Η διαδικασία της πέψης (χώνεψης) των τροφών

Πέψη ονομάζεται η διαδικασία, κατά την οποία οι τροφές και τα ληφθέντα υγρά, διαλύονται στα συστατικά τους, ώστε να αφομοιωθούν από τον οργανισμό και να μετατραπούν σε θρεπτικά στοιχεία για τα κύτταρά του και ενέργεια, απαραίτητη για την επιτέλεση των διαφόρων βιοχημικών διεργασιών του.

Η ανατομία του πεπτικού συστήματος συνοπτικά…

Συχνά, όταν μιλάμε για το πεπτικό σύστημα αναφερόμαστε στον «πεπτικό σωλήνα». Ο όρος αυτός τρόπον τινά περιγράφει σχηματικά το πεπτικό σύστημα εν τω συνόλω του.

Κατ’ ουσίαν το πεπτικό σύστημα δεν είναι παρά ένας συνεχής σωλήνας, που ξεκινάει από το στόμα και καταλήγει στον πρωκτό. Ο σωλήνας αυτός δεν είναι σε όλο του το μήκος ομοιόμορφος, αλλά αποτελείται από ανατομικά τμήματα, καθένα εκ των οποίων έχει χαρακτηριστική δομή και εξειδικευμένη λειτουργία. Οι δομές αυτές είναι κατ’ ουσίαν τα όργανα, που συναποτελούν το πεπτικό σύστημα.

Παρακάτω έχουμε μία απεικόνιση του πεπτικού μας συστήματος, στην οποία μπορούμε να διακρίνουμε τις βασικές ανατομικές δομές του, οι οποίες είναι:

• το στόμα
• ο οισοφάγος
• το στομάχι
• το δωδεκαδάκτυλο
• το λεπτό έντερο
• το παχύ έντερο
• το ορθό
• ο πρωκτός

Όργανα, τα οποία συμμετέχουν στη διαδικασία της πέψης των τροφών, χωρίς όμως να αποτελούν «πραγματικά» τμήματα του πεπτικού συστήματος είναι:

• η γλώσσα
• οι σιελογόνοι αδένες
• το ήπαρ
• η χοληδόχος κύστη
• το πάγκρεας

Λίγα λόγια για τη διαδικασία της πέψης των τροφών

Η διαδικασία της πέψης ξεκινάει ήδη από την εισαγωγή της τροφής στο στόμα. Εκεί δια της μάσησης αυτό κατατεμαχίζεται και τελικά «αλέθεται» σε ένα είδος «χυλού».

Ο «χυλός» αυτός δεν αποτελείται μόνον από τα τεμάχια της τροφής, αλλά και από σίελο (σάλιο). Το σάλιο εκκρίνεται από όργανα, που εντοπίζονται κοντά στη στοματική κοιλότητα, τα οποία ονομάζονται σιελογόνοι αδένες και περιέχει ουσίες, οι οποίες προκαλούν μια αρχική «αποσύνθεση» της τροφής στα συστατικά της.

Ο «χυλός» αυτός προωθείται από τις συντονισμένες κινήσεις της γλώσσας, προς το οπίσθιο άνοιγμα της στοματικής κοιλότητας και εισέρχεται στο φάρυγγα.

Ο φάρυγγας είναι ένας βραχύς σωλήνας, δια του οποίου διέρχεται τόσο ο αέρας, που αναπνέουμε, όσο και οι τροφές. Ο φάρυγγας χωρίζεται σε δύο σωλήνες: στο λάρυγγα (μπροστά), που οδηγεί στους πνεύμονες και στον οισοφάγο (πίσω), που οδηγεί στο στομάχι.

Η επιγλωττίδα είναι μία ανατομική κινητή δομή, η οποία λειτουργεί εν είδει βαλβίδας και συντονίζοντας τις κινήσεις της με αυτές της γλώσσας «καθοδηγεί» την τροφή προς την κατεύθυνση του οισοφάγου και όχι του λάρυγγος.

Στο σημείο, που ο οισοφάγος φθάνει στο στομάχι υπάρχει ένας κυκλοτερής μυς, ο σφιγκτήρας του οισοφάγου, ο οποίος – όπως υποδηλώνει και το όνομά του – «περικλείει» τον οισοφάγο στο σημείο αυτό και «σφίγγει» εμποδίζοντας το περιεχόμενο του στομάχου να ανέλθει ξανά στον οισοφάγο.

Εντός του στομάχου οι τροφές αναμιγνύονται με τα πεπτικά υγρά, τα οποία και περιέχουν ειδικές πρωτεΐνες, που ονομάζονται ένζυμα και συμμετέχουν στην αποδόμηση των τροφών.

Το περιεχόμενο του στομάχου εν συνεχεία εισέρχεται στο δωδεκαδάκτυλο, με τον οποίο «συνδέονται» δια λεπτών σωλήνων το ήπαρ, η χοληδόχος κύστη και το πάγκρεας. Το ήπαρ και το πάγκρεας παράγουν άλλα πεπτικά ένζυμα, που «χύνονται» μέσα στον πεπτικό σωλήνα στο ύψος του δωδεκαδακτύλου. Τα δε ηπατικά ένζυμα συγκεντρώνονται στη χοληδόχο κύστη πριν περάσουν στο δωδεκαδάκτυλο και είναι διαλυμένα εντός ενός υγρού, που ονομάζεται χολή.

Η πορεία και η πέψη τον τροφών συνεχίζεται στο λεπτό έντερο, το οποίο συνδέεται με το παχύ έντερο στο ύψος της ανατομικής δομής, που ονομάζεται τυφλό, όπου εντοπίζουμε και τη σκωληκοειδή απόφυση. Κατά την πορεία αυτή απορροφώνται τα τελευταία θρεπτικά συστατικά και τα υγρά.

Εν τέλει μένει μόνον το λεγόμενο υπόλειμμα, δηλαδή το μέρος αυτό των τροφών, που δεν πέπτεται (δεν είμαστε σε θέση να το χωνέψουμε). Το υπόλειμμα κάνει μία στάση στο ορθό, όπου σχηματίζονται και τα κόπρανα και εν τέλει εξέρχεται του οργανισμού με την αφόδευση, όταν χαλαρώσει το άκρο του πρωκτού, το οποίο αποτελείται από έναν άλλο σφιγκτήρα μυ.

Η κίνηση των τροφών μέσα στον πεπτικό σωλήνα έχει μόνον μία κατεύθυνση (από το στόμα στον πρωκτό). Η προώθηση των τροφών από το στόμα στον πρωκτό επιτυγχάνεται χάρη σε συντονισμένες κινήσεις του τοιχώματος του πεπτικού σωλήνα, το οποίο αποτελείται και από μυς και «συσφίγγεται» και «χαλαρώνει» δημιουργώντας ένα είδος «κύματος». Ο όρος, που χρησιμοποιούμε, για να περιγράψουμε τις συντονισμένες αυτές κινήσεις είναι η περίσταλση.

Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας