Γιατί η τιμωρία δεν είναι αποτελεσματική

Αν και ποτέ δεν ήμουν υπέρ των αυταρχικών και σκληρών μεθόδων διαπαιδαγώγησης δεν είχα σκεφτεί ποτέ μέχρι τότε την ουσία της τιμωρίας, αλλά και την αποτελεσματικότητά της. Εκείνη η ερώτηση ειπωμένη από ένα τρίχρονο παιδί έβαλε το σπόρο του προβληματισμού μέσα μου. Ναι σαφώς και δεν μπορούσε να με βάλει τιμωρία, σαφώς και είχα την θέση εξουσίας του γονιού, και σαφώς «εγώ ήξερα ποιο είναι το καλό του», ωστόσο πόση αλήθεια είχαν όλα αυτά, και πόσο αποτελεσματική ήταν αυτή η μέθοδος ώστε να διδάξω στο παιδί μου να «κάνει το σωστό»;

Η ενασχόλησή μου με την ενσυναίσθηση, το empathy coaching και έναν πιο ολιστικό τρόπο ζωής σε συνδυασμό με εκείνο το γεγονός, αλλά και νέες έρευνες που είδαν το φως της δημοσιότητας άλλαξαν ριζικά τη θέση μου για την τιμωρία.

Η έννοια της τιμωρίας είναι βαθειά ριζωμένη στη δική μας γενιά, αλλά και στις προγενέστερες και όλοι μας δεχτήκαμε αυτή τη μορφή σωφρονισμού στο σπίτι και στο σχολείο.Κάποιοι από εμάς πειθαρχήσαμε, άλλοι όχι. Κάποια παιδιά δέχονταν συνεχώς τιμωρίες, άλλα υπάκουαν υπό το φόβο αυτού του ενδεχόμενου. Όλα αυτά είναι κομμάτι της προσωπικής ιστορίας του καθενός μας. Ασχέτως αποτελέσματος όμως, αυτό που έμεινε από την τιμωρία είναι τα συναισθήματα φόβου, ντροπής, καμιά φορά θυμού, αδικίας, απόρριψης...

Οι νέες έρευνες

Όταν τιμωρούμε ένα παιδί , συνήθως βλέπουμε ότι σταματά μια συγκεκριμένη συμπεριφορά. Έχουμε λοιπόν, πετύχει το επιθυμητό αποτέλεσμα, έστω και προσωρινά κι έτσι θεωρούμε ότι έχουμε πετύχει ως γονείς. Και αν η «ποινή» είναι αυστηρή και το παιδί πάει κλαίγοντας στο δωμάτιό του, τότε συχνά θεωρούμε ότι κατάλαβε το λάθος του και εμείς κάναμε σωστά το καθήκον μας. Είναι όμως, έτσι;
Πρόσφατες έρευνες έχουν δείξει ότι η επίδραση που έχει η τιμωρία πάνω σε ένα παιδί, είναι τελείως διαφορετική από αυτή που νομίζαμε. Καταδεικνύουν δηλαδή, ότι η τιμωρία μπορεί να οδηγήσει σε υπακοή και συμμόρφωση, αλλά δεν διαμορφώνει μια ηθική συνείδηση. Θυμίζει δηλαδή, την συμπεριφορά ενός ενήλικα που θα συμμορφωθεί με τον κώδικα οδικής κυκλοφορίας μόνο όταν έχει το φόβο να τον πιάσει ένας αστυνομικός, και όχι επειδή νιώθει πως αυτό είναι το σωστό.Η αλήθεια είναι ότι οι τιμωρίες δημιουργούν τελικά ανεύθυνους ενήλικες. Ανθρώπους που δεν έχουν βαθύ βίωμα του σωστού, αλλά πράττουν υπό το φόβο μιας ποινής.

Αντί της τιμωρίας...

Τι πρέπει να κάνουμε λοιπόν, προκειμένου ένα παιδί να πράττει το σωστό;
Θα μπορούσε να πει κανείς ότι ένας από τους βασικότερους στόχους ενός γονέα είναι να καλλιεργήσει στα παιδιά του την αυτορρύθμιση. Να τα διδάξει να συμπεριφέρονται σωστά σε κάθε κατάσταση ανεξαρτήτως φόβου ή συνεπειών.
Και υπάρχουν πραγματικά υπέροχοι τρόποι να δείξει κανείς στο παιδί του ότι έκανε μια κακή επιλογή.
Κρατήστε τους το χέρι και ζητήστε τους να σας προσέξουν. Ρωτήστε τους τι συνέβη και γιατί έπραξαν αυτό που έπραξαν. Αναγνωρίστε τα συναισθήματά τους, χωρίς να τα κρίνετε. Δεν κρίνουμε ποτέ ένα παιδί, αλλά μπορούμε να μιλήσουμε για την πράξη του. Μιλήστε μαζί του για το γεγονός.
Ένας καλός τρόπος, είναι επίσης να αντιστρέψετε τους ρόλους. Να επαναλάβετε την λανθασμένη συμπεριφορά και να ζητήσετε από το παιδί να την κρίνει. Να τη σχολιάσει. Να πει πως του φαίνεται.Εκφράστε ανοικτά τα συναισθήματα που σας προκάλεσε αυτή η συμπεριφορά, αλλά μην τα κατηγορείτε.

Αποδοχή και πρότυπα

Δείξτε τους τις συνέπειες της συμπεριφοράς τους, χωρίς την αίσθηση της ποινής. Για παράδειγμα, μπορείτε να μην αφήσετε το παιδί να δει τηλεόραση αν πρώτα δεν μαζέψει τα παιχνίδια του...
Και δίνετε το καλό παράδειγμα. Δεν μπορείτε να ζητάτε από ένα παιδί να μην φωνάζει, όταν εσείς φωνάζετε, να μιλά ευγενικά όταν εσείς δεν το πράττετε, να συγκρατεί τα νεύρα του όταν εσείς βγαίνετε εκτός εαυτού. Και φυσικά άλλο πράγμα η πειθαρχία, κι άλλο η τιμωρία.
Ένας πετυχημένος γονιός δεν είναι αυτός που επιβάλει συμπεριφορές, αλλά αυτός που τις εμπνέει. Και τα παιδιά μας έχουν πραγματική ανάγκη να νιώθουν ότι τα καταλαβαίνουμε, προκειμένου να αρχίσουν να καταλαβαίνουν... και χωρίς αυτό το κομμάτι, δεν θα έχουν ποτέ την ευκαιρία να μάθουν από τα λάθη τους.
Εξάλλου, η ίδια η ετυμολογία της λέξης τιμωρία, απέχει πολύ από τη σημερινή της τιμωρία. Το αρχαίο τιμωρέω-ώ σημαίνει «φρουρώ την τιμή», και ουδεμία σχέση έχει με την εκδίκηση.

Ναταλία Δανδόλου
Empathy Coach- Σύμβουλος Σχέσεων, Γονεϊκότητας και Εναλλακτικών Θεραπειών Διαχείριση Πένθους, Απώλειας και Διαζυγίου
Δημοσιογράφος- Συγγραφέας
www.empathycoaching.gr
www.evexis.com.gr
Τηλ: 6936529228