Καρκίνος: Πώς γίνεται η διάγνωση & ποιοι παράγοντες καθορίζουν την πρόγνωση;

Ως καρκίνο ορίζουμε μία ομάδα νόσων, πού χαρακτηρίζονται από τον ανεξέλεγκτο πολλαπλασιασμό κάποιων κυττάρων του σώματος, τα οποία διηθούν (δηλαδή «εισβάλουν») τους υγιείς ιστούς καταστρέφοντάς τους, ενώ ενίοτε μεθίστανται (δηλαδή «εξαπλώνονται» - δίνουν μεταστάσεις) σε άλλες περιοχές του σώματος, προκαλώντας βλάβες και σε διαφόρους «απομακρυσμένους» ιστούς.

Υπό φυσιολογικές συνθήκες τα γερασμένα κύτταρα του σώματος, ή κύτταρα, που έχουν υποστεί κάποια βλάβη, καταστρέφονται μέσω μίας διαδικασίας, η οποία ονομάζεται απόπτωση. Νέα «υγιή» κύτταρα πολλαπλασιάζονται μέσω της κυτταρικής διαίρεσης και αντικαθιστούν τα «γηρασμένα» κύτταρα ή αυτά, που έχουν υποστεί κάποια βλάβη.

Η απολύτως ελεγχόμενη αυτή διαδικασία ενίοτε διαταράσσεται και κύτταρα φέροντα ανωμαλίες πολλαπλασιάζονται, ενώ δεν θα έπρεπε, εις βάρος των φυσιολογικών κυττάρων.
Τα καρκινικά κύτταρα πολλαπλασιαζόμενα δημιουργούν στερεούς όγκους, που ονομάζονται κακοήθεις όγκοι. Εντούτοις, ειδικά σε ό,τι αφορά τους καρκίνους του αίματος, η δημιουργία τέτοιων όγκων δεν αποτελεί τον κανόνα.

Πώς γίνεται η διάγνωση του καρκίνου;

Η διάγνωση του καρκίνου ξεκινά από την αναφερόμενη συμπτωματολογία. Φυσικά, η συμπτωματολογία αυτή εξαρτάται από το είδος, τη θέση και την εξάπλωση της νεοπλασίας.
Η συμπτωματολογία, είναι και ο λόγος, που ο ασθενής θα αναζητήσει ιατρική συμβουλή. Βασικό μέρος της ιατρικής επίσκεψης είναι η λήψη ενός λεπτομερούς ιστορικού, εκ του οποίου ενδεχομένως θα προκύψουν παράγοντες, που αυξάνουν τις πιθανότητες εκδήλωσης καρκίνου. Οι παράγοντες αυτοί ονομάζονται παράγοντες προδιάθεσης. Πρόσθετα στοιχεία προκύπτουν και από την κλινική εξέταση του ασθενούς.

Στη συνέχεια συστήνεται η διενέργεια περαιτέρω απεικονιστικών εξετάσεων, όπως μαγνητική και αξονική τομογραφία. Συχνά ζητούνται και αιματολογικές εξετάσεις, οι οποίες αποσκοπούν στην ανίχνευση πρωτεϊνών, που ονομάζονται καρκινικοί δείκτες. Τα επίπεδα των δεικτών αυτών στο αίμα συχνά παρουσιάζονται αυξημένα παρουσία καρκίνου.

Πάντως, η διάγνωση του καρκίνου συχνά ξεκινάει από εξειδικευμένες προληπτικές εξετάσεις, στις οποίες συστήνεται κάποιος να υποβάλλεται ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Σε ό,τι αφορά τη γυναικολογία, θα αναφέρουμε τη μαστογραφία και φυσικά το test Παπανικολάου, ενώ και εκ του υπερηχογραφήματος της μήτρας και των ωοθηκών ενίοτε προκύπτουν στοιχεία, που θέτουν την υποψία παρουσίας νεοπλασίας.

Η τελική διάγνωση πάντως τίθεται μετά από την αφαίρεση τμήματος ή ολόκληρου του όγκου και την εξέταση των παρασκευασμάτων (του ιστού, που αφαιρέθηκε) από παθολογοανατόμο.

Από τι εξαρτάται η πρόγνωση;

Καταρχάς, με τον όρο πρόγνωση στην ιατρική αναφερόμαστε στη διατύπωση υποθέσεων σχετικών με την εξέλιξη κάποιας ασθένειας. Μέρος της πρόγνωσης είναι και το λεγόμενο προσδόκιμο επιβίωσης, δηλαδή το πόσο με βάση τα στατιστικά δεδομένα περιμένουμε να ζήσει ο ασθενής.

Στην πραγματικότητα η πρόγνωση δεν είναι παρά ένα εργαλείο, το οποίο βασίζεται στα διαθέσιμα επιστημονικά στοιχεία, που χρησιμοποιούμε, προκειμένου να καθορίσουμε τη βέλτιστη για κάθε περίπτωση θεραπεία.

Σε αδρές γραμμές, μπορούμε να πούμε, πως η πρόγνωση του καρκίνου εξαρτάται από:

• το είδος του καρκίνου
• το στάδιο του καρκίνου
• το βαθμό ιστολογικής διαφοροποίησης του καρκίνου

Λίγα λόγια για το είδος του καρκίνου

Το κάθε όργανο αποτελείται από διαφόρων ειδών κύτταρα. Ο καρκίνος είναι θεωρητικά δυνατόν να ξεκινήσει από οποιοδήποτε από τα κύτταρα αυτά. Έτσι το είδος του καρκίνου εξαρτάται από το είδος των κυττάρων, που αποτελούν την «αφετηρία» εξέλιξης της νεοπλασίας.

Προφανώς, προκειμένου να καθοριστεί το είδος του καρκίνου είναι απαραίτητο να αφαιρεθεί ολόκληρος ή τμήμα αυτού και το παρασκεύασμα (ο ιστός, που αφαιρέθηκε) να εξετασθεί από παθολογοανατόμο.

Λίγα λόγια για το στάδιο

Με τον όρο στάδιο αναφερόμαστε κατ’ ουσίαν στη θέση και στην εξάπλωση του καρκίνου στο σώμα.Το πιο ευρέως χρησιμοποιούμενο σύστημα, με βάση το οποίο καθορίζουμε το στάδιο, είναι το λεγόμενο TNM.

Πρόκειται για αρκτικόλεξο όπου:

Τ (Tumor = όγκος): περιγράφει το μέγεθος του κυρίως όγκου και την εξάπλωσή του εντός ενός οργάνου ή στα γειτνιάζοντα όργανα.
Ν (nodes = λεμφαδένες): περιγράφει ενδεχόμενη εξάπλωση του όγκου σε λεμφαδένες (λεμφαδένες ονομάζονται κάποια όργανα του ανοσοποιητικού συστήματος)
Μ (metastasis = μετάσταση): περιγράφει την ενδεχόμενη εξάπλωση του αρχικού όγκου και πέραν του οργάνου ή των γειτνιαζόντων οργάνων, σε απομακρυσμένες περιοχές του σώματος

Ο καθορισμός του σταδίου πραγματοποιείται καταρχάς με τις διάφορες απεικονιστικές εξετάσεις, ενώ ενδέχεται να επιβεβαιωθεί και από τη λήψη βιοψιών από συγκεκριμένα σημεία του σώματος ανάλογα με τον εντοπισμό και το είδος του κυρίου όγκου.

Λίγα λόγια για το βαθμό ιστολογικής διαφοροποίησης

Ο βαθμός ιστολογικής διαφοροποίησης αποτελεί την περιγραφή ενός καρκινικού όγκου με βάση το πλήθος των ανωμαλιών, που παρουσιάζουν τα κύτταρά του, όταν τα μελετάμε κάτω από το μικροσκόπιο. Το στοιχείο αυτό αποτελεί ένα δείκτη της τάσης του όγκου για αύξηση και εξάπλωση.

Αν τα καρκινικά κύτταρα παρουσιάζουν δομές παρόμοιες με τα φυσιολογικά κύτταρα του ιστού, από τον οποίο προέρχονται και μοιάζουν οπτικά με αυτά, τότε μιλάμε για «καλά διαφοροποιημένο» όγκο. Αν αντίθετα τα κύτταρα του όγκου παρουσιάζουν μεγάλο πλήθος ανωμαλιών και μοιάζουν λίγο ή δεν μοιάζουν καθόλου με τα φυσιολογικά κύτταρα, από τα οποία προήλθαν, τότε μιλάμε για «αδιαφοροποίητους» ή για «χαμηλής διαφοροποίησης» όγκους.

Οι «καλά διαφοροποιημένοι» όγκοι τείνουν να αυξάνονται και να εξαπλώνονται με μικρότερη ταχύτητα, από τους «αδιαφοροποίητους» ή τους «χαμηλής διαφοροποίησης» όγκους.

Προφανώς, προκειμένου να καθοριστεί ο βαθμός ιστολογικής διαφοροποίησης του καρκίνου είναι απαραίτητο να αφαιρεθεί ολόκληρος ή τμήμα αυτού και το παρασκεύασμα (ο ιστός, που αφαιρέθηκε) να εξετασθεί από παθολογοανατόμο.

Πώς καθορίζεται η βέλτιστη θεραπεία;

Η βέλτιστη θεραπεία καθορίζεται με βάση το είδος, το στάδιο και την ιστολογική διαφοροποίηση του όγκου, αλλά την ηλικία και την εν γένει κλινική κατάσταση του ασθενούς.

Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
www.eleftheia.gr