Το «περιβάλλον» της μήτρας και η εμφύτευση του εμβρύου

Η δομή του ενδομητρίου (του ιστού δηλαδή, που καλύπτει την ενδομητρική κοιλότητα) μεταβάλλεται κατά τη διάρκεια του κύκλου, ακολουθώντας τα ορμονικά ερεθίσματα, που καθορίζουν και το πότε θα έρθει η έμμηνος ρύση.

Εντός της ενδομητρικής κοιλότητας εξάλλου εντοπίζεται και μικρή ποσότητα υγρού, που ονομάζεται ενδομητρικό υγρό. Η σύνθεση του υγρού αυτού επίσης δεν είναι σταθερή και μεταβάλλεται μέσα στον κύκλο «ακολουθώντας» και αυτό τις διακυμάνσεις των επιπέδων των ορμονών, που «ρυθμίζουν» τον κύκλο.

Θα μπορούσε να πει κανείς, πως η σύνθεση και η δομή του ενδομητρικού ιστού σε συνδυασμό με τη σύνθεση του ενδομητρικού υγρού, καθιστούν αυτό, που ονομάζουμε «περιβάλλον» της μήτρας.

Πώς το «περιβάλλον» της μήτρας σχετίζεται με την εμφύτευση του εμβρύου;

Μετά τη γονιμοποίηση του ωαρίου σχηματίζεται το έμβρυο, το οποίο μέσω των σαλπίγγων μεταβαίνει στην ενδομητρική κοιλότητα και εμφυτεύεται στο τοίχωμά της. Προϋπόθεση όμως της επιτυχούς εμφύτευσης του εμβρύου στο τοίχωμα της μήτρας είναι αυτό να συναντήσει εκεί «δεκτικό» περιβάλλον.

«Δεκτικό» στην εμφύτευση του εμβρύου είναι το περιβάλλον της μήτρας, όταν το ενδομήτριο είναι αρκετά πλούσιο σε αγγεία και θρεπτικά συστατικά, ώστε να μπορεί να «υποστηριχθεί» η εμβρυϊκή ανάπτυξη, ενώ ανάλογη απαιτείται να είναι και η σύνθεση του ενδομητρικού υγρού.

Με δεδομένο, πως η σύνθεση τόσο του ενδομητρίου, όσο και του ενδομητρικού υγρού μεταβάλλονται, η σύνθεση αυτών είναι κατάλληλη για την εμφύτευση του εμβρύου μόνο για ένα περιορισμένο χρονικό διάστημα. Το χρονικό αυτό διάστημα ονομάζεται «παράθυρο εμφύτευσης».

Επομένως, προκειμένου να επιτευχθεί εμφύτευση του εμβρύου και έναρξη κύησης, είναι απαραίτητο να υπάρχει ένας τρόπον τινά «συγχρονισμός» της απελευθέρωσης του ωαρίου από τις ωοθήκες με την ωοθυλακιορρηξία και της «δεκτικότητας» της μήτρας. Έτσι, αν επιτευχθεί γονιμοποίηση του ωαρίου, το δημιουργηθέν έμβρυο θα έχει το κατάλληλο για την ανάπτυξή του περιβάλλον, όταν εισέλθει στην ενδομητρική κοιλότητα.

Όταν το περιβάλλον της μήτρας δεν είναι ευνοϊκό για εμφύτευση του εμβρύου…

Σε μελέτη του 2018 περιγράφηκαν δύο περιπτώσεις «δυσλειτουργικού» περιβάλλοντος της μήτρας:

• διαταραχές στη σύνθεση του ενδομητρικού υγρού, που το καθιστούν «μη δεκτικό» σε ό,τι αφορά την εμφύτευση του εμβρύου.
• «μη συντονισμός» του παραθύρου εμφύτευσης με την «άφιξη» του εμβρύου στην ενδομητρική κοιλότητα. Επομένως, η σύσταση του ενδομητρικού υγρού είναι μεν «κατάλληλη», αλλά αυτό δεν επιτυγχάνεται, όταν το έμβρυο εισέρχεται στην ενδομητρική κοιλότητα, αλλά «ετεροχρονισμένα».

Σε αμφότερες τις περιπτώσεις το έμβρυο δεν συναντά άμα τη εισόδω του στην ενδομητρική κοιλότητα το κατάλληλο περιβάλλον, προκειμένου να εμφυτευθεί και να αναπτυχθεί φυσιολογικά. Έτσι έχουμε αποτυχία εμφύτευσης και κατ’ επέκτασιν και αποτυχία έναρξης της κύησης, παρόλο που το ωάριο γονιμοποιήθηκε επιτυχώς.

Το ενδομητρικό υγρό και οι πιθανότητες επιτυχίας της εξωσωματικής γονιμοποίησης…

Οι πιθανότητες επιτυχίας της εξωσωματικής γονιμοποίησης εξαρτώνται σε σημαντικό βαθμό από την ηλικία της γυναίκας. Σε γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας είναι κατά κανόνα πιο δύσκολο να προκύψει επαρκής αριθμός εμβρύων μετά από τη διέγερση των ωοθηκών και τη γονιμοποίηση στο εργαστήριο των προκυψάντων από αυτήν ωαρίων.

Εντούτοις, φαίνεται, πως υφίσταται μία κατηγορία γυναικών, οι οποίες υπεβλήθησαν στη διαδικασία της διέγερσης των ωοθηκών και μετά από τη γονιμοποίηση των ωαρίων, που συνελέχθησαν, προέκυψαν αρκετά έμβρυα. Όμως η εμφύτευση των εμβρύων αυτών μετά την εμβρυομεταφορά δεν κατέστη δυνατή ακόμα και μετά από επανειλημένες προσπάθειες.

Έχει διατυπωθεί η θεωρία, πως για λόγους, που δεν μας είναι ξεκάθαροι, το ενδομητρικό περιβάλλον στις περιπτώσεις αυτές δεν ευνοεί την εμφύτευση και ανάπτυξη των εμβρύων.

Το 2020 μελετητές διετύπωσαν την άποψη, πως είναι εφικτό να εντοπισθεί το «παράθυρο εμφύτευσης» για κάθε περίπτωση γυναίκας, η οποία υποβάλλεται σε εξωσωματική γονιμοποίηση. Ο εντοπισμός αυτός προϋποθέτει τη λήψη δείγματος ενδομητρικού υγρού και ανάλυση στη σύστασής του πριν την εμβρυομεταφορά. Η μέθοδος αυτή πάντως είναι προς ώρας πειραματική και επ’ ουδενί δεν έχει ενσωματωθεί στην πάγια κλινική πρακτική.

Πώς μπορούμε να εξακριβώσουμε, αν το περιβάλλον της μήτρας είναι «κατάλληλο» για εμφύτευση;

Οι σχετικές με τη σύνθεση του περιβάλλοντος της μήτρας γνώσεις μας είναι μάλλον ελλιπείς Κατ’ ουσίαν δεν έχουμε ξεκάθαρη εικόνα, του ποια είναι η «κατάλληλη» σύνθεση του ενδομητρικού περιβάλλοντος. Επομένως, δεν γνωρίζουμε, ούτε πώς μπορούμε να «εξακριβώσουμε» την «καταλληλότητα» ή την «ακαταλληλότητα» του ενδομητρικού περιβάλλοντος.

Εντούτοις, είμαστε σε θέση να εκτιμήσουμε την καταλληλότητα του ενδομητρικού περιβάλλοντος έμμεσα μετρώντας δια υπερηχογραφήματος το πάχος του ενδομητρίου. Αυτό ήταν και το συμπέρασμα μελέτης του 2014, στα πλαίσια της οποίας οι επιστήμονες παρατήρησαν, πως οι πιθανότητες επιτυχίας της εξωσωματικής γονιμοποίησης είναι μειωμένες, αν το πάχος του ενδομητρίου είναι μικρότερο των 7 χιλιοστών.

Μπορούμε να «βελτιώσουμε» το περιβάλλον της μήτρας, ώστε να αυξήσουμε τις πιθανότητες εμφύτευσης του εμβρύου;

Φαίνεται, πως το ενδομητρικό περιβάλλον γίνεται πιο «δεκτικό», μετά από χορήγηση ορμονικού σχήματος με οιστρογόνα και προγεστερόνη, όπως έδειξε μελέτη του 2011 . Ενίοτε, χορηγούμε τέτοιου είδους συνδυασμούς ορμονών στα πλαίσια προσπαθειών εξωσωματικής γονιμοποίησης.

Δείτε ΕΔΩ πότε είναι οι γόνιμες ημέρες σας!

Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
www.eleftheia.gr

Ενδεικτική βιβλιογραφία

· P Sebastian-Leon, N Garrido, J Remohí, A Pellicer, P Diaz-Gimeno, "Asynchronous and pathological windows of implantation: two causes of recurrent implantation failure", Human Reproduction, Volume 33, Issue 4, April 2018, Pages 626–635

· Sergo Kasvandik; Merilin Saarma; Tanel Kaart; Ilmatar Rooda; Agne Velthut-Meikas; Aivar Ehrenberg; Kristina Gemzell; Parameswaran Grace Lalitkumar; Andres Salumets; Maire Peters, "Uterine Fluid Proteins for Minimally Invasive Assessment of Endometrial Receptivity", J Clin Endocrinol Metab. 2020 Jan 1;105(1)

· Wu Y, Gao X, Lu X, et al. Endometrial thickness affects the outcome of in vitro fertilization and embryo transfer in normal responders after GnRH antagonist administration. Reprod Biol Endocrinol. 2014;12:96. Published 2014 Oct 9. doi:10.1186/1477-7827-12-96

· Paulson RJ. Hormonal induction of endometrial receptivity. Fertil Steril. 2011;96(3):530-535. doi:10.1016/j.fertnstert.2011.07.1097