Μητρότητα: Τώρα είναι νωρίς. Μετά όμως μήπως είναι αργά;

Πριν από μερικές δεκαετίες οι γυναίκες κατέφευγαν στις ορμονοθεραπείες στοχεύοντας στην μητρότητα. Σήμερα έχετε να επιλέξετε, ανάλογα με το πρόβλημα που αντιμετωπίζετε, ανάμεσα στη δωρεά σπέρματος, ωαρίου, μήτρας, στην κατάψυξη εμβρύου, στη μικρογονιμοποίηση. Μπορείτε να γίνετε μητέρα μετά την εμμηνόπαυση και πατέρας ακόμα και μετά θάνατον! Και τα παιδιά που θα σας χαρίσει η επιστήμη μπορεί να είναι όμορφα, και με λιγότερες πιθανότητες να αναπτύξουν σοβαρές ασθένειες. Το μόνο που δεν μπορεί να σας εγγυηθεί ακόμα κανείς είναι αν θα είστε, εσείς κι εκείνα, ευτυχισμένοι.

Η υπογεννητικότητα σε Ευρώπη και Ελλάδα

Επίσημο έγγραφο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ανέφερε το Μάρτιο του 2005 σχετικά με τις ανησυχητικές δημογραφικές αλλαγές που αφορούν την υπογεννητικότητα:

«Η Ευρώπη αντιμετωπίζει σήμερα μια πρωτοφανή δημογραφική αλλαγή... Τα νέα κράτη-μέλη, με εξαίρεση την Κύπρο και τη Μάλτα, βλέπουν τον πληθυσμό τους να μειώνεται. Σε πολλές χώρες η εγκατάσταση μεταναστών είναι ζωτικής σημασίας, αφού συμβάλλει στην αύξηση του πληθυσμού. Η γεννητικότητα έχει πέσει κάτω από το ποσοστό που μπορεί να εξασφαλίσει την ανανέωση του πληθυσμού (περίπου 2.1 παιδιά ανά γυναίκα) και μάλιστα σε πολλά κράτη-μέλη το ποσοστό είναι πιο χαμηλό και από 1.5 παιδιά ανά γυναίκα» (European Commission 2005:2). Η Ελλάδα, αν και πριν το 2004 βρισκόταν κάτω από το καθορισμένο όριο των 1.3 παιδιών ανά γυναίκα από τότε μέχρι και σήμερα το υπερβαίνει. Ωστόσο, αυτή η ελάχιστη υπέρβαση οφείλεται κυρίως στην εισροή μεταναστών. Αρκεί μια ματιά στα συνολικά ποσοστά γονιμότητας (Total Fertility Rates) –ως συνολικό ποσοστό γονιμότητας ορίζεται το ποσοστό γονιμότητας υπολογιζόμενο στο σύνολο της περιόδου αναπαραγωγής της γυναίκας, συνήθως ανάμεσα στα 15 και 50 έτη. Από τη δεκαετία του ' 70 έως αυτή που διανύουμε για τη διεξαγωγή συμπερασμάτων: το 1970 το συνολικό ποσοστό γονιμότητας ήταν 2.39, δέκα χρόνια αργότερα 2.21, το 1990 έπεσε σε 1.39 και το 2000 κατρακύλησε στα 1.27.

Όλα για το παιδί

«Δεν περίμενα ότι το πρόβλημα το είχα εγώ. Πάντα θεωρούσα ότι η υπογονιμότητα είναι γυναικείο ζήτημα. Όταν ο γιατρός μου ανακοίνωσε ότι το σπέρμα μου δεν είναι ικανό να γονιμοποιήσει, ένιωσα τον ουρανό να πέφτει στο κεφάλι μου» διηγείται ο Γιώργος. «Πώς ήταν δυνατόν να μου συμβαίνει κάτι τέτοιο; Ήταν σαν να αμφισβητούσε κάποιος ότι ήμουν άντρας.» Χρειάστηκε χρόνος για να μπορέσει να δεχθεί το γεγονός. Όταν πια αυτό έγινε ήταν έτοιμος να ακολουθήσει τις συμβουλές του γιατρού του προκειμένου να γίνει πατέρας χωρίς να χρησιμοποιήσει σπέρμα δότη από κάποια τράπεζα. «Για την μικρογονιμοποίηση» εξηγεί η dr Ελένη Κοντογιάννη, εμβρυολόγο-γενετίστρια «είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθεί σπερματοζωάριο από το σπερματικό υγρό ή σε περίπτωση αζωοσπερμίας, σπερματοζωάρια από την επιδιδυμίδα ή τον όρχυ. Στόχος είναι να ληφθούν αρκετά σπερματοζωάρια και να καταψυχθούν, ώστε στον επόμενο κύκλο εξωσωματικής να μην χρειαστεί και δεύτερη βιοψία». Τα ποσοστά γονιμοποίησης είναι πολύ υψηλότερα σε σχέση με την κλασσική εξωσωματική. «Όπως έμαθα αργότερα, δεν αποτελούσα καμία ιδιαίτερη εξαίρεση. Αντίθετα η ανδρική υπογονιμότητα συνεχώς αυξάνεται αλλά εμείς δεν είμαστε έτοιμοι να μιλήσουμε γι αυτήν» εξηγεί ο Γιώργος. «Ευτυχώς όλα πήγαν καλά και σήμερα, μετά από μια μικρή ταλαιπωρία που άξιζε τον κόπο, είμαι ο περήφανος μπαμπάς του 2χρονου Πέτρου.» Ο καθηγητής κ.Βασίλης Ταρλατζής επισημαίνει ότι τα στοιχεία δείχνουν ότι ένα στα έξι ζευγάρια στην Ελλάδα δεν μπορεί να αποκτήσει παιδί.

Όταν υπάρχει ένα «θέλω» υπάρχει και μια νίκη

Το απίστευτα υψηλό ποσοστό του 17% των νέων ζευγαριών δυσκολεύεται να τεκνοποιήσει. «Ήμουν ανέκαθεν αγοροκόριτσο. Έπαιζα ποδόσφαιρό και λάτρευα τα μαθηματικά» λέει για τον εαυτό της η Αννα. «Όταν μετά από μια σειρά εξετάσεων μου είπαν ότι δεν μπορώ να αποκτήσω παιδί, ένιωσα σαν να με τιμωρεί η γυναικεία φύση. Ήμουν τόσο άτυχη που έτυχε στο γραφείο όλες οι άλλες εργαζόμενες να είναι έγκυες ή να έχουν παιδιά. Ήθελα να κλαίω συνέχεια. Τελικά ο γιατρός μου κατέφυγε στη μέθοδο GIFT. Τα ωάρια και τα σπερματοζωάρια συλλέχθηκαν και αναμίχθηκαν. Τα τοποθέτησαν στο εσωτερικό μέρος της σάλπιγγας. Χρειάστηκαν δυο αποτυχημένες προσπάθειες και 10 χρόνια πίκρας πριν αποκτήσω την Σαμάνθα. Σήμερα νιώθω σαν να έχω κερδίσει χρυσό σε Ολυμπιάδα.»

Στην κατάψυξη

Ο μέσος όρος απόκτησης πρώτου παιδιού ήταν το 22ο έτος ενώ τώρα είναι το 33ο έτος. «Ο πρωτεργάτης και πατέρας της εξωσωματικής γονιμοποίησης Ρόμπερτ Έντουαρντς είχε αναφέρει σε ένα συνέδριο το 1994 ότι εάν η κατάψυξη ωαρίων γίνει δεκτή, τότε πολλές γυναίκες θα επιλέγουν να καταψύξουν τα ωάριά τους σε νεαρή ηλικία όταν οι αναπαραγωγικές δυνατότητες τους βρίσκονται στο μάξιμουμ, ώστε να τα αποψύξουν όταν θα είναι έτοιμες να γίνουν μητέρες» αναφέρει η dr Ελένη Κοντογιάννη. Στη Βρετανία η κατάψυξη ωαρίου στις γυναίκες που πάσχουν από καρκίνο είναι δωρεάν μια και όταν ξεκινήσουν τη χημειοθεραπεία αντιμετωπίζουν πρόβλημα γονιμότητας. Το ωάριό τους μπορούν να το χρησιμοποιήσουν αργότερα όταν θα έχουν αποθεραπευτεί. Αυτή η μέθοδος θα βοηθήσει και τις γυναίκες που πάσχουν από πρόωρη εμμηνόπαυση.

Πριν από τρία χρόνια γεννήθηκε στην Σιγκαπούρη το πρώτο παιδί που προήλθε από κατεψυγμένο ωάριο και κατεψυγμένο σπέρμα αφού και οι δύο γονείς είχαν πρόβλημα να τεκνοποιήσουν. Επιτυχής ήταν η τρίτη προσπάθεια. Η κατάψυξη ωαρίου βρίσκεται ακόμα σε πρώιμο στάδιο. Αυτό όμως που είναι μια διαδικασία ρουτίνας είναι η κατάψυξη εμβρύων που γίνεται με μεγάλα ποσοστά επιτυχίας. Έτσι εάν η γυναίκα θέλει να καταψύξει τα ωάριά της κι έχει ήδη ένα σύντροφο που θέλει κι αυτός να αναβάλλουν την απόκτηση παιδιού μπορεί να προχωρήσει στην κατάψυξη εμβρύου.

Πρόβλημα γένους αρσενικού;

Σε διάστημα πενήντα χρόνων η μείωση του ανδρικού σπέρματος ξεπέρασε το 50%. Η αξιοσημείωτη πτώση του αριθμού των σπερματοζωαρίων. Η ρύπανση, τα φυτοφάρμακα, τα εντομοκτόνα και η χρήση πλαστικών δοχείων για την αποθήκευση τροφών, τα παρασιτοκτόνα κι ακόμα και τα απορρυπαντικά πλυντηρίων διαταράσσουν την ορμονική ισορροπία του οργανισμού. Μια υποβάθμιση της τάξης του 2% το χρόνο στην ποιότητα του σπέρματος σημαίνει ότι μέσα σε λίγες δεκαετίες ο μέσος όρος του σπέρματος θα βρίσκεται στην κλίμακα του υπογόνιμου ή άγονου.

«Σίγουρα οι νέες εξελιγμένες τεχνικές της εξωσωματικής γονιμοποίησης και ειδικά της μικρογονιμοποίησης προσφέρουν λύση στα ζευγάρια με πρόβλημα ανδρικής στειρότητας αλλά φυσικά δεν είναι λύση να χρησιμοποιήσουμε τέτοιες μεθόδους για ολόκληρο πληθυσμό» προειδοποιεί η dr Ελένη Κοντογιάννη. Οι ειδικοί εκτιμούν ότι το 33% των περιπτώσεων υπογονιμότητας «ευθύνεται» ο άντρας, 33% η γυναίκα και στο 33% συνυπάρχουν προβλήματα που ευθύνονται για την ανικανότητα.

«Μόλις πριν από μερικά χρόνια ξεκίνησε μια καινούργια μέθοδος, αυτή της μικροχειρουργικής ωαρίου. «Εφαρμόζοντας αυτή τη μέθοδο» εξηγεί η γενετιστής «δεν περιμένουμε ένα σπερματοζωάριο αλλά το εισαγάγουμε εμείς με τεχνικές μικροχειρουργικής στο ωάριο. Ενώ παλιότερα χρειαζόμασταν τουλάχιστον 20 εκατ. σπερματοζωάρια ανά κυβικό εκατοστό για μια επιτυχημένη γονιμοποίηση σήμερα μπορούμε με ένα ή και κανένα.»

Διλήμματα

Στη χώρα μας, προς το παρόν, απαγορεύεται η αναπαραγωγική κλωνοποίηση, η εμπορευματοποίηση της μητρότητας και δεν επιτρέπεται να κάνει εξωσωματική γονιμοποίηση γυναίκα που έχει ξεπεράσει το 60ο έτος της ζωής της. Πώς είναι δυνατόν όμως να υπάρξει ουσιαστικός έλεγχος όταν κάποιος μπορεί εύκολα να πληκτρολογήσει μια διαδικτυακή διεύθυνση και να αγοράσει σπέρμα, ωάριο ή έμβρυο; Ο νόμος 3089/23.12.2002 επιτρέπει υπό προϋποθέσεις την τεχνητή γονιμοποίηση στην άγαμη μητέρα ενώ το αίτημα για «δανεική» μητέρα γίνεται δεκτό, ύστερα από συναίνεση όλων των μερών -προϋποθέτει ιατρικό λόγο- και ειδική δικαστική άδεια. Τι θα συμβεί όμως αν η «δανεική» μητέρα διεκδικήσει το παιδί υποστηρίζοντας ότι την ίδια χρονική περίοδο ήρθε σε σεξουαλική επαφή με κάποιον άντρα; Πριν μερικά χρόνια στην Αγγλία, μια γυναίκα ζήτησε να της επιτραπεί να μείνει έγκυος με το σπέρμα του αποθανόντος συζύγου της. Το σπέρμα είχε ληφθεί όσο εκείνος ήταν σε κώμα ύστερα από δική της αίτηση. Φυσικά δεν της το επέτρεψαν. Κάτι τέτοιο είναι δυνατόν μόνο εάν ο σύζυγος, όσο είναι ακόμα υγιής, δηλώσει την επιθυμία να αποκτήσει παιδί μετά θάνατον ό,τι κι αν σημαίνει αυτό για το παιδί που θα γεννηθεί. Τελικά όμως η αιτούσα τα κατάφερε αφού πήρε άδεια να μεταφέρει το σπέρμα στο Βέλγιο και να το γονιμοποιήσει εκεί.

Χωρίς γενεαλογικό δέντρο

Πρόσφατα μια 30χρονη κοπέλα που αποκτήθηκε με εξωσωματική γονιμοποίηση με συμμετοχή δότη και είναι γυναικολόγος δήλωσε την επιθυμία της να γνωρίσει τον πατέρα της. «Θα ήθελα να ξέρω ποιος είναι μια και τα μισά γονίδια μου τα έδωσε εκείνος. Άραγε γιατί έγινε δότης; Μπορεί κι εκείνος να ήθελε να μάθει για μένα.» Σε σχετική έρευνα που πραγματοποιήθηκε στις ΗΠΑ, το 60% των δοτών σπέρματος θα επιθυμούσε να γνωρίσει τα παιδιά που γεννήθηκαν από το σπέρμα τους.

Σύμφωνα με το νόμο, ο δότης απαγορεύεται να διεκδικήσει την πατρότητα. Πατέρας είναι ο σύζυγος ή σύντροφος της μητέρας εφόσον έχει συναινέσει στη χρήση σπέρματος. Το ίδιο ισχύει και για οποιαδήποτε νομική περίπτωση ή διεκδίκηση (διαζύγιο, κληρονομικές διαφορές κλπ). Κάποιοι πιστεύουν ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν δικαίωμα να έχουν πρόσβαση στα προσωπικά τους στοιχεία για το γενεαλογικό τους δέντρο, την προσωπική τους ιστορία. Για παράδειγμα πώς θα είναι σίγουρη μια κοπέλα ότι ο νεαρός που επέλεξε να παντρευτεί δεν είναι κάποιος ετεροθαλής αδερφός της; Από την άλλη κάποιοι άλλοι υποστηρίζουν ότι οι δότες θα μειωθούν αν χάσουν την ανωνυμία τους. «Θα έλεγα ότι είμαι υπέρ της ανωνυμίας αλλά θεωρώ ότι θα ήταν λογικό να υπάρχει μια ευελιξία στο θέμα» δηλώνει ο καθηγητής Βασίλης Ταρλατζής. «Για παράδειγμα στην Αυστραλία, στην πολιτεία της Βικτώριας υπάρχει ένα μεικτό σύστημα. Έχει κάποιος τη δυνατότητα να επιλέξει σπέρμα από ανώνυμο ή επώνυμο δότη. Το σύστημα των τραπεζών σπέρματος λειτουργεί με τέτοιο τρόπο ώστε οι πιθανότητες να συναντηθούν παιδιά από ίδιο δότη είναι απειροελάχιστες.»

Αυτό το σπέρμα, ποιος θα το πάρει;

Ένας μικρός αριθμός ζευγαριών καταφεύγει ακόμα στη λύση της Τράπεζας Σπέρματος κι αυτό γιατί οι τεχνικές εξωσωματικής γονιμοποίησης, ειδικά αυτές που αντιμετωπίζουν την ανδρική στειρότητα έχουν εξελιχθεί εντυπωσιακά τα τελευταία χρόνια υποστηρίζουν οι ειδικοί. Οι δότες είναι στην πλειοψηφία τους φοιτητές, εθελοντές που έχουν ευαισθητοποιηθεί. Για να γίνει δεκτό το σπέρμα τους, υφίστανται έλεγχο της υγείας τους με όλες τις απαραίτητες εξετάσεις όπως ανάλυση χρωμοσωμάτων, έλεγχο για μολυσματικές ασθένειες και αφροδίσια νοσήματα καθώς και με λήψη οικογενειακού ιστορικού. Οι εξετάσεις επαναλαμβάνονται κάθε τρεις μήνες και μετά από έξι μήνες μπορεί το σπέρμα να χρησιμοποιηθεί. Το σπέρμα είναι πάντα κατεψυγμένο. Στην Ελλάδα το 95% των ζευγαριών χρησιμοποιούν δικά τους ωάρια και σπέρμα αφού σήμερα οι τεχνικές επιτρέπουν την αντιμετώπιση ακόμα και των πιο δύσκολων περιπτώσεων στειρότητας.

Με την επιστημονική επίβλεψη του αναπληρωτή καθηγητή Μαιευτικής-Γυναικολογίας και Ανθρώπινης Αναπαραγωγής Βασίλης Ταρλατζή, πρώην προέδρου της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ανθρώπινης Αναπαραγωγής και Εμβρυολογίας και της dr Ελένης Κοντογιάννη, εμβρυολόγου-γενετίστριας.