Η κόρη μου δεν έχει δει ακόμα περίοδο: η πρωτοπαθής αμηνόρροια

Η έμμηνος ρύση χαρακτηρίζεται από την έξοδο εκ του κόλπου τεμαχίων ενδομητρικού ιστού αναμεμιγμένων με αίμα. Η διάρκειά της έμμηνου ρύσης είναι συνήθως πέντε ημέρες (2 έως 7 ημέρες).

Αυτός καθαυτός ο εμμηνορρυσιακός κύκλος «ρυθμίζεται» εξάλλου από ορμόνες, που εκκρίνονται από εξειδικευμένες περιοχές του εγκεφάλου (τον υποθάλαμο και την υπόφυση) και τις ωοθήκες.

Τι είναι η αμηνόρροια;

Με τον όρο αμηνόρροια αναφερόμαστε εν γένει στο φαινόμενο της μη εμφάνισης εμμήνου ρύσης.

Διακρίνουμε δύο τύπους αμηνόρροιας:

• την πρωτοπαθή αμηνόρροια – στην περίπτωση αυτή αναφερόμαστε σε έφηβες, που έχουν συμπληρώσει το 15ο έτος ηλικίας και δεν έχουν ακόμα δει περίοδο.
• τη δευτεροπαθή αμηνόρροια – στην περίπτωση αυτή γυναίκα, η οποία είχε προηγουμένως δει περίοδο, έχει «χάσει» 3 κατά σειρά περιόδους ή δεν έχει δει περίοδο για 6 συνεχείς μήνες.

Πριν δούμε τι είναι η πρωτοπαθής αμηνόρροια, ας μιλήσουμε για την ήβη…

Η ήβη στα κορίτσια χαρακτηρίζεται από την έναρξη της λειτουργίας των ωοθηκών και αποτελεί κατ’ ουσίαν το μεταβατικό στάδιο, εντός του οποίου εκτυλίσσονται και ολοκληρώνονται τα εξής γεγονότα:

• η ταχεία καθ’ ύψος ανάπτυξη
• η εμφάνιση των δευτερογενών χαρακτηριστικών του φύλου (τρίχωση του εφηβαίου και ανάπτυξη των μαστών)
• ενεργοποιείται η αναπαραγωγική ικανότητα

Στην Ελλάδα ο μέσος όρος της ηλικίας εμφάνισης της έμμηνου ρύσης είναι τα 12,1 έτη, ενώ η συμπλήρωση των δευτερογενών χαρακτηριστικών του φύλου περατώνεται συνήθως εντός διαστήματος διαρκείας από 1,5 έως 6 έτη (μέσος όρος 4,2 έτη).

Η ήβη καθορίζεται από την έναρξη της έκκρισης των ορμονών του υποθαλάμου, της υπόφυσης και των ωοθηκών, που ρυθμίζουν τον εμμηνορρυσιακό κύκλο.

Ποιες είναι οι κατηγορίες της πρωτοπαθούς αμηνόρροιας;

Διακρίνουμε δύο βασικές κατηγορίες πρωτοπαθούς αμηνόρροιας:

• πρωτοπαθής αμηνόρροια χωρίς την ανάπτυξη των δευτερογενών χαρακτηριστικών του φύλου
• πρωτοπαθής αμηνόρροια με ανάπτυξη των δευτερογενών χαρακτηριστικών του φύλου

Ποια είναι τα αίτια της πρωτοπαθούς αμηνόρροιας χωρίς την ανάπτυξη των δευτερογενών χαρακτηριστικών του φύλου;

Στις περιπτώσεις αυτές καταγράφεται ανεπάρκεια στην παραγωγή ορμονών, οι οποίες είναι απαραίτητες για την εκκίνηση της ήβης.

Η δυσλειτουργία στην παραγωγή των ορμονών αυτών ενδέχεται να εντοπίζεται είτε στον εγκέφαλο (στον υποθάλαμο ή στην υπόφυση), είτε στις ωοθήκες.

Αίτια, που οδηγούν σε διαταραχή στην παραγωγή των ορμονών του εγκεφάλου περιλαμβάνουν παθολογίες του οργάνου αυτού όπως:

• νεοπλασίες
• λοιμώξεις
• τραυματισμούς
• αγγειακές βλάβες (εγκεφαλικά)
• σπανιώτερες γενετικές ανωμαλίες

Αίτια, που οδηγούν σε διαταραχή στην παραγωγή των ορμονών των ωοθηκών περιλαμβάνουν:

• βλάβες των ωοθηκών λόγω χημειοθεραπείας ή ακτινοθεραπείας στην περιοχή της πυέλου
• βλάβες των ωοθηκών λόγω διαταραχές στη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος του οργανισμού (του συστήματος δηλαδή, που είναι «επιφορτισμένο» με την προστασία από βλαπτικούς παράγοντες, όπως ιούς, μικρόβια ή νεοπλασίες), το οποίο για εν πολλοίς αγνώστους λόγους «στρέφεται εναντίον» των ωοθηκών (αυτοάνοση καταστροφή των ωοθηκών)
• γενετικές ανωμαλίες, οι οποίες οδηγούν σε διαταραχές στη σύνθεση των ορμονών των ωοθηκών. Από τις γενετικές ανωμαλίες αυτές θα ξεχωρίσουμε το Σύνδρομο Turner. Άτομα με το σύνδρομο αυτό δεν έχουν δύο Χ χρωμοσώματα του φύλου, όπως συμβαίνει φυσιολογικά στα κορίτσια, αλλά μόνον ένα χρωμόσωμα Χ.

Ποια είναι τα αίτια της πρωτοπαθούς αμηνόρροιας με συνοδό ανάπτυξη των δευτερογενών χαρακτηριστικών του φύλου;

Στην κατηγορία αυτή υπάγονται καταστάσεις, οι οποίες χαρακτηρίζονται από:

• ανατομικές ανωμαλίες στη διαμόρφωση της μήτρας και του κόλπου – υφίσταται η περίπτωση το κορίτσι να μην έχει καθόλου μήτρα ή κόλπου ή η είσοδος του κόλπου της να είναι
• αποφραγμένη, όπως συμβαίνει στην περίπτωση του άτρητου (που δεν έχει τρύπα δηλαδή) παρθενικού υμένα
  ενδοκρινικές διαταραχές (για παράδειγμα σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών ή διαταραχές στη λειτουργία του θυρεοειδούς αδένα)
• ιδιοσυγκρασιακή ή απλή καθυστέρ της ήβης – πρόκειται για μία μη παθολογική κατάσταση, η οποία αφορά το 0,6% των κοριτσιών περίπου, των οποίων η ήβη απλά καθυστέρησε χωρίς να υφίσταται ενδεχόμενο νόσημαηση

Ιδιαίτερη μνεία θα πρέπει να γίνει στην πρωτοπαθή αμηνόρροια, που σχετίζεται με την απίσχναση (το υπερβολικά χαμηλό ποσοστό σωματικού λίπους). Φαίνεται, πως η εμμηναρχή προϋποθέτει ποσοστό σωματικού λίπους άνω του 17% του σωματικού βάρους, ενώ η διατήρηση της κανονικής έμμηνου ρύσης προϋποθέτει ποσοστό λίπους άνω του 22% του σωματικού βάρους. Έτσι, κορίτσια το ποσοστό σωματικού λίπους των οποίων είναι εξαιρετικά χαμηλό, είναι πιθανό να παρουσιάσουν πρωτοπαθή αμηνόρροια.

Η πιθανότητα εμφάνισης πρωτοπαθούς αμηνόρροιας είναι υψηλότερη, αν το χαμηλό ποσοστό λίπους συνδυάζεται με έντονη φυσική δραστηριότητα, όπως συμβαίνει στις αθλήτριες, ενώ η κατάσταση αυτή συνδέεται και με διαταραχές στη λήψη της τροφής, όπως είναι η ψυχογενής ανορεξία.

Πώς γίνεται η διερεύνηση της πρωτοπαθούς αμηνόρροιας;

Η διερεύνηση αυτή περιλαμβάνει κυρίως:

• τη λήψη λεπτομερούς ιστορικού (προσωπικού και οικογενειακού)
• την κλινική εξέταση
• απεικονιστικές εξετάσεις της πυέλου και του εγκεφάλου
• ορμονολογικές εξετάσεις
• καρυότυπο
• γονιδιακό έλεγχο

Πότε να απευθυνθώ στον ιατρό;

Σε γενικές γραμμές, κάποια σημεία, τα οποία καλό θα ήταν να σας παρακινήσουν να αναζητήσετε ιατρική συμβουλή είναι

• Αν είναι 16 ετών και δεν έχει ξεκινήσει η έμμηνος ρύση.
• Αν 13 ετών και δεν έχουν αρχίσει να σχηματίζονται οι μαστοί ή δεν εμφανιστεί τριχοφυΐα στο εφήβαιο και στις μασχάλες.
• Αν έχουν περάσει 2 χρόνια από τον σχηματισμό των μαστών ή την εμφάνιση τριχοφυΐας στο εφήβαιο και στις μασχάλες, χωρίς να έχει ξεκινήσει η έμμηνος ρύση.
• Αν το ύψος του κοριτσιού δεν αυξάνεται με ικανοποιητικούς ρυθμούς

Πώς αντιμετωπίζεται η πρωτοπαθής αμηνόρροια;

Η αντιμετώπιση της κατάστασης αυτής εξαρτάται από το σχετικό υποκείμενο αίτιο.

Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
www.eleftheia.gr