Τι είναι η ιατρική κλινική ύπνωση και στην αντιμετώπιση ποιων παθολογιών είναι χρήσιμη

Τι είναι η Κλινική Υπνοθεραπεία;

Ο πλήρης τίτλος της εν λόγω μεθόδου είναι «Γνωσιακή Συμπεριφορική Κλινική Υπνοθεραπεία». Κατ’ ουσίαν σε αυτή «συνδυάζεται» η ύπνωση με τη Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία.

Υπνοθεραπεία: Τι λέει η επιστήμη για την αποτελεσματικότητά της και τι είναι το Hypnomothering

Η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία είναι ένα είδος ψυχοθεραπείας, το οποίο εστιάζει στον τρόπο, που οι σκέψεις, οι πεποιθήσεις και οι στάσεις ζωής ενός εκάστου επηρεάζουν τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά του. Το συγκεκριμένο είδος θεραπείας αποσκοπεί στην απόκτηση εκ μέρους του θεραπευομένου δεξιοτήτων, χάρη στις οποίες αυτός θα είναι σε θέση να αντιμετωπίσει με τρόπο λειτουργικό διάφορες καταστάσεις, που ο ίδιος αντιλαμβάνεται ως προβληματικές. Εν ολίγοις, δια της Γνωσιακής Συμπεριφορικής Θεραπείας εξετάζονται οι γνωσίες («ο τρόπος σκέψης») και οι συμπεριφορές («ο τρόπος δράσης») και αξιολογείται το κατά πόσον αυτές βοηθούν στην αντιμετώπιση των προκλήσεων της ζωής. Εν τέλει διερευνάται το ενδεχόμενο δυνατότητας εκτέλεσης τροποποιήσεων των γνωσιών και των συμπεριφορών, προκειμένου να καταστούν χρηστικές, αποτελεσματικές και λειτουργικές (Chand και συνεργάτες, 2023).

Στα πλαίσια της «Γνωσιακής Συμπεριφορικής Κλινικής Υπνοθεραπείας» η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία συνδυάζεται με την Κλινική Ύπνωση. Ο όρος Κλινική Ύπνωση θεωρείται πρακτικά ταυτόσημος με τον όρο Υπνοθεραπεία (Geagea και συνεργάτες, 2024). Ως ύπνωση ορίζεται μία κατάσταση, στην οποία το άτομο βρίσκεται σε εγρήγορση (είναι ξύπνιο) και εν πλήρει συνειδήσει (έχει αντίληψη της κατάστασης), ενώ η προσοχή του έχει αποσπασθεί από το άμεσο περιβάλλον και έχει εστιασθεί σε «εσωτερικές εμπειρίες», όπως συναισθήματα, γνωσίες ή εικόνες (Heap, 2012).

Η ύπνωση «εισάγει» το άτομο σε μία κατάσταση «τροποποιημένης συνειδητότητας», η οποία αποτελεί τμήμα της ανθρώπινης εμπειρίας. Σε τέτοια κατάσταση το άτομο εισέρχεται, όταν – για παράδειγμα – «ξεχνιέται» διαβάζοντας ένα καλό βιβλίο, οδηγεί ακολουθώντας μία γνωστή διαδρομή, προσεύχεται, διαλογίζεται ή όταν εμπλέκεται σε μία μονότονη ή δημιουργική δραστηριότητα (Williamson, 2019).

Όσο ο θεραπευόμενος είναι σε κατάσταση ύπνωσης, καθίσταται ανοικτός και δεκτικός στην υποβολή από το θεραπευτή. Δια της υποβολής ο θεραπευτής περιγράφει λεκτικά «μηνύματα» ή εικόνες, οι οποίες κατατείνουν («οδηγούν») σε ένα επιθυμητό αποτέλεσμα, όπως είναι η ανακούφιση από την ψυχική πίεση και το άγχος ή τον πόνο (Williamson, 2019).

Η ύπνωση εξάλλου έχει περιγραφεί ως μία «συμφωνία» μεταξύ υπνοθεραπευτή και θεραπευομένου, προκειμένου ο δεύτερος να υποβληθεί σε μία ψυχοθεραπευτική τεχνική, στα πλαίσια της οποίας θα χρησιμοποιηθεί η υποβολή προκειμένου να επιτευχθούν μεταβολές στην αίσθηση, αντίληψη, γνωσία, συναισθηματική κατάσταση, διάθεση ή συμπεριφορά (Montgomery και συνεργάτες, 2002). Είναι επομένως σημαντικό να γίνει κατανοητό, πως οι όποιες αλλαγές επιτυγχάνονται δια της ύπνωσης προϋποθέτουν τη σύμφωνη γνώμη και ευθαρσώς διατυπωμένη συγκατάθεση του θεραπευομένου.

Πώς μπορούμε να δούμε, αν η υπνοθεραπεία επηρεάζει τη λειτουργία του εγκεφάλου;

Καταρχάς, ας δούμε ποιες είναι οι διαθέσιμες μέθοδοι μελέτης της δομής και λειτουργίας του εγκεφάλου:

• το Ηλεκτροεγκεφαλογράφημα – πρόκειται για μία μέθοδο, χάρη στην οποία καταγράφεται η ηλεκτρική δραστηριότητα του εγκεφάλου, δια της εφαρμογής ειδικών ηλεκτροδίων επί της κεφαλής
• η Μαγνητική Τομογραφία (Magnetic Resonance Imaging/ MRI) – είναι μία μέθοδος λεπτομερούς απεικόνισης της δομής του εγκεφάλου, δια της χρήσης μαγνητικών πεδίων. Ένας «ειδικός τύπος» Μαγνητικής τομογραφίας είναι η Λειτουργική Μαγνητική Τομογραφία του Εγκεφάλου (Functional MRI/ fMRI), δια της οποίας ανιχνεύονται μικρές μεταβολές στη ροή του αίματος στα διάφορα τμήματα του εγκεφάλου και έτσι καταγράφονται οι περιοχές του εγκεφάλου, που «ενεργοποιούνται» σε πραγματικό μάλιστα χρόνο.
• η Ποζιτρονική Τομογραφία (Positron Emission Tomography/ PET) – πρόκειται για μία μέθοδο απεικόνισης της μεταβολικής δραστηριότητας των ιστών, αφού πρώτα χορηγηθεί στον εξεταζόμενο ραδιενεργό φάρμακο. Η PET συνδυάζεται με μία άλλη απεικονιστική μέθοδο, που ονομάζεται Αξονική Τομογραφία (Computerized Tomography/ CT), η οποία βασίζεται στη χρήση ακτινών Χ (όπως είναι οι ακτίνες της «κλασσικής» ακτινογραφίας)

Όλες αυτές οι μέθοδοι χρησιμοποιήθηκαν στη μελέτη της λειτουργίας του εγκεφάλου και χάρη σε αυτές κατεγράφησαν οι αλλαγές, που η ύπνωση επιφέρει σε αυτόν. Καταρχάς, αλλαγές εντοπίσθηκαν στο ηλεκτροεγκεφαλογράφημα ατόμων, που υποβάλλονταν σε ύπνωση (Jensen και συνεργάτες, 2015). Επίσης, μεγάλος αριθμός ερευνητών υπέβαλαν σε fMRI άτομα, που βρίσκονταν σε ύπνωση και παρατήρησαν, πως στην κατάσταση αυτή «δραστηριοποιούνταν» και διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου (Jiang και συνεργάτες, 2017; Liu και συνεργάτες, 2018; de Matos και συνεργάτες, 2023; Vázquez και συνεργάτες, 2024).

Τι να περιμένω από μία συνεδρία Γνωσιακής Συμπεριφορικής Κλινικής Υπνοθεραπείας;

Η εικόνα, που υφίσταται στην κοινό υποσυνείδητο για τις συνεδρίες Γνωσιακής Συμπεριφορικής Κλινικής Υπνοθεραπείας έχει εν πολλοίς διαμορφωθεί από την παρουσία της στον κινηματογράφο ή στο θέατρο.

Μπορείτε τώρα να ξεχάσετε εντελώς την εικόνα αυτή!

Στην πραγματικότητα μία τέτοια συνεδρία έχει μία συγκεκριμένη δομή, η οποία είναι δυνατόν να εξατομικευθεί προκειμένου να προσαρμοστεί στις εκάστοτε ανάγκες του θεραπευομένου.

Μία τυπική συνεδρία διαρκεί περίπου 45 με 60 λεπτά και περιλαμβάνει ένα «εισαγωγικό» τμήμα, κατά το οποίο λαμβάνεται ένα σύντομο ιστορικό του θεραπευομένου ή μία ενημέρωση για την ψυχική κατάσταση αυτού την τρέχουσα περίοδο. Στη συνέχεια ο θεραπευόμενος κάθεται αναπαυτικά σε μία πολυθρόνα ή ξαπλώνει σε ένα κρεβάτι και ο θεραπευτής ξεκινάει να μιλάει απαλά εισάγοντας στο λόγο του συστάσεις και υποβολές προτροπής προς το θεραπευόμενο για χαλάρωση και εστίαση της προσοχής. Όταν ο θεραπευτής κρίνει, πως ο θεραπευόμενος είναι έχει εμβαθύνει επαρκώς στη χαλάρωση και έχει εστιάσει αρκετά την προσοχή του, τότε ξεκινάει τα προτρεπτικά μηνύματα μεταβολής των γνωσιών και των συμπεριφορών προς την επιθυμητή κατεύθυνση. Τέλος τα λόγια του θεραπευτή κατευθύνουν το θεραπευόμενο προς την έξοδο από την κατάσταση ύπνωσης.

Ο αριθμός και η συχνότητα των συνεδριών εξαρτάται από την κατάσταση του θεραπευομένου και από τους θεραπευτικούς στόχους.

Στην αντιμετώπιση ποιων παθολογιών είναι χρήσιμη η υπνοθεραπεία;

Ήδη από το 1955 Βρετανική Εταιρία Ιατρικής (British Medical Association/ BMA) και από το1958 η Αμερικανική Εταιρία Ιατρικής (American Medical Association/ AMA) αναγνωρίζουν την ύπνωση ως μία έγκυρη μορφή ιατρικής θεραπείας, όταν παρέχεται από έναν εκπαιδευμένο σε αυτήν τη μέθοδο ιατρό (Häuser και συνεργάτες, 2016). Είναι σημαντικό να ξεκαθαριστεί, πως αυτή καθαυτή η υπνοθεραπεία δεν αποτελεί «θεραπεία» μίας παθολογίας, αλλά είναι ένα χρήσιμο εργαλείο, δια του οποίου διευκολύνεται η χορήγηση της κατάλληλης θεραπείας, όπως με τη σύριγγα διευκολύνεται η χορήγηση ενός φαρμάκου. Δια της ύπνωσης δεν καθίστανται δυνατά τα αδύνατα, αλλά γίνεται κατανοητό στον ασθενή ποιοι θεραπευτικοί στόχοι είναι πραγματικά εφικτοί (Williamson, 2019).

Επομένως, κατ’ ουσίαν η υπνοθεραπεία μπορεί να χρησιμοποιηθεί επικουρικά στα πλαίσια της αντιμετώπισης μίας παθολογίας. Η υποβολή σε υπνοθεραπεία για οποιαδήποτε παθολογία δεν συνεπάγεται τη διακοπή της όποιας άλλης ενδεδειγμένης θεραπείας. Εντούτοις, δια της υπνοθεραπείας επιτυγχάνεται σαφής βελτίωση στην ανταπόκριση του θεραπευομένου στη θεραπεία αυτή, αλλά και βελτίωση στην εν γένει ποιότητα ζωής του.

Έχουν καταγραφεί διάφορες παθολογίες, στην αντιμετώπιση των οποίων η υπνοθεραπεία είναι δυνατόν να συνδράμει αποτελεσματικά. Ο κατάλογος με τις παθολογίες αυτές περιλαμβάνει (Stewart, 2005; Rosendahl και συνεργάτες, 2023; Geagea και συνεργάτες, 2024):

• την κατάθλιψη
• τη διαταραχή πανικού
• της αγχώδεις διαταραχές
• το μετατραυματικό stress
• τη διακοπή του καπνίσματος
• την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας
• τον οξύ και το χρόνιο πόνο
• το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου
• τις παρενέργειες της χημειοθεραπείας (ναυτία, έμετοι)
• την κεφαλαλγία τάσης και την ημικρανία
• τις εξάψεις μετά την εμμηνόπαυση
• τα ψυχοσωματικά συμπτώματα
• τις αλλεργικές αντιδράσεις
• παθολογίες του δέρματος
• το άσθμα

Ποιες είναι οι παρενέργειες της υπνοθεραπείας;

Η Γνωσιακή Συμπεριφορική Κλινική Υπνοθεραπεία θεωρείται μία ασφαλής και αποτελεσματική διαδικασία με σχετικά ασυνήθεις ανεπιθύμητες αντιδράσεις, όπως είναι το αίσθημα ζάλης, η ένταση των οποίων είναι κατά κανόνα χαμηλή και δεν συνεπάγεται χρεία διακοπής της θεραπείας (Rosendahl και συνεργάτες, 2023).

Πώς λειτουργεί η υπνοθεραπεία;

Ο ακριβής μηχανισμός δράσης της υπνοθεραπείας δεν έχει προς ώρας απολύτως διασαφηνισθεί. Εντούτοις, και ο μηχανισμός δράσης της ασπιρίνης δεν μας ήταν γνωστός για μεγάλο μέρος του 20^ου αιώνα, αλλά πολλοί ασθενείς επωφελήθηκαν από τη θεραπευτική της δράση.

Ο κατά γενική ομολογία πιο παραγωγικός υπνοθεραπευτής του 20^ου αιώνα, ο Δρ Milton Erickson και οι συνεργάτες του, δια των μελετών τους ανέλυσαν εκτενώς την αμφίδρομη σχέση μεταξύ της λειτουργίας του σώματος και του πνεύματος, την οποία και περιέγραψαν με πλήθος παραδειγμάτων (Alman, 2001).

Έτσι επιβεβαιώθηκε ουσιαστικά αυτό, που ο Έλληνας ιατρός του 1^ου μ.Χ. αιώνα, Γαληνός γνώριζε και περιέγραψε στην πραγματεία του, που σώζεται στις ημέρες μας, υπό τον τίτλο «Για της Ψυχής τα Λάθη και τα Πάθη».

Ο τρόπος, δια του οποίου χάρη στη Γνωσιακή Συμπεριφορική Κλινική Υπνοθεραπεία μπορούμε να βοηθήσουμε το θεραπευόμενο στα πλαίσια της Ιατρικής, συνοψίζεται στο παρακάτω σχήμα.

Η εκδήλωση ενός σωματικού συμπτώματος επηρεάζει αρνητικά την ψυχική κατάσταση του ατόμου και η βεβαρημένη ψυχική κατάσταση με τη σειρά της επιδεινώνει σε πολλές περιπτώσεις το ίδιο το σύμπτωμα, αλλά και την αντίληψη του ατόμου για αυτό. Η κλινική εικόνα του ασθενούς είναι επομένως δυνατό να μεταβληθεί επί τα χείρω, τόσο σε ό,τι αφορά τα αντικειμενικά της ευρήματα, όσο και σε ό,τι αφορά τον τρόπο, που το άτομο τη βλέπει. Ενίοτε μάλιστα τα κλινικά ευρήματα ενδέχεται να μην παρουσιάσουν καμία μεταβολή, αλλά, ιδιαίτερα αν αυτά χρονίσουν, δεν αποκλείεται να διαστρεβλωθεί ο τρόπος, που το άτομο τα παρατηρεί, με αποτέλεσμα η παρουσία τους να οδηγήσει στη διαμόρφωση νέων και εντονότερων αρνητικών γνωσιών (αρνητικών σκέψεων) και αρνητικών συμπεριφορών. Επομένως, υφίσταται ένας «φαύλος κύκλος» σωματικού συμπτώματος και ψυχικού συμπτώματος.

Η χορήγηση της κατάλληλης για το σωματικό σύμπτωμα θεραπείας δεν είναι απολύτως βέβαιον, πως θα «θεραπεύσει» και το ψυχικό σύμπτωμα και σε αρκετές μάλιστα περιπτώσεις εξαιτίας της εμμένουσας βεβαρημένης ψυχικής κατάστασης δεν αποκλείεται η χορηγηθείσα θεραπεία ακόμα και να «αποτύχει» να θεραπεύσει και το σωματικό σύμπτωμα. Αν όμως ο ασθενής υποβληθεί και σε υπνοθεραπεία για το όποιο υποφώσκον («κρυφό») ψυχικό σύμπτωμα, τότε μιλάμε για «διττή (διπλή)» θεραπεία και δημιουργία ενός «ενάρετου κύκλου» σωματικής ανακούφισης και ψυχικής ανακούφισης: η θεραπεία του σωματικού συμπτώματος οδηγεί σε βελτίωση της ψυχικής κατάστασης και η βελτίωση δια της υπνοθεραπείας του σχετιζόμενου ψυχικού συμπτώματος οδηγεί με τη σειρά της σε περαιτέρω ανακούφιση του σωματικού συμπτώματος.

Ποιοι ασκούν τη Γνωσιακή Συμπεριφορική Κλινική Υπνοθεραπεία;

Σύμφωνα και με τις οδηγίες τόσο της Εθνικής Υπηρεσίας Υγείας (National Health Service/ NHS), όσο και του Βασιλικού Κολλεγίου των Ψυχιάτρων (Royal College of Psychiatrists) (αμφότεροι είναι θεσμικοί φορείς του χώρου της υγείας στο Ηνωμένο Βασίλειο), υπνοθεραπεία ασκούν επαγγελματίες υγείας, όπως είναι οι ιατροί, οι οποίοι έχουν λάβει τη σχετική εκπαίδευση και πιστοποίηση, ενώ – ιδανικά – είναι και μέλη διεθνών οργανισμών, που σχετίζονται με την υπνοθεραπεία.

Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας

^{Ενδεικτική βιβλιογραφία}

^{Alman B. Medical Hypnosis: An Underutilized Treatment Approach. Perm J. 2001 Fall;5(4):35–40. PMCID: PMC6220618.}

^{Chand SP, Kuckel DP, Huecker MR. Cognitive Behavior Therapy. [Updated 2023 May 23]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK470241/}

^{de Matos NMP, Staempfli P, Seifritz E, Preller K, Bruegger M. Investigating functional brain connectivity patterns associated with two hypnotic states. Front Hum Neurosci. 2023 Dec 19;17:1286336. doi: 10.3389/fnhum.2023.1286336. PMID: 38192504; PMCID: PMC10773817.}

^{Geagea D, Ogez D, Kimble R, Tyack Z. Redefining hypnosis: A narrative review of theories to move towards an integrative model. Complement Ther Clin Pract. 2024 Feb;54:101826. doi: 10.1016/j.ctcp.2023.101826. Epub 2023 Dec 30. PMID: 38199053.}

^{Geagea Dali, David Ogez, Roy Kimble, Zephanie Tyack, Redefining hypnosis: A narrative review of theories to move towards an integrative model, Complementary Therapies in Clinical Practice, Volume 54, 2024, 101826, ISSN 1744-3881, https://doi.org/10.1016/j.ctcp.2023.101826. (https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S174438812300107X)}

^{Häuser W, Hagl M, Schmierer A, Hansen E. The Efficacy, Safety and Applications of Medical Hypnosis. Dtsch Arztebl Int. 2016 Apr 29;113(17):289-96. doi: 10.3238/arztebl.2016.0289. PMID: 27173407; PMCID: PMC4873672.}

^{Heap, M. (2012). Hypnotherapy: A handbook. McGraw-Hill Education (UK).}

^{Jiang H, White MP, Greicius MD, Waelde LC, Spiegel D. Brain Activity and Functional Connectivity Associated with Hypnosis. Cereb Cortex. 2017 Aug 1;27(8):4083-4093. doi: 10.1093/cercor/bhw220. PMID: 27469596; PMCID: PMC6248753.}

^{Liu Y, Qin W, Li R, Yu S, He Y, Xie Y. Investigation on the Neural Mechanism of Hypnosis-Based Respiratory Control Using Functional MRI. Contrast Media Mol Imaging. 2018 Jul 2;2018:8182542. doi: 10.1155/2018/8182542. PMID: 30065621; PMCID: PMC6051291.}

^{Montgomery GH, Weltz CR, Seltz M, Bovbjerg DH. Brief presurgery hypnosis reduces distress and pain in excisional breast biopsy patients. Int J Clin Exp Hypn. 2002 Jan;50(1):17-32. doi: 10.1080/00207140208410088. PMID: 11778705.}

^{Rosendahl J, Alldredge CT, Haddenhorst A. Meta-analytic evidence on the efficacy of hypnosis for mental and somatic health issues: a 20-year perspective. Front Psychol. 2024 Jan 8;14:1330238. doi: 10.3389/fpsyg.2023.1330238. PMID: 38268815; PMCID: PMC10807512.}

^{Stewart JH. Hypnosis in contemporary medicine. Mayo Clin Proc. 2005 Apr;80(4):511-24. doi: 10.4065/80.4.511. PMID: 15819289.}

^{Vázquez PG, Whitfield-Gabrieli S, Bauer CCC, Barrios FA. Brain functional connectivity of hypnosis without target suggestion. An intrinsic hypnosis rs-fMRI study. World J Biol Psychiatry. 2024 Feb;25(2):95-105. doi: 10.1080/15622975.2023.2265997. Epub 2024 Jan 31. PMID: 37786280.}

^{Williamson A. What is hypnosis and how might it work? Palliat Care. 2019 Jan 31;12:1178224219826581. doi: 10.1177/1178224219826581. PMID: 30728719; PMCID: PMC6357291.}

^{Williamson A. What is hypnosis and how might it work? Palliat Care. 2019 Jan 31;12:1178224219826581. doi: 10.1177/1178224219826581. PMID: 30728719; PMCID: PMC6357291.}