Ψυχοσωματικά συμπτώματα: διάγνωση και αντιμετώπιση
Πώς αντιμετωπίζονται τα ψυχοσωματικά συμπτώματα όταν διαγνωστούν;
Ο όρος «ψυχοσωματικά συμπτώματα », είναι μάλλον αδόκιμος, αφού δεν συμπεριλαμβάνεται στην «αμιγώς ιατρική» ορολογία. Ανατρέχοντας στην πέμπτη έκδοση του Διαγνωστικού και Στατιστικού Εγχειριδίου Πνευματικών Διαταραχών της Αμερικανικής Ένωσης Ψυχιάτρων (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders – DSM-5), όπως περιγράφεται σε επιστημονικό πόνημα του 2023 (D'Souza & Hooten, 2023) ανευρίσκουμε τον όρο «Διαταραχή Σωματικών Συμπτωμάτων» (ΔΣΣ) (Somatic Symptom Disorder). Από το συγκεκριμένο πόνημα αντλήθηκαν στοιχεία του παρόντος άρθρου.
Πώς γίνεται η διάγνωση της Διαταραχής Σωματικών Συμπτωμάτων;
Η διάγνωση της διαταραχής αυτής, όπως και κάθε άλλης παθολογίας άλλωστε, εδράζεται στη λήψη ενός λεπτομερούς ιατρικού ιστορικού. Τρία είναι τα βασικά κριτήρια, όπως αυτά αναφέρονται στο DSM-5:
- η εκδήλωση σωματικής συμπτωματολογίας, η οποία σχετίζεται με την πρόκληση σοβαρής δυσφορίας ή διαταραχής της καθημερινότητας
- η εμμένουσα και υπέρμετρα ισχυρή παρουσία μίας ή περισσοτέρων σκέψεων, συναισθημάτων ή συμπεριφορών, που σχετίζονται με τη σωματική συμπτωματολογία και συνδέονται με την εκδήλωση άγχους, αλλά και την αφιέρωση υπερβολικά πολύ χρόνου και ενέργειας σε αυτά.
- Η διάρκεια της συμπτωματολογίας υπερβαίνει τους 6 μήνες
Η υποψία Διαταραχής Σωματικών Συμπτωμάτων θα μπορούσε να τεθεί, αν το άτομο:
- περιγράφει ένα αόριστο και συχνά «αλλοπρόσαλλο» ιστορικό σχετιζόμενο με μία πάθηση
- αναφέρει συμπτώματα, η ένταση των οποίων δεν μειώνεται με τις διάφορες ιατρικές παρεμβάσεις
- αποδίδει σε κατά βάσιν φυσιολογικές αισθήσεις παθολογικά αίτια
- αποφεύγει τη φυσική δραστηριότητα
- παρουσιάζει υψηλή ευαισθησία στις ενδεχόμενες παρενέργειας των φαρμακευτικών αγωγών
- αναζητά ιατρική αρωγή από πολλαπλούς παρόχους για τα ίδια συμπτώματα
Στα πλαίσια λήψης του ιστορικού, είναι σημαντικό να γίνει και η αξιολόγηση ύπαρξης χαρακτηριστικών, που θα μπορούσαν να συνδέονται με ψυχιατρικού ενδιαφέροντος καταστάσεις, όπως είναι η παραισθήσεις, στοιχεία παραληρήματος, ψύχωσης ή αυτοκτονικός ιδεασμός.
Φυσικά καμία συμπτωματολογία δεν αντιμετωπίζεται από τον ιατρό εξ’ αρχής ως μέρος της Διαταραχής Σωματικών Συμπτωμάτων. Είναι απαραίτητο το άτομο να υποβληθεί στον ενδεδειγμένο κλινικό, απεικονιστικό και εργαστηριακό έλεγχο. Έτσι:
- καταγράφεται μία «αρχική» κατάσταση και διευκολύνεται η παρακολούθησή της σε βάθος χρόνου
- ο ασθενής καθησυχάζεται, αφού αισθάνεται, ότι οι ανησυχίες του λαμβάνονται σοβαρά υπόψη και ότι λαμβάνει τη φροντίδα, που χρειάζεται από τον ιατρό
- εξακριβώνεται, αν όντως υφίσταται κάποια υποφώσκουσα παθολογία, αλλά κι η σοβαρότητά της
Όσον αφορά το «εύρος» και το «βάθος» της ιατρικής εκτίμησης, οι συντάκτες του προαναφερθέντος πονήματος του 2023 (D'Souza & Hooten, 2023) δεν παραλείπουν να επιστήσουν την προσοχή στο γεγονός, πως ο αρχικός εργαστηριακός και απεικονιστικός έλεγχος σκόπιμο θα ήταν να καθίσταται κατά το δυνατόν στοχευμένος και περιορισμένος ακόμα και αν αυτό αντιβαίνει στην επιθυμία του ατόμου να υποβληθεί σε «πλήρη», «εξονυχιστικό», «ενδελεχή» έλεγχο. Οι υπερβολές ενίοτε έχουν ως αποτέλεσμα τη ανάδειξη «ψευδός θετικού» αποτελέσματος (δηλαδή διαγιγνώσκεται κάποια παθολογία, που όμως δεν υφίσταται), κάτι που σε μερικές περιπτώσεις συνεπάγεται την υποβολή του ατόμου σε επεμβάσεις, οι οποίες με τη σειρά τους έχουν τις δικές τους ενδεχόμενες επιπλοκές, ενώ παράλληλα αυξάνεται και το κόστος της θεραπείας. Πάντως, οι συντάκτες μελέτης του 2013 (Rolfe & Burton, 2013), που έλαβαν υπόψη τους τα στοιχεία 14 ερευνών, στις οποίες συμμετείχαν 3.828 άτομα, κατέληξαν στο συμπέρασμα, πως διαγνωστικές εξετάσεις για συμπτώματα με χαμηλή πιθανότητα συσχέτισης με σοβαρή υποφώσκουσα παθολογία, δεν καθησυχάζουν ουσιαστικά τους ασθενείς, ούτε συμβάλλουν στη μείωση των επιπέδων άγχους ή στη λύση των συμπτωμάτων. Εντούτοις, ένεκα των εξετάσεων αυτών μειώνεται ελαφρώς ο αριθμός περαιτέρω επισκέψεων σε πρωτοβάθμιες δομές παροχής υγείας.
Πώς αντιμετωπίζουμε τη Διαταραχή Σωματικών Συμπτωμάτων;
Έχει διατυπωθεί η άποψη, πως το κύριο μέλημά μας στην αντιμετώπιση της συγκεκριμένης κατάστασης είναι η παροχή αρωγής στον ασθενή προκειμένου να μάθει να διαχειρίζεται τα συμπτώματα αυτά. Φαίνεται, πως δεν είναι σκόπιμο να αποδοθούν εξ αρχής τέτοιου είδους συμπτώματα σε άγχος ή συναισθηματικού τύπου διαταραχή, καθότι ο ενδιαφερόμενος το πιθανότερο είναι να εκδηλώσει αντίσταση μπροστά σε μία παρόμοια γνωμάτευση. Ίσως και να χρειαστεί να προγραμματισθεί σειρά επισκέψεων στον ιατρό, προκειμένου ο ενδιαφερόμενος να αρχίσει να δέχεται, το ότι η συμπτωματολογία δεν συσχετίζεται με απειλητική για τη ζωή παθολογία, όπως συμβουλεύουν οι συντάκτες μελέτης του 2017 (den Boeft και συνεργάτες, 2017).
Ενδεχόμενη σύσταση για επεμβατικές διαγνωστικές εξετάσεις και χειρουργικές επεμβάσεις, θα πρέπει να γίνεται μετά από περίσκεψη και πάντα με φειδώ. Ενώ αντενδείκνυται η χορήγηση ηρεμιστικών και οπιούχων αναλγητικών. Όπως πάντως σημειώνεται σε μελέτη του 2014 (Kleinstäuber και συνεργάτες, 2014) υφίσταται η πιθανότητα οι έχοντες στο ιστορικό τους στοιχεία, που να συσχετίζονται με τη Διαταραχή Σωματικών Συμπτωμάτων, να ωφελούνται από την χορήγηση αντικαταθλιπτικών.
Ιδιαίτερα ενθαρρυντικά είναι τα στοιχεία για την αποτελεσματικότητα της Γνωσιακής Συμπεριφορικής Θεραπείας στα πλαίσια της αντιμετώπισης της συγκεκριμένης διαταραχής, όπως περιγράφεται τόσο σε μελέτη του 2006 (Allen και συνεργάτες, 2006), όσο και σε μελέτη του 2023 (Jongsma και συνεργάτες, 2023).
Αποτελεσματική εξάλλου φαίνεται να είναι και η γνωσιακή συμπεριφορική κλινική υπνοθεραπεία, όπως φαίνεται από πλήθος στοιχείων, που ανευρίσκονται στη διεθνή σχετική επιστημονική βιβλιογραφία. Ενδεικτικά αναφέρουμε μελέτη του 2007 (Flammer & Alladin, 2007), μελέτη του 2013 (Holdevici & Crăciun, 2013), αλλά και ευρεία ανασκόπηση της διεθνούς βιβλιογραφίας, που δημοσιεύθηκε το 2023 (Rosendahl και συνεργάτες, 2023), στα πλαίσια της οποίας ελήφθησαν υπόψη στοιχεία από 261 διαφορετικές επιστημονικές εργασίες!
Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
www.eleftheia.gr
Ενδεικτική βιβλιογραφία
D'Souza RS, Hooten WM. Somatic Symptom Disorder. [Updated 2023 Mar 13]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK532253/
Rolfe A, Burton C. Reassurance after diagnostic testing with a low pretest probability of serious disease: systematic review and meta-analysis. JAMA Intern Med. 2013 Mar 25;173(6):407-16. doi: 10.1001/jamainternmed.2013.2762. PMID: 23440131.
den Boeft M, Claassen-van Dessel N, van der Wouden JC. How should we manage adults with persistent unexplained physical symptoms? BMJ. 2017 Feb 8;356:j268. doi: 10.1136/bmj.j268. PMID: 28179237.
Kleinstäuber M, Witthöft M, Steffanowski A, van Marwijk H, Hiller W, Lambert MJ. Pharmacological interventions for somatoform disorders in adults. Cochrane Database Syst Rev. 2014 Nov 7;(11):CD010628. doi: 10.1002/14651858.CD010628.pub2. PMID: 25379990.
Allen LA, Woolfolk RL, Escobar JI, Gara MA, Hamer RM. Cognitive-behavioral therapy for somatization disorder: a randomized controlled trial. Arch Intern Med. 2006 Jul 24;166(14):1512-8. doi: 10.1001/archinte.166.14.1512. PMID: 16864762.
Jongsma K, Darboh BS, Davis S, MacKillop E. A cognitive behavioural group treatment for somatic symptom disorder: a pilot study. BMC Psychiatry. 2023 Nov 30;23(1):896. doi: 10.1186/s12888-023-05141-9. PMID: 38037036; PMCID: PMC10690984.
Flammer E, Alladin A. The efficacy of hypnotherapy in the treatment of psychosomatic disorders: meta-analytical evidence. 2007. In: Database of Abstracts of Reviews of Effects (DARE): Quality-assessed Reviews [Internet]. York (UK): Centre for Reviews and Dissemination (UK); 1995-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK73898/
Holdevici Irina, Crăciun Barbara, The use of Ericksonian hypnosis in somatic disorders, Procedia - Social and Behavioral Sciences, Volume 33, 2012, Pages 75-79, ISSN 1877-0428, https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2012.01.086. (https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1877042812000948)
Rosendahl J, Alldredge CT, Haddenhorst A. Meta-analytic evidence on the efficacy of hypnosis for mental and somatic health issues: a 20-year perspective. Front Psychol. 2024 Jan 8;14:1330238. doi: 10.3389/fpsyg.2023.1330238. PMID: 38268815; PMCID: PMC10807512.
