Ποια είναι τα αίτια της κολπικής ξηρότητας;

Λίγα λόγια για την ανατομία του κόλπου…

O κόλπος είναι ένας σωλήνας, που συνδέει τον τράχηλο της μήτρας (την «είσοδο» της μήτρας δηλαδή) με το αιδοίο.

Το τοίχωμα του κόλπου έχει ένα επιφανειακό στρώμα, που ονομάζουμε βλεννογόνο και θα μπορούσε να πει κανείς, πως αυτό είναι το «δέρμα» του κόλπου. Η κολπική ξηρότητα είναι ένα εξαιρετικά σύνηθες πρόβλημα του βλεννογόνου.

Όπως φαίνεται στην ακόλουθη εικόνα, κάτω από το βλεννογόνο εντοπίζουμε ένα στρώμα συνδετικού ιστού, το οποίο σε συνδυασμό με το υποκείμενο μυϊκό στρώμα, αποτελεί το «στηρικτικό» σύστημα του κόλπου. Χάρη στο σύστημα αυτό ο κόλπος διατηρεί το σχήμα και την ελαστικότητά του, ενώ παράλληλα δια των αγγείων, που ανευρίσκονται στο συγκεκριμένο στρώμα αιματώνεται ο βλεννογόνος.

Λίγα λόγια για τα κολπικά υγρά…

Βασική έδρα της παραγωγής κολπικών υγρών είναι ο τράχηλος. Στον ιστό, ο οποίος καλύπτει τον αυλό του τραχήλου και ονομάζεται ενδοτραχηλικός βλεννογόνος, βρίσκονται μικροσκοπικά όργανα, οι αδένες. Αυτοί ακριβώς οι αδένες είναι και οι «παραγωγοί» της τραχηλικής βλέννης, που είναι και το βασικό συστατικό των κολπικών υγρών.

Στην παραγωγή των κολπικών υγρών συμβάλλουν και έτεροι μικροί αδένες, που εντοπίζονται στην είσοδο του κόλπου (αδένες του Skene και του Bartholin) και παράγουν υγρά. Επίσης υγρά φθάνουν εντός του κόλπου και δια της διάχυσής τους από τα τοιχώματα αυτού (διίδρωμα).

Τα κολπικά υγρά είναι σημαντικά για τη λίπανση του κόλπου, αλλά και για την προστασία της υγείας, του ιστού, που τον καλύπτει εσωτερικά και ονομάζεται κολπικό επιθήλιο.

Ποια είναι τα συμπτώματα της κολπικής ξηρότητας;

Όπως περιγράφεται και στο σχετικό ενημερωτικό δελτίο της Βρετανικής Εταιρείας Εμμηνόπαυσης (British Menopause Society) κατάλογος με τα συμπτώματα της κολπικής ξηρότητας περιλαμβάνει:

• επώδυνη σεξουαλική επαφή (αυτό ονομάζεται δυσπαρευνία), η οποία συχνά συνδέεται και με μειωμένη ερωτική διάθεση
• άλγος στην περιοχή του κόλπου και του αιδοίου εκτός σεξουαλικής επαφής, αφού η γυναίκα συχνά αναφέρει δυσφορία όσο στέκεται όρθια, όταν κάθεται, ασκείται, ουρεί ή ακόμα και κατά την εργασία της
• συμπτωματολογία όμοια με αυτής της κολπίτιδας μικροβιακής ή μυκητιασικής αιτιολογίας (π.χ. κνησμός ή αίσθημα καύσου), χωρίς να ανιχνεύεται η παρουσία παθογόνων μικροοργανισμών
• όπως αναφέρεται και σε μελέτη του 2019, η κολπική ξηρότητα αυξάνει τις πιθανότητες εκδήλωσης φλεγμονών του κόλπου (κολπίτιδες) από παθογόνους μικροοργανισμούς
• διαταραχές στη διάθεση (στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθούμε και σε μελέτη του 2020, στην οποία περιγράφεται συσχέτιση της κολπικής ξηρότητας με την εκδήλωση κατάθλιψης)

Πόσο συχνή είναι η κολπική ξηρότητα;

Επανερχόμενοι στο ενημερωτικό δελτίο της Βρετανικής Εταιρείας Εμμηνόπαυσης διαπιστώνουμε, πως περίπου το 17% των γυναικών ηλικίας από 18 έως 50 ετών αναφέρουν πρόβλημα κολπικής ξηρότητας κατά κύριο λόγο κατά τη σεξουαλική επαφή, ακόμα και πριν την έλευση της εμμηνόπαυσης. Συνεπώς, εσφαλμένα θεωρείται, πως η κολπική ξηρότητα είναι μία όχληση αποκλειστικά των γυναικών, που έχουν εισέλθει στην εμμηνόπαυση.

Επιπροσθέτως, σύμφωνα με μελέτη του 2022, υπολογίζεται πως στο 10% έως 50% των γυναικών μετά την εμμηνόπαυση εκδηλώνεται ατροφική κολπίτιδα (πρόκειται για μία κλινική οντότητα, που χαρακτηρίζεται από λέπτυνση του κολπικού βλεννογόνου και κυρίαρχο σύμπτωμα έχει την κολπική ξηρότητα). Ένα δε επιπλέον 15% των γυναικών αναφέρουν τέτοιου είδους συμπτωματολογία και πριν την εμμηνόπαυση. Υφίσταται όμως, σύμφωνα με τους συντάκτες του συγκεκριμένου που νήματος, σοβαρό ενδεχόμενο τα ποσοστά αυτά να είναι υποτιμημένα, καθότι πολλές γυναίκες – συχνά λόγω ντροπής – δεν αναφέρουν την κολπική ξηρότητα στο γυναικολόγο τους.

Παρακάτω μπορούμε να δούμε μία σχηματική απεικόνιση της λέπτυνσης του κολπικού βλεννογόνου μετά την εμμηνόπαυση, όπως θα φαινόταν κάτω από το μικροσκόπιο.

Ποια είναι τα αίτια της κολπικής ξηρότητας;

Όπως περιγράφεται και στην προαναφερθείσα μελέτη του 2019, το συχνότερο αίτιο εκδήλωσης κολπικής ξηρότητας είναι οι ορμονικές διαταραχές και κυρίως η πτώση παραγωγής οιστρογόνων από τις ωοθήκες. Καταστάσεις, που συνδέονται με τέτοιου είδους ορμονικές διαταραχές είναι:

• η εμμηνόπαυση, η οποία αποτελεί και το μακράν συνηθέστερο αίτιο κολπικής ξηρότητας, αφού είναι ένα κατ’ εξοχήν φαινόμενο, που συνδέεται με την πτώση παραγωγής οιστρογόνων. Βέβαια, θα πρέπει να σημειωθεί, πως η πτώση παραγωγής οιστρογόνων αρχίζει πολύ πριν σταματήσει η περίοδος της γυναίκας, κατά τη λεγόμενη κλιμακτήριο, οπότε η κολπική ξηρότητα δεν αποκλείεται να κάνει την εμφάνισή της ακόμα και πριν από αυτήν καθαυτήν την εμμηνόπαυση.
• η πρώιμη εμμηνόπαυση (έτσι ονομάζεται η εμμηνόπαυση, που εκδηλώνεται πριν από τη συμπλήρωση των 40 ετών)
• ο θηλασμός, αλλά και η περίοδος μετά τον τοκετό εν γένει
• η χειρουργική αφαίρεση των ωοθηκών
• η χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής με αντί – οιστρογονική δράση (όπως είναι αυτή, που χορηγείται στα πλαίσια αντιμετώπισης της ενδομητρίωσης)

Άλλοι παράγοντες, που συνδέονται με την εκδήλωση κολπικής ξηρότητας είναι:

• η υπερβολικά συχνές κολπικές πλύσεις
• το κάπνισμα
• η λήψη αντικαταθλιπτικών (κυρίως αυτών, που ονομάζονται «τρικυκλικά»)
• η ακτινοθεραπεία στην περιοχή του κόλπου στα πλαίσια θεραπείας για καρκίνο
• η χημειοθεραπεία στα πλαίσια θεραπείας για καρκίνο
• η λήψη αντιισταμινικών για αλλεργίες
• διαταραχές του ανοσοποιητικού συστήματος (π.χ. σύνδρομο Sjogren)
• ο διαβήτης

Πώς γίνεται η διάγνωση της κολπικής ξηρότητας;

Η διάγνωση φυσικά εδράζεται επί του ιστορικού, αλλά επί της αναφερόμενης από τη γυναίκα συμπτωματολογίας. Συχνά δε η ατροφία του κόλπου είναι ορατή κατά την γυναικολογική εξέταση, αλλά φαίνεται και με το test Παπανικολάου. Εν πάσει περιπτώσει, όταν μία γυναίκα αναφέρει τη σχετική συμπτωματολογία, συνιστάται να υποβληθεί και σε καλλιέργεια κολπικού υγρού, προκειμένου να αποκλειστεί το ενδεχόμενο κολπίτιδας από παθογόνους μικροοργανισμούς.

Δείτε ΕΔΩ, πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά την κολπική ξηρότητα χάρη στη θεραπεία με υπερήχους HIFU!

Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας

^{Ενδεικτική βιβλιογραφία}

^{Vaginal dryness [Internet]. Women’s health concern. [όπως ανευρέθη στις 22/11/2023]. Available from: https://www.womens-health-concern.org/help-and-advice/factsheets/vaginal-dryness/}

^{Moyneur E, Dea K, Derogatis LR, Vekeman F, Dury AY, Labrie F. Prevalence of depression and anxiety in women newly diagnosed with vulvovaginal atrophy and dyspareunia. Menopause. 2020 Feb;27(2):134-142. doi: 10.1097/GME.0000000000001450. PMID: 31688416.}

^{Flores SA, Hall CA. Atrophic Vaginitis. [Updated 2022 Oct 31]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK564341/}

^{Goncharenko V, Bubnov R, Polivka J Jr, Zubor P, Biringer K, Bielik T, Kuhn W, Golubnitschaja O. Vaginal dryness: individualised patient profiles, risks and mitigating measures. EPMA J. 2019 Mar 2;10(1):73-79. doi: 10.1007/s13167-019-00164-3. PMID: 30984316; PMCID: PMC6459457.}