Μήπως είσαι ενοχική μαμά; Δες πότε οι ενοχές γίνονται πρόβλημα

Η ενοχή είναι ένα συναίσθημα. Όχι μια πραγματικότητα ή μια καταδίκη.

Ιωάννα Θεοδωρακοπούλου

13 Μαϊος 2018

Μήπως είσαι ενοχική μαμά; Δες πότε οι ενοχές γίνονται πρόβλημα

Πολύ σπάνια θα συναντήσω κάποια μητέρα που αρνείται ότι νοιώθει ενοχές για τον τρόπο που μεγάλωσε τα παιδιά της. Για τους περισσότερους γονείς, ένα μέτριο επίπεδο ενοχής είναι στην ουσία σημάδι αγάπης, στενού δεσμού και αφοσίωσης ότι κάνουν το καλύτερο που μπορούν για να μεγαλώσουν υγιή παιδιά. Σαφώς όμως και είναι θέμα επιπέδου. Όπως σε όλα τα πράγματα, το πάρα πολύ ή το πολύ λίγο μπορεί να δημιουργήσει ένα σοβαρό πρόβλημα τόσο στον γονέα όσο και στο παιδί. Το θέμα είναι να αναγνωρίζεις και να αντέχεις να δεχτείς σε τί επίπεδο είσαι και τον λόγο και ακόμα πιο σημαντικό, πώς αυτό καθοδηγεί τις επιλογές και τις πράξεις στον ρόλο μας ως γονείς.

Η ενοχή είναι ένα συναίσθημα. Όχι μια πραγματικότητα ή μια καταδίκη. Κάνει την εμφάνισή της όταν συνειδητοποιούμε ότι δεν καταφέραμε να κάνουμε το καλύτερο που μπορούσαμε με τα παιδιά μας. Έρχεται και φεύγει και μπορεί να είναι σε ήπια μορφή ή να προκαλεί μεγάλη δυσφορία. Η ενοχή στην ουσία προσπαθεί να μας πει ότι κάτι δεν πάει καλά και ότι χρειάζεται να διορθωθεί. Αν δεν της δώσουμε σημασία, θα μετατραπεί σε ντροπή, ένα συναίσθημα αναξιότητας και αρνητικής εικόνας εαυτού.

Δυστυχώς πολλές μανούλες δεν γνωρίζουν ότι η ενοχή είναι ένα συναίσθημα που μπορούν να το αντιμετωπίσουν και να απαλλαγούν από αυτό καθώς συνήθως ακούω την ατάκα, «Ενοχική γεννήθηκα ενοχική θα πεθάνω». Η ενοχή μπορεί να αντιμετωπιστεί αρχικά με αναγνώριση, εν συνεχεία με παραδοχή και προφανώς αυτό χρειάζεται χρόνο και σωστή προσπάθεια. Μειώνεται όταν την μοιραζόμαστε ανοιχτά και με καλή προαίρεση. Η ντροπή απ` την άλλη, είναι πιο δύσκολο συναίσθημα να το διαχειριστούμε. Δεν αφορά τα λάθη που κάνουμε. Αλλά ότι είναι λάθος. Όμως με προσπάθεια, και την κατάλληλη βοήθεια, μπορεί κι αυτή να περιοριστεί σημαντικά.

Γιατί πράγμα όμως ενοχοποιούμε τον εαυτό μας;

«Ήμουν συνεχώς απασχολημένη με το σπίτι και τη δουλειά»
«Δεν ήμουν αρκετά κοντά στο παιδί μου»
«Ήμουν πολύ επικριτική»
«Δεν το άκουγα το παιδί μου»
«Δεν του έδωσα αρκετή τρυφερότητα»
«Φώναζα, σήκωνα το χέρι μου και τον κατηγορούσα»
«Ήμουν κακό παράδειγμα»
«Δεν έδινα χρόνο για να καταλάβω τα παιδιά μου»
«Δεν ήμουν συνεπής»
«Πίεζα πολύ»
«Δεν πίεζα αρκετά»
«Τον έδερνα»
«Έπινα συχνά»
«Περνούσα κατάθλιψη»¨
«Τσακωνόμουν με τον μπαμπά τους»
«Χώρισα»
«Έλεγα λόγια που τον πλήγωναν»
«Ήμουν εγωίστρια»
«Αγνοούσα το παιδί μου»
«Δεν προστάτευα το παιδί μου»

Σε όλα αυτά όμως που λέμε, έχουμε την υποχρέωση στον εαυτό μας να διαχωρίσουμε πότε οι ενοχές μας μας κάνουν κακό. Διότι η ενοχή είναι ένα φυσιολογικό συναίσθημα που μπορεί να αποτελέσει προειδοποιητικό σημάδι ή ώθηση προς την σωστή κατεύθυνση όταν εμφανίζεται σαν αποτέλεσμα μιας ακατάλληλης συμπεριφοράς ή ότι το άτομο λοξοδρομεί από τις αξίες του. Για κάποιους, η ενοχή γίνεται μια χρόνια, ακόμα και εμμονική νοητική διαδικασία που πλέον δεν συνδέεται με ένα συγκεκριμένο λάθος ή πράξη μεταμέλειας. Όταν οι ενοχικοί γονείς μπλοκαριστούν στον πόνο τους, μπορεί χωρίς να το θέλουν να δημιουργήσουν πιο σοβαρά προβλήματα στον εαυτό τους αλλά ακόμα και στα παιδιά τους.

Αν ένα παιδί πάθει κατάθλιψη, εμφανίζει προβληματική συμπεριφορά, έχει διαταραχή διάσπασης προσοχής και υπερκινητικότητα, κάνει χρήση ουσιών ή αλκοόλ, πάρει χαμηλούς βαθμούς, είναι τεμπέλης, αντιδραστικός σε όποιον έχει εξουσία, είναι υπέρβαρος, ανορεξικός, κλπ., οι ενοχικοί γονείς αντιδρούν με διάφορους τρόπους προκειμένου να διαχειριστούν τον πόνο τους. Μπορεί να μην έχουν την ικανότητα να αναγνωρίσουν την ενοχής τους, την ντροπή τους ή όποιο άλλο συναίσθημα τους αλλά αντιθέτως ξεσπούν για οτιδήποτε συμβαίνει μέσα τους.

Η αυτομομφή μπορεί να εμφανιστεί σε πολλές μορφές συμπεριλαμβανομένων να καταστήσεις τον εαυτό σου ικανό σε κάτι που έγινε, να ικετεύεις με τρόπο δραματικό για να σου δοθεί η ευκαιρία να αλλάξεις, να απειλείς, να κατηγορήσεις το παιδί για την δική σου δυσφορία («Πώς μπόρεσες να μου το κάνεις αυτό;») , να οδηγείσαι σε απόσυρση, οργή, άγχος, ή ακόμα και να εγκαταλείψεις τον γονεϊκό σου ρόλο. Η ενοχή μπορεί να έρθει καθυστερημένα και να μας ακολουθήσει καιρό μετά αφού φύγουν τα παιδιά από το σπίτι.

Πολλοί γονείς δεν συνειδητοποιούν ότι όταν είναι εμφανώς και σε ακραία σημεία αναστατωμένοι για το πώς αναπτύσσεται ή αποδίδει το παιδί τους, ένα φυσιολογικό παιδί θα το εσωτερικεύσει ως «δεν είμαι αρκετός» ή «πληγώνω τον μπαμπά και την μαμά μου». Εφόσον η καλή κατάσταση του παιδιού εξαρτάται από την σχέση του με τους γονείς του, μπορεί να προσπαθεί σκληρότερα να είναι αυτό που πιστεύει ότι θέλουν οι γονείς του να είναι ακόμα κι αν είναι μια χαρά και με φυσιολογική εξέλιξη. Κάποια παιδιά μπορεί να απομακρύνονται συναισθηματικά, απορρίπτοντας την βοήθεια των γονέων τους προκειμένου να το καταφέρουν. Όταν ένας ενοχικός γονέας πιέζει ένα παιδί προς την τελειότητα, το παιδί μπορεί να νοιώσει την ανάγκη να φαίνεται ότι είναι καλά ενώ την ίδια στιγμή αρνείται τον αγώνα που κάνει αλλά και τα ίδια του τα συναισθήματά.

Όμως πάντα υπάρχουν καλά νέα !! Αν πιάνετε τον εαυτό σας παγιδευμένο σε έναν φαύλο κύκλο όσον αφορά την ανατροφή του παιδιού σας, το μόνο βέβαιο είναι ότι μπορείτε να τον σπάσετε με την σωστή διαχείριση των συναισθημάτων ενοχής και ντροπής. Να θυμάστε ότι η ανατροφή των παιδιών σας δεν χρειάζεται να είναι τέλεια. Τα παιδιά μας μαθαίνουν από κάθε εμπειρία στη ζωή τους, ακόμα και από τα λάθη μας. Αν είχατε πολύ επώδυνα παιδικά χρόνια, μπορεί να πέφτετε στην παγίδα να βλέπετε τα παιδιά σας μέσα από τα γυαλιά του δικού σας πόνου. Μπορεί να καθοδηγήστε από την ανάγκη σας να τα κάνετε όλα καλύτερα με το να δίνετε στα παιδιά σας παιδικά χρόνια χωρίς πόνο. Όμως αυτό δεν είναι ούτε λειτουργικό ούτε όσο αποτελεσματικό πιστεύετε.

Αυτό που χρειάζεστε είναι αρχικά να δείξετε συμπόνια προς τον εαυτό σας και τις επώδυνες εμπειρίες σας. Θα χρειαστεί μια γενναία προσπάθεια για να μάθετε να διαχωρίζετε τα βιώματά σας από την νέα και βελτιωμένη προσέγγιση που παρέχετε στα παιδιά σας. Ο στόχος είναι να τα καταφέρνουμε αρκετά καλά - κι όχι τέλεια. Τα παιδιά έχουν ανάγκη και τις δυσκολίες και τις ματαιώσεις για να μπορέσουν να γίνουν υγιείς και λειτουργικοί ενήλικες.

Να θυμάστε να παίρνετε μια απόσταση κάποιες φορές για να μπορέσετε να δείτε από μακριά και πιο αντικειμενικά ότι τόσο εσείς όσο και τα παιδιά σας είστε πολύπλευροι και ξεχωριστοί άνθρωποι. Είναι προφανές ότι όλοι είμαστε μη-τέλειοι, απρόβλεπτοι, καθοδηγούμενοι τόσο από την κληρονομικότητα όσο και απ` το περιβάλλον μας ενώ την ίδια στιγμή μπορούμε να είμαστε διαλλακτικοί και ικανοί να κάνουμε αλλαγές.

Μια κοπέλα που έβλεπα, θυμόταν τον εαυτό της στα 24 της, ήδη χωρισμένη με ένα 2χρονο αγοράκι. Δεν μπορούσε να έχει ιδέα πόσο μικρή και ανώριμη ήταν. Έκανε πολλά λάθη για τα οποία ακόμα και μέχρι και τα 35 της είχε ενοχές κυρίως για το πόσο εγωίστρια και παρορμητική ήταν τότε.

Όμως, αυτή την στιγμή έχει καταφέρει να δείξει κατανόηση στον εαυτό της. Βαθιά μέσα της ξέρει ότι έκανε ότι καλύτερο μπορούσε σύμφωνα με όσα γνώριζε εκείνη την στιγμή και πλέον ο στόχος της είναι να ωριμάζει κάθε μέρα. Η ενοχή που κουβαλούσε για τον χωρισμό της την βάραινε σημαντικά και θεωρούσε ότι το πιο πιθανό είναι να αποτελούσε βαρίδι και για τον γιο της. Με πολύ κόπο και αρκετή βοήθεια ανακάλυψε ότι το παιδί της δεν χρειαζόταν να είναι πάντα καλά για να είναι πεπεισμένη ότι ήταν μια καλή μητέρα.

Έχετε το δικαίωμα και την ανάγκη της δικής σας ιστορίας στη ζωή. Αυτό σημαίνει ότι θα κάνετε αλλά και θα μάθετε από τα λάθη της. Το δεύτερο μέρος συχνά δεν το επιτρέπει η ενοχή. Όμως είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσετε ότι η ενοχή δεν πρέπει να έχει μέρος στον ρόλο σας ως γονέας. Η κοπέλα που σας ανέφερα, έκανε άλλο ένα παιδί. Ένα κοριτσάκι. Καθώς τα παιδιά της μεγάλωναν είχε την ευθύνη να μάθει ότι η ενοχή δεν χρειάζεται να χρωματίζει τις αναμνήσεις χαράς αλλά και τις δύσκολες στιγμές που έζησε ενώ τα μεγάλωνε.

Το κλειδί λοιπόν είναι να στρέψετε την προσοχή σας στη διαδικασία της ανατροφής, η οποία είναι να αγαπάτε, να καθοδηγείτε και να επιβεβαιώνετε τα παιδιά σας αντί να εστιάζετε στην πρόβλεψη και στο αποτέλεσμα. Όταν μάθετε πώς να το κάνετε αυτό, θα απαλλαγείτε από την πίεση της ενοχής και θα μπορέσετε πολύ καλύτερα να δεχτείτε τα παιδιά σας όπως είναι ώστε σταδιακά να μπορείτε να αποχωριστείτε τον ρόλο του γονέα καθώς αυτά μπαίνουν στην ενήλικη ζωή τους.

Ιωάννα Θεοδωρακόπουλου, PsyD, MSc
Συμβουλευτικός ψυχολόγος - ψυχοθεραπεύτρια
Σύμβουλος υπογονιμότητας
Επικεφαλής επιστημονικών υπηρεσιών του www.feelwelltoday.com
e-mail: ioanna.thps@gmail.com / itheodorakopoulou@feelwelltoday.com