Tι είναι τα ψυχοσωματικά συμπτώματα;

Ο όρος «ψυχοσωματικά συμπτώματα», είναι μάλλον αδόκιμος, αφού δεν συμπεριλαμβάνεται στην «αμιγώς ιατρική» ορολογία. Ανατρέχοντας στην πέμπτη έκδοση του Διαγνωστικού και Στατιστικού Εγχειριδίου Πνευματικών Διαταραχών της Αμερικανικής Ένωσης Ψυχιάτρων (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders – DSM-5), όπως περιγράφεται σε επιστημονικό πόνημα του 2023 (D'Souza & Hooten, 2023) ανευρίσκουμε τον όρο «Διαταραχή Σωματικών Συμπτωμάτων» (ΔΣΣ) (Somatic Symptom Disorder). Από το συγκεκριμένο πόνημα αντλήθηκαν στοιχεία του παρόντος άρθρου.

Τι είναι η Διαταραχή Σωματικών Συμπτωμάτων;

Δια του όρου αυτού αναφερόμαστε στην εκδήλωση ενός ή περισσοτέρων σωματικών συμπτωμάτων, τα οποία συνοδεύονται από υπερβολικά έντονες σκέψεις, συναισθήματα και συμπεριφορές, που συνδέονται με το συγκεκριμένο σύμπτωμα με αποτέλεσμα την πρόκληση έντονης δυσφορίας, αλλά δυσλειτουργιών στην καθημερινότητα. Τα συμπτώματα αυτά μάλιστα ενδεχομένως να εξηγούνται από την παρουσία κάποιας ξεκάθαρης παθολογίας, ενδεχομένως όμως και όχι.

Δύο είναι τα βασικότερα κριτήρια, που διαφοροποίησαν τον όρο, όπως αυτός περιγράφεται στην τρέχουσα πέμπτη έκδοση του DSM (DSM-5), από την περιγραφή του στην προηγούμενη έκδοση (DSM-IV). Καταρχάς, στην παλαιότερη έκδοση προϋπόθεση αναγνώρισης τέτοιου είδους συμπτωματολογίας προϋπέθετε την παντελή αδυναμία εντοπισμού κάποιας παθολογίας, ενώ στη νεότερη δεν αποκλείεται να υφίσταται κάποια σχετική παθολογία. Επίσης, στη νεότερη έκδοση μεταξύ των κριτηρίων περιλαμβάνεται και η περιγραφή ψυχικών και συμπεριφορικών γνωρισμάτων, προκειμένου να τεθεί η σχετική διάγνωση.

Ποια είναι τα αίτια εκδήλωσης της Διαταραχής Σωματικών Συμπτωμάτων;

Η εκδήλωση Διαταραχής Σωματικών Συμπτωμάτων σχετίζεται με την έντονη επίγνωση των σωματικών αισθήσεων, η οποία συνδυάζεται με τη ροπή προς την ερμηνεία αυτών των αισθήσεων ως ενδεικτικές κάποιας παθολογίας. Επομένως, ένα άτομο με στοιχεία της τέτοιας διαταραχής βρίσκεται σε συνεχή εγρήγορση, παρατηρώντας σχεδόν εμμονικά το σώμα του και ό,τι εκλαμβάνει ως «εκτός του φυσιολογικού», αυτομάτως το συσχετίζει με κάποια, σοβαρή συχνά, παθολογία, χωρίς προηγουμένως η θέση αυτή να έχει περάσει από τη «βάσανο» της λογικής.

Τα αίτια της συγκεκριμένης διαταραχής δεν μας είναι ξεκάθαρα εντούτοις παράγοντες, η παρουσία των οποίων φαίνεται, πως αυξάνει τις πιθανότητες εκδήλωσής της είναι:

• η παραμέληση του ατόμου κατά την παιδική ηλικία
• η κακοποίηση
• η υπερβολική αστάθεια στον τρόπο ζωής
• η κατάχρηση οινοπνευματωδών και ουσιών
• ψυχιατρικά νοσήματα
• η ψυχική πίεση (stress)
• η ανεργία

Πόσο συχνή είναι η εκδήλωση Διαταραχής Σωματικών Συμπτωμάτων;

Εκτιμάται, ότι το 5% έως 7% του γενικού πληθυσμού εμφανίζει τέτοιου είδους συμπτωματολογία, ενώ αυτή είναι 10 φορές συχνότερη στις γυναίκες εν σχέσει με τους άνδρες. Η εκδήλωση της Διαταραχής Σωματικών Συμπτωμάτων είναι δυνατόν να καταγραφεί τόσο σε παιδιά, όσο και σε εφήβους, αλλά και σε ενήλικες.

Η συχνότητα της κατάστασης αυτής αυξάνεται στο 17% μεταξύ του πληθυσμού, που απευθύνεται σε φορείς παροχής πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας. Ενδέχεται όμως η συχνότητα να είναι ακόμα υψηλότερη μεταξύ των ατόμων με συγκεκριμένες παθολογίες, όπως ινομυαλγία, ευερέθιστο έντερο ή σύνδρομο χρόνιας κόπωσης.

Πού οφείλεται η Διαταραχή Σωματικών Συμπτωμάτων;

Οι βιολογικοί μηχανισμοί, που σχετίζονται με την εκδήλωση της Διαταραχής Σωματικών Συμπτωμάτων δεν έχουν, προς ώρας τουλάχιστον, διασαφηνισθεί. Έχει διατυπωθεί η υπόθεση, πως στην παθογένεση της διαταραχής εμπλέκεται κάποια ανισορροπία στη λειτουργία του αυτονόμου νευρικού συστήματος.

Το αυτόνομο νευρικό σύστημα είναι το τμήμα αυτό του νευρικού μας συστήματος, το οποίο «ελέγχει» μύες των οποίων η σύσπαση είναι ακούσια και δεν υπόκειται στο συνειδητό έλεγχό μας, όπως είναι ο καρδιακός μυς και οι μύες των σπλαχνικών οργάνων, όπως είναι αυτοί του πεπτικού συστήματος, αλλά βρίσκονται και σε κάποιους αδένες, εκ των οποίων εκκρίνονται ορμόνες.

Το αυτόνομο νευρικό σύστημα με τη σειρά του υποδιαιρείται σε συμπαθητικό, παρασυμπαθητικό και εντερικό νευρικό σύστημα.

Σχηματικά δια του συμπαθητικού νευρικού συστήματος ενεργοποιούνται διαδικασίες, που συνδέονται με την εγρήγορση, την ψυχική πίεση και τον κίνδυνο. Το σύστημα αυτό ελέγχει και τις αντιδράσεις τύπου «φυγή ή μάχη» (flight or fight). Τουναντίον, δια του παρασυμπαθητικού συστήματος ενεργοποιούνται διαδικασίες αντίθετες με αυτές, που ενεργοποιούνται δια του συμπαθητικού. Έτσι το παρασυμπαθητικό σύστημα είναι υπεύθυνο για καταστάσεις «ξεκούρασης και χώνεψης» (rest and digest).

Στον παρακάτω πίνακα, μπορούμε να δούμε πώς λειτουργούν το συμπαθητικό και το παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα στα διάφορα όργανα του σώματός μας.

Υφίσταται το ενδεχόμενο η Διαταραχή Σωματικών Συμπτωμάτων να συνδέεται με υπερδραστηριότητα του συμπαθητικού νευρικού συστήματος.

Όπως άλλωστε περιγράφεται και σε μελέτη του 2010 (Kato και συνεργάτες, 2010), υφίσταται σοβαρό ενδεχόμενο η Διαταραχή Σωματικών Συμπτωμάτων να έχει και γενετικό υπόβαθρο, καθότι συμπτώματα χαρακτηριστικά αυτής εντοπίζονται συχνότερα μεταξύ των μονοζυγωτικών διδύμων, τα οποία έχουν ακριβώς το ίδιο γενετικό υλικό (ακριβώς τα ίδια χρωμοσώματα και γονίδια, δηλαδή). Η σύνδεση της κατάστασης αυτής με γενετικούς παράγοντες υποστηρίζεται και σε έτερη μελέτη του 2010 (Holliday και συνεργάτες, 2010), στα πλαίσια της οποίας εντοπίσθηκαν συγκεκριμένες παραλλαγές γονιδίων, η παρουσία των οποίων συνδυάζεται με την εκδήλωσή της.

Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
www.eleftheia.gr

^{Ενδεικτική βιβλιογραφία}

^{D'Souza RS, Hooten WM. Somatic Symptom Disorder. [Updated 2023 Mar 13]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK532253/}

^{Kato K, Sullivan PF, Pedersen NL. Latent class analysis of functional somatic symptoms in a population-based sample of twins. J Psychosom Res. 2010 May;68(5):447-53. doi: 10.1016/j.jpsychores.2010.01.010. Epub 2010 Mar 1. PMID: 20403503; PMCID: PMC2858068.}

^{Holliday KL, Macfarlane GJ, Nicholl BI, Creed F, Thomson W, McBeth J. Genetic variation in neuroendocrine genes associates with somatic symptoms in the general population: results from the EPIFUND study. J Psychosom Res. 2010 May;68(5):469-74. doi: 10.1016/j.jpsychores.2010.01.024. PMID: 20403506; PMCID: PMC2877873.}