οικογένεια : Εξωγενείς επιδράσεις

Η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας αλλά και κάθε μορφή επικοινωνίας φαίνεται ότι επιδρά στον τρόπο λειτουργίας της οικογένειας. Έρευνες δείχνουν ότι η συμμετοχή και η έκθεση των εφήβων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης επηρεάζουν άμεσα την ψυχολογία τους και μπορούν να οδηγήσουν ακόμη και στην εμφάνιση ψυχολογικών προβλημάτων. Συγκρίνουν τον εαυτό τους τόσο με άτομα από τον περίγυρό τους όσο με ανθρώπους που ακολουθούν και νιώθουν μειονεκτικά. Αυτή η διαδικασία σύγκρισης που πραγματοποιείται, συχνά δεν αφήνει ανεπηρέαστους και τους γονείς, που νιώθουν μειονεκτικά, ότι δεν έχουν καταφέρει κάτι σημαντικό ή ότι δεν μπορούν να έχουν αυτά που τόσο θαυμάζουν στα social media.
Tα πρότυπα αλλά και ο τρόπος ζωής που προβάλλεται συνήθως δεν φιλτράρονται με αποτέλεσμα να επηρεάζεται η σχέση των μελών της οικογένειας.

Οικονομικές δυσκολίες και έλλειψη χρόνου

Νέα σημαντικό χαρακτηριστικό της σύγχρονης ελληνικής οικογένειας είναι η μείωση της δυναμικότητάς της. Κατά μέσο όρο, οι γονείς σήμερα αποκτούν ένα παιδί. Η μείωση των μελών της οικογένειας δεν είναι ανεξάρτητη από τις ευρύτερες κοινωνικές, πολιτικές και πολιτισμικές συνθήκες. Τα ζευγάρια επικαλούνται ως βασική αιτία την ανεπάρκεια οικονομικών πόρων και την έλλειψη χρόνου.

Είναι άλλωστε γεγονός ότι ο περισσότερος χρόνος που αφιερώνουν οι γονείς στα παιδιά τους, είναι συνήθως τα Σαββατοκύριακα καθώς στις καθημερινές το πρόγραμμα όλων είναι γεμάτο.

Την ίδια στιγμή, η γυναίκα έχει επιφορτιστεί με πλήθος αρμοδιοτήτων καθώς είναι σύζυγος, μητέρα, εργαζόμενη. Έχει να ανταποκριθεί σε πολλούς και διαφορετικούς ρόλους και προκειμένου να ανταπεξέλθει θέτει προτεραιότητες.

Ανεργία

Μέσα στην κρίση, η αύξηση της ανεργίας και η οικονομική αβεβαιότητα οδήγησαν τα ζευγάρια στο να καθυστερούν την απόκτηση του πρώτου παιδιού και στο να αναβάλλουν την απόκτηση δεύτερου ή τρίτου παιδιού. Η αναζήτηση και η αξιοποίηση των ευκαιριών απασχόλησης και για τα δύο φύλα δεν συνοδεύτηκε από την ανάπτυξη επαρκών παροχών, καθώς και δομών και υπηρεσιών του κοινωνικού κράτους για τη στήριξη της οικογένειας.

Αποτέλεσμα, οι Ελληνίδες να κάνουν λιγότερα παιδιά.

Το φαινόμενο της πολύ χαμηλής γονιμότητας φυσικά δεν είναι καινούριο, ούτε μόνο ελληνικό. Από τη δεκαετία του ’90 κιόλας σε ολόκληρη την Ευρώπη υπήρξε μια σημαντική πτώση στα ποσοστά γονιμότητας. Σχεδόν παντού οι γυναίκες άρχισαν να αναβάλλουν για αργότερα τις γεννήσεις των παιδιών τους, με αποτέλεσμα η γονιμότητα στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης την περίοδο 1998-1999 να πέσει στα 1,44 παιδιά ανά γυναίκα -και σε κάποιες χώρες ακόμα και κάτω από το επονομαζόμενο "όριο ακραία χαμηλής γονιμότητας", που είναι τα 1,3 παιδιά ανά γυναίκα. Στα τέλη του προηγούμενου αιώνα για πρώτη φορά στη μεταπολεμική ιστορία καμία χώρα της Ε.Ε. δεν είχε γονιμότητα πάνω από 2 παιδιά ανά γυναίκα. Αυτό ίσχυε ακόμα και σε χώρες όπως η Ιρλανδία, όπου μόλις την προηγούμενη δεκαετία η γονιμότητα ξεπερνούσε τα 2,5 παιδιά ανά γυναίκα.

Πλέον οι Ελληνίδες αποκτούν το πρώτο τους παιδί κατά μέσο όρο στην ηλικία των 30,3 ετών (το 2016 -από 28,8 το 2008). Ο αντίστοιχος μέσος όρος στην Ε.Ε. είναι τα 29 έτη. Σχεδόν μία στις τρεις γεννήσεις στη χώρα μας πραγματοποιείται από γυναίκες ηλικίας 30-34 ετών και μία στις τέσσερις από γυναίκες ηλικίας 35-39 ετών. Στην Ελλάδα, δε, εμφανίζεται και ένα από τα μεγαλύτερα ποσοστά πρώτων γεννήσεων από μητέρες ηλικίας άνω των 40 στην Ευρώπη (5,3%). Αυτή η αναβολή της τεκνοποίησης και της απόκτησης του πρώτου παιδιού πολύ φυσιολογικά μειώνει τις πιθανότητες απόκτησης και δεύτερου ή τρίτου παιδιού.

Σύμφωνα με την Ελληνική Στατιστική Αρχή, οι γεννήσεις στην Ελλάδα κατά το 2020 ανήλθαν σε 84.767 (43.534 αγόρια και 41.233 κορίτσια) καταγράφοντας μικρή αύξηση κατά 1,2% σε σχέση με το 2019 που ήταν 83.763 (42.945 αγόρια και 40.818 κορίτσια) ενώ οι γάμοι το 2020 ήταν 31.475 (11.935 θρησκευτικοί και 19.540 πολιτικοί) παρουσιάζοντας μείωση κατά 33,2% σε σχέση με το 2019, κατά το οποίο είχαν πραγματοποιηθεί 47.137 (23.278 θρησκευτικοί και 23.859 πολιτικοί).

Πώς μπορεί να στηριχθεί η ελληνική οικογένεια

Διεθνώς, οι πολιτικές για τη στήριξη οικογένειας συνήθως έχουν έξι στόχους:

• Μείωση της φτώχειας και εισοδηματική υποστήριξη
• Άμεση αποζημίωση για το οικονομικό κόστος των παιδιών
• Προώθηση της απασχόλησης, ειδικά για γυναίκες
• Μεγαλύτερη ισότητα των φύλων
• Υποστήριξη ανάπτυξης για την πρώιμη παιδική ηλικία
• Αύξηση της γεννητικότητας

Γενικά, τα μέτρα οικογενειακής πολιτικής πρέπει σε γενικές γραμμές να στοχεύουν στην ενίσχυση του οικογενειακού εισοδήματος. Αυτός είναι ένας σημαντικός παράγοντας -όταν οι άμεσες ανάγκες μιας οικογένειας καλύπτονται, η ανησυχία για το μέλλον μειώνεται και η απόφαση τεκνοποίησης γίνεται ευκολότερη.

Επιπλέον και στο ίδιο πλαίσιο, πρέπει να αντιμετωπίζεται το υψηλό κόστος φροντίδας και ανατροφής του παιδιού, ενώ πρέπει να στηρίζεται και η οικογενειακή ζωή, περιορίζοντας τις θυσίες στα επαγγελματικά και προσωπικά θέματα που καλούνται να κάνουν οι γονείς.

Ο στόχος είναι τα ζευγάρια -και μάλιστα ειδικά τα νέα ζευγάρια- που επιθυμούν να κάνουν παιδί να μπορούν να πάρουν την απόφαση νωρίτερα ώστε να έχουν μεγαλύτερο περιθώριο, αν θέλουν, να κάνουν και δεύτερο ή και τρίτο στο μέλλον.

Στη χώρα μας , έρευνα της διαΝΕΟσις που έγινε από ομάδα ερευνητών του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ), με συντονιστή και επιστημονικό υπεύθυνο τον Διευθυντή Ερευνών του ΕΚΚΕ κ.Διονύση Μπαλούρδο, υπογραμμίζει ότι θα πρέπει να καταπολεμηθεί η έλλειψη προσιτών και προσβάσιμων υπηρεσιών φροντίδας και εκπαίδευσης παιδιών, να αναπροσαρμοστούν τα χαμηλά επίπεδα οικονομικών παροχών και επιδομάτων και οι μικρές γονικές άδειες με χαμηλά επιδόματα και να καταργηθούν πολιτικές που κάνουν διακρίσεις ανάμεσα στα δύο φύλα, οδηγώντας τις Ελληνίδες στο συμπέρασμα ότι είναι δύσκολο να συνδυάσουν την απασχόληση με τη μητρότητα.

^{Με στοιχεία από: dianeosis.org, okto.com.gr, statistics.gr}

^{*πρώτη δημοσίευση 15/05/2022}