Κιρκάδιος κύκλος: Τι είναι και γιατί επηρεάζει σημαντικά την περίοδο;

Η περίοδος (ο «επιστημονικός» όρος είναι εμμηνορρυσιακός κύκλος) αναφέρεται στις κυκλικές μεταβολές, στις οποίες υπόκειται το ενδομήτριο (δηλαδή ο ιστός, που καλύπτει εσωτερικά την ενδομητρική κοιλότητα), υπό την επιρροή των ορμονών, που παράγονται από τις ωοθήκες.

Η παραγωγή και έκκριση των ωοθηκικών αυτών ορμονών με τη σειρά της «ελέγχεται» από μία περιοχή του εγκεφάλου, που ονομάζεται υποθάλαμος. Στην περιοχή αυτή παράγονται άλλες ορμόνες, οι οποίες επηρεάζουν με τη δράση τους τη λειτουργία των ωοθηκών.

Ως πρώτη ημέρα της περιόδου εννοούμε την πρώτη ημέρα, που θα δείτε αίμα. Την ημέρα αυτή το ενδομήτριο έχει αυξημένο πάχος. Τότε το επιφανειακό στρώμα του ενδομητρίου (η λεγόμενη λειτουργική του στοιβάδα), αρχίζει να αποπίπτει – να «ξεκολλάει» και να εξέρχεται δια του τραχήλου στον κόλπο. Έτσι παρατηρείται η εκ του κόλπου εκροή τεμαχίων του ιστού αυτού αναμεμιγμένων με αίμα. Η ροή αυτή συνεχίζεται για μερικές ημέρες έως ότου η λειτουργική στοιβάδα αποπέσει τελείως.

Εν συνεχεία και πάντα υπό την επιρροή των ωοθηκικών ορμονών η στοιβάδα αυτή «αναγεννάται» μέχρι τον επόμενο κύκλο, οπότε και θα αποπέσει εκ νέου.

Κιρκάδιος κύκλος (ή ρυθμός): τι είναι;

Με τον όρον αυτόν περιγράφουμε τις μεταβολές στις φυσιολογικές διεργασίες, στις πνευματικές λειτουργίες, αλλά και στη συμπεριφορά, οι οποίες ακολουθούν έναν ημερήσιο κύκλο.

Ο όρος Κιρκάδιος ρυθμός χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Franz Halberg τη δεκαετία του 1950, είναι σύνθετος και προέρχεται από τα λατινικά:
Circa (= γύρω ή περίπου) και diem (= ημέρα) – «γύρω από την ημέρα».Τέτοιες κυκλικές μεταβολές δεν παρατηρούνται μόνον στον άνθρωπο αλλά και σε άλλα έμβια όντα, όπως διάφορα ζώα, αλλά και φυτά. Μάλιστα πρώτη φορά κιρκάδιος ρυθμός περιεγράφηκε σε δένδρα από τον εξερευνητή του Ινδικού Ωκεανού, ναυτικό και ακόλουθο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Ανδροσθένη το Θάσιο τον 4ο π.Χ. αιώνα.

Επίσης, το 2017 το Nobel Ιατρικής και Φυσιολογίας απονεμήθηκε σε ομάδα επιστημόνων, που μελέτησαν τους μηχανισμούς σε μοριακό επίπεδο, που καθορίζουν τον Κιρκάδιο ρυθμό στις μύγες του είδους Δροσόφιλα. Η μελέτη του Κιρκάδιου κύκλου των όντων και των μηχανισμών, που τον διέπουν, ονομάζεται Χρονοβιολογία.

Το βασικό ερέθισμα, που ρυθμίζει τον Κιρκάδιο κύκλο είναι οι εναλλαγές του φωτός και του σκότους στο περιβάλλον, μέσα στο οποίο κάποιος άνθρωπος ή έμβιο ον γενικότερα διαβιεί. Επομένως, ο κύκλος ημέρας και νύχτας είναι από τα βασικά ερεθίσματα, που καθορίζουν τον «κυκλικό» τρόπο, με τον οποίο επιτελούνται διάφορες σωματικές και πνευματικές λειτουργίες.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα λειτουργίας, που εξαρτάται από τον κύκλο ημέρας και νύχτας είναι ο κύκλος ύπνου και εγρήγορσης.

Πώς «ρυθμίζεται» ο Κιρκάδιος κύκλος;

Ο εγκέφαλος είναι ένα υπέροχο όργανο, που κατά βάσιν αποτελείται από πολλά εξειδικευμένα κύτταρα, που ονομάζονται νευρώνες ή νευρικά κύτταρα. Τα κύτταρα αυτά μεταδίνουν ηλεκτρικά ερεθίσματα και δημιουργούν μεταξύ τους κυκλώματα. Η μετάδοση των νευρικών αυτών ερεθισμάτων στο σώμα μας καθορίζει εν πολλοίς τις λειτουργιές του, είτε αυτές είναι εκούσιες, είτε ακούσιες.

Σχηματικά θα μπορούσε να πει κανείς, πως νευρικά κύτταρα με κοινή ή παραπλήσια λειτουργία «ομαδοποιούνται» σε συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου, που ονομάζονται πυρήνες. Εδώ θα πρέπει να τονιστεί ότι, όσο προοδεύει η μελέτη της λειτουργιάς και της οργάνωσης του εγκεφάλου, τόσο μία τέτοια «σχηματική» και εν πολλοίς «απλουστευμένη» απεικόνιση του πολύπλοκου αυτού οργάνου καθίσταται παρωχημένη, αλλά παραμένει χρήσιμη για την κατανόηση των βασικών αρχών της λειτουργίας του.

Εν πάσει περιπτώσει, μεταξύ των πυρήνων αυτών σε μία περιοχή του εγκεφάλου, που ονομάζεται υποθάλαμος (από την περιοχή αυτή εκκρίνονται και ορμόνες, που ρυθμίζουν την περίοδο), εντοπίζεται και ο ονομαζόμενος υπερχιασματικός πυρήνας (βλ. εικόνα). Ο υπερχιασματικός πυρήνας δέχεται ερεθίσματα και από τα μάτια. Έτσι σε σημαντικό βαθμό η λειτουργία του ρυθμίζεται από το φως στον περιβάλλοντα χώρο.

Ο υπερχιασματικός πυρήνας θεωρείται το «βασικό ρολόι» του οργανισμού, που «δίνει το ρυθμό» και το «γενικό πρόσταγμα» καθορίζοντας εν πολλοίς το πότε θα επιτελεσθούν οι διάφορες λειτουργίες του οργανισμού. Ο πυρήνας αυτός είναι τρόπον τινά ο «άρχων του Κιρκάδιου κύκλου».

Τα ερεθίσματα από τον υπερχιασματικό πυρήνα μεταδίδονται μέσω των νευρικών κυττάρων, που εντοπίζονται στον πυρήνα αυτόν, καθώς και μέσω ορμονών, που εκκρίνονται από αυτήν την περιοχή του εγκεφάλου.

Η βασική ορμόνη, που εκκρίνεται από τον υπερχιασματικό πυρήνα είναι η μελατονίνη. Η μελατονίνη είναι η ορμόνη, που προκαλεί – θα μπορούσε να πει κανείς – υπνηλία. Όταν ο φωτισμός στο περιβάλλον είναι λίγος, τα οπτικά ερεθίσματα, που από τα μάτια φθάνουν στον υπερχιασματικό πυρήνα προκαλούν την έκκριση της ορμόνης αυτής και έτσι αρχίζει κάποιος να νυστάζει.

Πώς ο Κιρκάδιος κύκλος επηρεάζει την περίοδο;

Ο ρυθμιστής του Κιρκάδιου κύκλου, ο υπερχιασματικός πυρήνας είναι γνωστό ήδη από το 1977, πως είναι απαραίτητος για την επιτέλεση της αναπαραγωγικής διαδικασίας σε θηλυκούς αρουραίους, αφού καταστροφή του πυρήνα αυτού συνδέθηκε με αναστολή της ωορρηξίας. Ανάλογη πιο πρόσφατη μελέτη του 2017 κατέληξε στο ίδιο συμπέρασμα.

Οι μηχανισμοί μέσω των οποίων ο υπερχιασματικός πυρήνας ρυθμίζει τις αναπαραγωγικές διαδικασίες δεν έχει προς το παρόν διασαφηνισθεί. Ενδεχομένως, νευρικές διασυνδέσεις του πυρήνα αυτού με άλλες περιοχές του εγκεφάλου, που καθορίζουν τη λειτουργιά των ωοθηκών, όπως είναι ο υποθάλαμος, αλλά ενδεχομένως και νευρικές συνδέσεις του πυρήνα αυτού με αυτές καθαυτές τις ωοθήκες, να έχουν θέση στους ρυθμιστικούς αυτούς μηχανισμούς.

Πάντως επιστημονικά στοιχεία καταδεικνύουν, πως η δράση της μελατονίνης, που εκκρίνεται από τον υπερχιασματικό πυρήνα είναι κεφαλαιώδους σημασίας προκειμένου να εξασφαλιστεί η ομαλή λειτουργία του αναπαραγωγικού συστήματος της γυναίκας. Φαίνεται, πως η δράση της ορμόνης αυτής επηρεάζει τη λειτουργία των ωοθηκών τόσο με άμεσο τρόπο, όσο και με έμμεσο τρόπο, αφού ασκείται πάνω σε περιοχές του εγκεφάλου, που με τη σειρά τους επηρεάζουν τη λειτουργία των ωοθηκών.

Η επιρροή του Κιρκάδιου κύκλου στον εμμηνορρυσιακό κύκλο έχει επιβεβαιωθεί και εμπειρικά, αφού διαταραχές της περιόδου εμφανίζονται συχνά σε γυναίκες, οι οποίες στην εργασία τους έχουν κυλιόμενο ωράριο, δηλαδή δουλεύουν σε βάρδιες, που μπορεί να είναι εκ περιτροπής πρωινές, βραδινές ή απογευματινές. Το ασταθές πρόγραμμα ύπνου, μπορεί γενικά να επηρεάσει τόσο τον Κιρκάδιο κύκλο σας, όσο και την περίοδό σας.

Αρκετές είναι άλλωστε και οι γυναίκες, που παραπονιούνται για διαταραχές κύκλου εν όψει ή κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού, το οποίο σε κάθε περίπτωση «βγάζει κάποιον από το πρόγραμμά του» και διαταράσσει τον Κιαρκάδιο κύκλο του.

Δείτε ΕΔΩ πότε είναι οι γόνιμες ημέρες σας!

Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
www.eleftheia.gr