Τα προβλήματα ύπνου είναι δυνατόν να προκαλέσουν διαταραχές στην περίοδο

Έχει υπολογιστεί, πως ποσοστό γυναικών, που αγγίζει το 70%, αναφέρουν δυσκολίες στον ύπνο λίγο πριν ξεκινήσει η έμμηνος ρύση.

Σε γενικές γραμμές οι περισσότερες γυναίκες τοποθετούν την έναρξη των δυσκολιών αυτών 3 έως 6 ημέρες, πριν την έναρξη της περιόδου, ενώ αυτές κατά περίπτωση ενδέχεται να διαρκέσουν ακόμα και έως τις πρώτες ημέρες αυτής καθαυτής της έμμηνου ρύσης.

Οι σχετιζόμενες με την έμμηνο ρύση δυσκολίες στον ύπνο κατατάσσονται από πολλούς στο ευρύτερο φάσμα των συμπτωμάτων του λεγόμενου Προεμμηνορροϊκού Συνδρόμου (Premenstrual Syndrome – P.M.S.). Για κάποιες γυναίκες μάλιστα τα προβλήματα ύπνου αποτελούν και το μοναδικό σύμπτωμα συνδρόμου αυτού.

Ισχύει και το αντίστροφο; Δηλαδή η ποιότητα του ύπνου να επηρεάζει τη ρυθμικότητα της περιόδου;

Σύμφωνα με τα συμπεράσματα μελέτης του 2022, διαταραχές στον ύπνο συνδέονται με αυξημένες πιθανότητας εκδήλωσης αστάθειας περιόδου. Στα πλαίσια του συγκεκριμένου πονήματος οι ερευνητές συγκέντρωσαν τα σχετικά στοιχεία της διεθνούς επιστημονικής βιβλιογραφίας.

Εκ των στοιχείων αυτών προκύπτει, πως υφίσταται στατιστική συσχέτιση μεταξύ των διαταραχών στη ρυθμικότητα του κύκλου (έτσι ονομάζουμε τους κύκλους, όταν η περίοδος δεν έρχεται σε προβλέψιμες ημερομηνίες) και των παρατεταμένων κύκλων (έτσι ονομάζουμε τους κύκλους, όταν το διάστημα, που μεσολαβεί μεταξύ δύο περιόδων υπερβαίνει τις 35 ημέρες) και διαταραχών στον ύπνο. Τέτοιου είδους διαταραχές περιλαμβάνουν μειωμένη διάρκεια ύπνου, συμπτώματα αϋπνίας, εργασία με κυλιόμενο ωράριο (δηλαδή εργασία με μη σταθερό ωράριο).

Μάλιστα, στη διεθνή βιβλιογραφία είναι δυνατόν κάποιος να βρει στοιχεία, που σχετίζουν ακόμα και το Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών με διαταραχές στον ύπνο. Το σύνδρομο αυτό χαρακτηρίζεται μεταξύ άλλων από ανωοθυλακιορρηξία. Ως ανωοθυλακιορρηξία ορίζεται η αδυναμία της ωοθήκης να παράξει ωάρια και αντίστοιχα στην ολιγοθυλακιορρηξία παράγει πολύ λίγα ωάρια κατά τη διάρκεια του έτους. Οι δύο αυτές καταστάσεις συνδέονται με υπογονιμότητα και με δυσλειτουργίες στην έμμηνο ρήση (περίοδο), οι οποίες φτάνουν από την ολιγομηνόρροια (λίγες περίοδοι κατά τη διάρκεια του έτους – από 4 έως 9) έως την αμηνόρροια (απουσία περιόδου – φυσικά για να χαρακτηρίσουμε την απουσία περιόδου ως παθολογική αμηνόρροια, πρέπει πρώτα να αποκλείσουμε την κύηση). Τη σύνδεση της εκδήλωσης του Συνδρόμου Πολυκυστικών Ωοθηκών με διαταραχές στον ύπνο τεκμηρίωσαν ερευνητές σε μελέτη τους το 2021.

Γιατί οι διαταραχές στον ύπνο κατά πάσαν πιθανότητα προκαλούν και διαταραχές στην περίοδο;

Το κλειδί είναι ο λεγόμενος Κιρκάδιος ρυθμός. Με τον όρον αυτόν περιγράφουμε τις μεταβολές στις φυσιολογικές διεργασίες, στις πνευματικές λειτουργίες, αλλά και στη συμπεριφορά, οι οποίες ακολουθούν έναν ημερήσιο κύκλο.

Ο όρος Κιρκάδιος ρυθμός χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Franz Halberg τη δεκαετία του 1950, είναι σύνθετος και προέρχεται από τα λατινικά: Circa (= γύρω ή περίπου) και diem (= ημέρα) – «γύρω από την ημέρα».

Τέτοιες κυκλικές μεταβολές δεν παρατηρούνται μόνον στον άνθρωπο αλλά και σε άλλα έμβια όντα, όπως διάφορα ζώα, αλλά και φυτά. Μάλιστα πρώτη φορά κιρκάδιος ρυθμός περιεγράφηκε σε δένδρα από τον εξερευνητή του Ινδικού Ωκεανού, ναυτικό και ακόλουθο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Ανδροσθένη το Θάσιο τον 4ο π.Χ. αιώνα.

Επίσης, το 2017 το Nobel Ιατρικής και Φυσιολογίας απονεμήθηκε σε ομάδα επιστημόνων, που μελέτησαν τους μηχανισμούς σε μοριακό επίπεδο, που καθορίζουν τον Κιρκάδιο ρυθμό στις μύγες του είδους Δροσόφιλα.

Η μελέτη του Κιρκάδιου κύκλου των όντων και των μηχανισμών, που τον διέπουν, ονομάζεται Χρονοβιολογία.

Το βασικό ερέθισμα, που ρυθμίζει τον Κιρκάδιο κύκλο είναι οι εναλλαγές του φωτός και του σκότους στο περιβάλλον, μέσα στο οποίο κάποιος άνθρωπος ή έμβιο ον γενικότερα διαβιεί. Επομένως, ο κύκλος ημέρας και νύχτας είναι από τα βασικά ερεθίσματα, που καθορίζουν τον «κυκλικό» τρόπο, με τον οποίο επιτελούνται διάφορες σωματικές και πνευματικές λειτουργίες.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα λειτουργίας, που εξαρτάται από τον κύκλο ημέρας και νύχτας είναι ο κύκλος ύπνου και εγρήγορσης.

Πώς «ρυθμίζεται» ο Κιρκάδιος ρυθμός;

Ο εγκέφαλος είναι ένα υπέροχο όργανο, που κατά βάσιν αποτελείται από πολλά εξειδικευμένα κύτταρα, που ονομάζονται νευρώνες ή νευρικά κύτταρα. Τα κύτταρα αυτά μεταδίνουν ηλεκτρικά ερεθίσματα και δημιουργούν μεταξύ τους κυκλώματα. Η μετάδοση των νευρικών αυτών ερεθισμάτων στο σώμα μας καθορίζει εν πολλοίς τις λειτουργιές του, είτε αυτές είναι εκούσιες, είτε ακούσιες.

Σχηματικά θα μπορούσε να πει κανείς, πως νευρικά κύτταρα με κοινή ή παραπλήσια λειτουργία «ομαδοποιούνται» σε συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου, που ονομάζονται πυρήνες. Εδώ θα πρέπει να τονιστεί ότι, όσο προοδεύει η μελέτη της λειτουργιάς και της οργάνωσης του εγκεφάλου, τόσο μία τέτοια «σχηματική» και εν πολλοίς «απλουστευμένη» απεικόνιση του πολύπλοκου αυτού οργάνου καθίσταται παρωχημένη, αλλά παραμένει χρήσιμη για την κατανόηση των βασικών αρχών της λειτουργίας του.

Εν πάσει περιπτώσει, μεταξύ των πυρήνων αυτών σε μία περιοχή του εγκεφάλου, που ονομάζεται υποθάλαμος (από την περιοχή αυτή εκκρίνονται και ορμόνες, που ρυθμίζουν την περίοδο), εντοπίζεται και ο ονομαζόμενος υπερχιασματικός πυρήνας (βλ. εικόνα). Ο υπερχιασματικός πυρήνας δέχεται ερεθίσματα και από τα μάτια. Έτσι σε σημαντικό βαθμό η λειτουργία του ρυθμίζεται από το φως στον περιβάλλοντα χώρο.

Ο υπερχιασματικός πυρήνας θεωρείται το «βασικό ρολόι» του οργανισμού, που «δίνει το ρυθμό» και το «γενικό πρόσταγμα» καθορίζοντας εν πολλοίς το πότε θα επιτελεσθούν οι διάφορες λειτουργίες του οργανισμού. Ο πυρήνας αυτός είναι τρόπον τινά ο «άρχων του Κιρκάδιου κύκλου».

Τα ερεθίσματα από τον υπερχιασματικό πυρήνα μεταδίδονται μέσω των νευρικών κυττάρων, που εντοπίζονται στον πυρήνα αυτόν, καθώς και μέσω ορμονών, που εκκρίνονται από αυτήν την περιοχή του εγκεφάλου.

Η βασική ορμόνη, που εκκρίνεται από τον υπερχιασματικό πυρήνα είναι η μελατονίνη. Η μελατονίνη είναι η ορμόνη, που προκαλεί – θα μπορούσε να πει κανείς – υπνηλία. Όταν ο φωτισμός στο περιβάλλον είναι λίγος, τα οπτικά ερεθίσματα, που από τα μάτια φθάνουν στον υπερχιασματικό πυρήνα προκαλούν την έκκριση της ορμόνης αυτής και έτσι αρχίζει κάποιος να νυστάζει.

Πώς ο Κιρκάδιος ρυθμός επηρεάζει την περίοδο;

Ο ρυθμιστής του Κιρκάδιου κύκλου, ο υπερχιασματικός πυρήνας είναι γνωστό ήδη από το 1977 , πως είναι απαραίτητος για την επιτέλεση της αναπαραγωγικής διαδικασίας σε θηλυκούς αρουραίους, αφού καταστροφή του πυρήνα αυτού συνδέθηκε με αναστολή της ωορρηξίας. Ανάλογη πιο πρόσφατη μελέτη του 2017 κατέληξε στο ίδιο συμπέρασμα.

Οι μηχανισμοί μέσω των οποίων ο υπερχιασματικός πυρήνας ρυθμίζει τις αναπαραγωγικές διαδικασίες δεν έχει προς το παρόν διασαφηνισθεί. Ενδεχομένως, νευρικές διασυνδέσεις του πυρήνα αυτού με άλλες περιοχές του εγκεφάλου, που καθορίζουν τη λειτουργιά των ωοθηκών, όπως είναι ο υποθάλαμος, αλλά ενδεχομένως και νευρικές συνδέσεις του πυρήνα αυτού με αυτές καθαυτές τις ωοθήκες, να έχουν θέση στους ρυθμιστικούς αυτούς μηχανισμούς.

Πάντως επιστημονικά στοιχεία του 2014 καταδεικνύουν, πως η δράση της μελατονίνης, που εκκρίνεται από τον υπερχιασματικό πυρήνα είναι κεφαλαιώδους σημασίας προκειμένου να εξασφαλιστεί η ομαλή λειτουργία του αναπαραγωγικού συστήματος της γυναίκας. Φαίνεται, πως η δράση της ορμόνης αυτής επηρεάζει τη λειτουργία των ωοθηκών τόσο με άμεσο τρόπο, όσο και με έμμεσο τρόπο, αφού ασκείται πάνω σε περιοχές του εγκεφάλου, που με τη σειρά τους επηρεάζουν τη λειτουργία των ωοθηκών.

Δείτε ΕΔΩ πότε είναι οι γόνιμες ημέρες σας!

Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
www.eleftheia.gr

^{Ενδεικτική βιβλιογραφία}

^{Beroukhim G, Esencan E, Seifer DB. Impact of sleep patterns upon female neuroendocrinology and reproductive outcomes: a comprehensive review. Reprod Biol Endocrinol. 2022 Jan 18;20(1):16. doi: 10.1186/s12958-022-00889-3. PMID: 35042515; PMCID: PMC8764829.}

^{Eisenberg E, Legro RS, Diamond MP, Huang H, O'Brien LM, Smith YR, Coutifaris C, Hansen KR, Santoro N, Zhang H. Sleep Habits of Women With Infertility. J Clin Endocrinol Metab. 2021 Oct 21;106(11):e4414-e4426. doi: 10.1210/clinem/dgab474. PMID: 34180998; PMCID: PMC8530742.}

^{Brown-Grant, K., and G. Raisman. “Abnormalities in Reproductive Function Associated with the Destruction of the Suprachiasmatic Nuclei in Female Rats.” Proceedings of the Royal Society of London. Series B, Biological Sciences, vol. 198, no. 1132, 1977, pp. 279–96. JSTOR, http://www.jstor.org/stable/77295. Accessed 17 Apr. 2023.}

^{Ramírez DA, Vieyra E, González AI, Morán C, Domínguez R, Morales-Ledesma L. Both the Suprachiasmatic Nucleus and the Superior Ovarian Nerve Contribute to the Processes of Ovulation and Steroid Hormone Secretion on Proestrus. Reprod Sci. 2017 Jun;24(6):844-855. doi: 10.1177/1933719116670307. Epub 2016 Sep 29. PMID: 27688242.}

^{Reiter RJ, Tamura H, Tan DX, Xu XY. Melatonin and the circadian system: contributions to successful female reproduction. Fertil Steril. 2014 Aug;102(2):321-8. doi: 10.1016/j.fertnstert.2014.06.014. Epub 2014 Jul 1. PMID: 24996495.}