Συνεργατική ανατροφή παιδιών και υψηλή σύγκρουση γονέων

Συχνά θεωρείται, από τους επαγγελματίες στο χώρο της δικαιοσύνης και της ψυχικής υγείας, ότι όταν οι διαζευγμένοι γονείς δεν μπορούν να καταλήξουν σε συμφωνία σχετικά με τις ρυθμίσεις ανατροφής για τα παιδιά τους και παραμένουν εγκλωβισμένοι σε υψηλή σύγκρουση, η κοινή ανατροφή (συνεπιμέλεια, το λεγόμενο shared parenting) αντενδείκνυται. Η πεποίθηση είναι ότι τα παιδιά θα παραμείνουν στη μέση της σύγκρουσης των γονιών τους και η έκθεση σε συνεχιζόμενες συγκρούσεις είναι εξαιρετικά επιζήμια για την ευημερία των παιδιών. Σε πολλές δικαιοδοσίες, υπάρχει νομικό τεκμήριο κατά της κοινής ανατροφής σε περιπτώσεις υψηλής σύγκρουσης. Ως αποτέλεσμα, γονείς που αναζητούν μια διευθέτηση αποκλειστικής επιμέλειας ή επιθυμούν να διατηρήσουν την πρωτοβάθμια ευθύνη φροντίδας για τα παιδιά τους μετά το διαζύγιο χαρακτηρίζουν τις περιπτώσεις τους ως υψηλής σύγκρουσης. Οι γονείς μπορεί να υπερβάλλουν την έκταση της σύγκρουσης ή να εμπλέκονται σκόπιμα σε σύγκρουση για να αντισταθούν σε μία δικαστική απόφαση για κοινή ανατροφή.

Δεν τίθεται θέμα συζήτησης ότι η διαρκής, συνεχιζόμενη, ανεπίλυτη υψηλή σύγκρουση είναι επιβλαβής για τα παιδιά του διαζυγίου. Αυτό που παραμένει υπό αμφισβήτηση μεταξύ των επαγγελματιών στο χώρο της δικαιοσύνης και της ψυχικής υγείας και των υπευθύνων χάραξης πολιτικής είναι ο τύπος ρυθμίσεων ανατροφής που είναι ο καλύτερος για τα παιδιά σε καταστάσεις υψηλής σύγκρουσης και ο χρόνος που πρέπει να περνούν τα παιδιά με κάθε έναν από τους γονείς τους σε τέτοιες περιπτώσεις.

Για πολλά χρόνια, η έρευνα υποστήριξε τη θέση ότι η κοινή ανατροφή σε καταστάσεις υψηλής σύγκρουσης ήταν επιβλαβής για τα παιδιά. Πιο πρόσφατα, ωστόσο, αυτή η έρευνα εξετάστηκε και βρέθηκε ανεπαρκής, και προέκυψε μια διαφορετική άποψη. Προηγούμενη έρευνα εξέτασε τη συχνότητα εναλλασσόμενης επαφής και διαπίστωσε αρνητικά αποτελέσματα για παιδιά σε καταστάσεις υψηλής σύγκρουσης και υψηλή συχνότητα εναλλαγών μεταξύ των σπιτιών των μητέρων και των πατέρων. Δηλαδή, τα παιδιά εκτέθηκαν στη σύγκρουση των γονιών τους κατά τη διάρκεια συχνών μεταβάσεων μεταξύ των δύο νοικοκυριών. Όταν η συχνότητα των μεταβάσεων μειώνεται και οι γονείς υψηλής σύγκρουσης αποφεύγουν την άμεση επαφή μεταξύ τους κατά τη διάρκεια των μεταβάσεων και προστατεύουν τα παιδιά τους από τη σύγκρουση τους, αυτά τα αρνητικά αποτελέσματα εξαφανίζονται.

Πιο πρόσφατη έρευνα εξέτασε τον πραγματικό χρόνο ανατροφής σε αντίθεση με τη συχνότητα επαφής (λιγότερο συχνές μεταβάσεις, αλλά κοινός ή ίσος χρόνος ανατροφής) και διαπίστωσε όχι μόνο ότι η κοινή ανατροφή δεν είναι επιβλαβής σε καταστάσεις υψηλής σύγκρουσης, αλλά η κοινή ανατροφή μπορεί να βελτιώσει τις επιβλαβείς επιπτώσεις της υψηλής σύγκρουσης: μια ένθερμη σχέση με τους δύο γονείς είναι ένας προστατευτικός παράγοντας για τα παιδιά.

Μια συναίνεση φαίνεται να έχει προκύψει στο πλαίσιο της έρευνας διαζυγίου σχετικά με το θέμα της υψηλής σύγκρουσης και της ανατροφής μετά το διαζύγιο. Το 2002, ο Robert Bauserman, στη μετά-ανάλυση του 33 μελετών που συνέκρινε τα αποτελέσματα μεταξύ παιδιών σε σπίτια αποκλειστικής επιμέλειας και κοινής ανατροφής, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα οφέλη της κοινής ανατροφής στην ευημερία των παιδιών υπάρχουν ανεξάρτητα από τη γονική σύγκρουση. Οι αρνητικές επιπτώσεις της γονικής σύγκρουσης είναι πιθανό αποτέλεσμα του γεγονότος ότι οι πατέρες χάνουν την επαφή με τα παιδιά τους σε καταστάσεις υψηλής γονικής σύγκρουσης. Σε ένα άρθρο του 2003, η Marsha Kline Pruett διαπίστωσε ότι οι επιπτώσεις της γονικής σύγκρουσης στα αποτελέσματα των παιδιών μετριάζονται από τη συμμετοχή των πατέρων. Το 2007, ο Fabricius και ο Luecken κατέληξαν στο συμπέρασμα, από την οπτική γωνία των ίδιων των παιδιών, ότι η κοινή ανατροφή είναι ευεργετική για τα παιδιά τόσο σε χαμηλή όσο και σε υψηλή σύγκρουση. Συνεπώς, η έρευνα δεν υποστηρίζει το τεκμήριο ότι ο χρόνος ανατροφής πρέπει να είναι περιορισμένος σε περιπτώσεις υψηλής σύγκρουσης. Η υψηλή σύγκρουση δεν πρέπει να χρησιμοποιείται για να δικαιολογήσει περιορισμούς στην επαφή των παιδιών με κανέναν από τους γονείς τους.

Άλλες έρευνες έχουν δείξει ότι η αποκλειστική επιμέλεια συνδέεται με επιδείνωση ή δημιουργία συγκρούσεων, καθώς το ήμισυ της πρώτο-εμφανιζόμενης βίας συμβαίνει μετά τον χωρισμό, στο πλαίσιο του κατ’ αντιδικία «ο νικητής τα παίρνει όλα» συστήματος αποκλειστικής επιμέλειας. Δεδομένου του υψηλού διακυβεύματος, αυτό δεν πρέπει να προκαλεί έκπληξη, καθώς ο φόβος και η εχθρότητα αυξάνονται όταν οι γονείς απειλούνται με πιθανή απώλεια των παιδιών τους. Μελέτες έχουν δείξει ότι ο περιορισμός της συμμετοχής των πατέρων στη ζωή των παιδιών τους σχετίζεται με το αναφερόμενο επίπεδο εχθρότητας προς τις πρώην συζύγους τους. Η σύγκρουση μεταξύ των γονέων αυξάνεται στις ρυθμίσεις αποκλειστικής επιμέλειας και μειώνεται με την πάροδο του χρόνου στις ρυθμίσεις κοινής ανατροφής. Όταν κανένας γονέας δεν απειλείται από την απώλεια των παιδιών του, η σύγκρουση μειώνεται.

Αντί να αποδεχθούμε ότι η υψηλή σύγκρουση είναι αναπόφευκτη σε διαζευγμένες οικογένειες, στόχος μας πρέπει να είναι η μείωση της σύγκρουσης. Η κοινή ανατροφή παρέχει ένα κίνητρο για τη γονική συνεργασία , τη διαπραγμάτευση, τη διαμεσολάβηση και την ανάπτυξη σχεδίων ανατροφής. Οι περισσότεροι γονείς μπορούν να μάθουν με επιτυχία να ελαχιστοποιούν τις συγκρούσεις όταν έχουν κίνητρο να το κάνουν και η κοινή ανατροφή παρέχει αυτό το κίνητρο. Έχουν αναπτυχθεί ορισμένες εξειδικευμένες παρεμβάσεις για να βοηθήσουν τους γονείς να μειώσουν τις συγκρούσεις, συμπεριλαμβανομένης της θεραπευτικής οικογενειακής διαμεσολάβησης, της εκπαίδευσης γονέων και των προγραμμάτων συντονισμού γονέων. Μια βασική στρατηγική είναι να διατηρούνται οι γονείς επικεντρωμένοι στις ανάγκες των παιδιών τους και να βελτιώνεται ο συντονισμός των γονιών με τις ανάγκες των παιδιών τους. Το κύριο θεραπευτικό καθήκον σε οικογένειες υψηλής σύγκρουσης είναι να βοηθηθούν οι διαζευγμένοι γονείς να διαχωρίσουν τις πρώην συζυγικές τους εχθρότητες από τις τρέχουσες γονικές τους ευθύνες. Γονείς που αντιμετωπίζουν δυσκολίες ως προς αυτό το θέμα έχουν επίσης την επιλογή της παράλληλης συν-ανατροφής. Με την πάροδο του χρόνου, καθώς η σκόνη κατακάθεται, η παράλληλη ανατροφή μπορεί να αντικατασταθεί από μια πιο συνεργατική ρύθμιση συν-ανατροφής..

Τέλος, είναι σημαντικό να γίνει διάκριση μεταξύ των διαφορετικών τύπων υψηλής σύγκρουσης. Η σύγκρουση είναι ένα φυσιολογικό κομμάτι της καθημερινής ζωής και η απόλυτη προστασία των παιδιών από τη φυσιολογική καθημερινή σύγκρουση μπορεί στην πραγματικότητα να τους κάνει κακό, καθώς η σύγκρουση αποτελεί ευκαιρία για επίλυση των διαφορών, επούλωση και συμφιλίωση. Η σύγκρουση δεν είναι εγγενώς κακή για τα παιδιά. Είναι η επίμονη, ανεπίλυτη σύγκρουση που είναι επικίνδυνη για τα παιδιά. Και τα παιδιά πρέπει να προστατεύονται από τη βία και την κακοποίηση. Τα παιδιά του διαζυγίου πρέπει να έχουν την ίδια προστασία με όλα τα άλλα παιδιά όταν υπάρχει εύρημα κακοποίησης. Αυτό περιλαμβάνει καταστάσεις στις οποίες τα παιδιά εκτίθενται σε βία που απευθύνεται σε έναν από τους γονείς τους.

Στην πλειονότητα των διαζυγίων υψηλής σύγκρουσης, ωστόσο, η βία και η κακοποίηση δεν αποτελούν παράγοντα. Η κουλτούρα της εχθρότητας που δημιουργείται από τις δικαστικές διενέξεις και το κατ’ αντιδικία σύστημα αποκλειστικής επιμέλειας, ωστόσο, φαίνεται ειδικά προσαρμοσμένη για να παράγει τα χειρότερα πιθανά αποτελέσματα όταν υπάρχουν δύο ικανοί γονείς που επιθυμούν να συνεχίσουν ως πρωτοβάθμιοι φροντιστές, δεν μπορούν να συμφωνήσουν σε σχέδιο ανατροφής και αναγκάζονται να υποτιμούν ο ένας τον άλλον σε μια προσπάθεια να διατηρήσουν απλώς το ρόλο τους ως γονείς. Η ασφάλεια των παιδιών στην πλειονότητα των διαζυγίων διασφαλίζεται καλύτερα όταν και οι δύο γονείς συμμετέχουν ενεργά και υπεύθυνα στη ζωή τους, και όταν οι κοινωνικοί θεσμοί τους υποστηρίζουν στην εκπλήρωση των γονικών τους ευθυνών.

^{Σχετικά με τον Συγγραφέα
Ο Edward Kruk, Ph.D. , είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Κοινωνικής Εργασίας στο Πανεπιστήμιο British Columbia, ειδικεύεται στην παιδική και οικογενειακή πολιτική.}

^{Απόδοση στα Ελληνικά: Δημήτρης Καραβασίλης}

Πηγή: Ενεργοί Μπαμπάδες, www.psychologytoday.com