Η συνεργατική ανατροφή ως θέμα γυναικείων δικαιωμάτων
Το κρυφό πρόβλημα της μητρικής αποξένωσης από τις ζωές των παιδιών.
Του Edward Kruk Ph.D*
Συνεργατική ανατροφή μετά το διαζύγιο
Η εκπαιδευτική μου άδεια αυτό το έτος προσέφερε τη δυνατότητα να αξιοποιήσω προσκλήσεις για παρουσιάσεις στα θέματα συνεπιμέλειας και γονικής αποξένωσης σε όλο τον κόσμο. Αυτό που με εντυπωσίασε στις πρόσφατες παρουσιάσεις που έκανα σε χώρες όπως η Ισλανδία, η Τουρκία, το Βέλγιο, η Ισπανία, η Κορέα και το Ιράν, είναι ο βαθμός στον οποίο γυναίκες και γυναικείες οργανώσεις υποστηρίζουν μια μεταρρύθμιση στο οικογενειακό δίκαιο προς τη κατεύθυνση της συνεπιμέλειας ως νομικό τεκμήριο. Από την Ισλανδία, όπου η συνεργατική ανατροφή αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο ως βασικό στοιχείο ισότητας των φύλων(η Ισλανδία είναι η πρώτη χώρα που νομοθέτησε την ίση πληρωμή στις γυναίκες), έως την Τουρκία, όπου άκουσα μια παθιασμένη παρουσίαση από ακαδημαϊκό σε θέματα γυναικών, για τα ωφελήματα της συνεπιμέλειας στις μητέρες (σε μια χώρα όπου οι παραδοσιακοί ρόλοι και ευθύνες των μητέρων αποτελούν εμπόδια στην πρόοδο των γυναικών στο δημόσιο χώρο), έως το Ιράν, όπου κατά κανόνα παραχωρείται νομικά στους πατέρες η επιμέλεια των παιδιών και οι μητέρες διατρέχουν τον κίνδυνο να αντικατασταθούν στο ρόλο τους από τις νέες συντρόφους των πατέρων, η απήχηση της συνεπιμέλειας ως θεμέλιο του οικογενειακού δικαίου υποστηρίζεται από υπέρμαχους γυναικών και παιδιών.
Αυτό έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την εικόνα της συνεπιμέλειας και της πατρικής αποξένωσης ως θέματα «δικαιωμάτων των ανδρών» στη Βόρεια Αμερική. Ενάντιοι του νομικού τεκμηρίου της συνεπιμέλειας στις ΗΠΑ και τον Καναδά φτάνουν στο σημείο να χαρακτηρίζουν την εκστρατεία ως μια «συνομωσία των δικαιωμάτων των πατέρων». Αυτή η οπτική όχι μόνο παραβλέπει το γεγονός ότι σε πολλά μέρη του κόσμου ακόμη υπάρχει μια προτίμηση στους πατέρες για τον νομικό καθορισμό παιδικής επιμέλειας, αλλά επίσης αγνοεί τα αυξανόμενα ποσοστά αποφάσεων πατρικής επιμέλειας και μητρικής αποξένωσης από τις ζωές των παιδιών στη Βόρεια Αμερική. Ο χαρακτηρισμός της πατρικής αποξένωσης και της συνεπιμέλειας ως θέματα «δικαιωμάτων των πατέρων» έχει καταστήσει αόρατα τα δεινά πολλών μητέρων και έχει επηρεάσει αρνητικά τη παγκόσμια εκστρατεία να καθοριστεί η συνεπιμέλεια ως η βάση του οικογενειακού δικαίου σαν θεμελιώδες δικαίωμα των γυναικών και των παιδιών τους.
Η ανάδυση της συνεπιμέλειας ως θέμα δικαιωμάτων των γυναικών δεν αποτελεί μεγάλη έκπληξη, δεδομένου ότι σε πολλές χώρες, η προτίμηση στους πατέρες εξακολουθεί να κυριαρχεί νομικά στη λήψη αποφάσεων επιμέλειας τέκνων και οδηγεί στη αποξένωση πολλών μητέρων από τις ζωές των παιδιών τους και (σ.σ. δεδομένου) ότι σε ορισμένες χώρες, τα παιδιά εξακολουθούν να θεωρούνται «ιδιοκτησία» των πατέρων. Στη Βόρεια Αμερική, παρατηρούμε αυξανόμενα ποσοστά καθορισμού πρωτεύοντων κατοικιών υπέρ των πατέρων σε πολιτείες όπου υπήρχε προηγούμενα προτίμηση στις μητέρες . Είναι πλέον παγιωμένο ότι οι γυναίκες διατρέχουν τον ίδιο κίνδυνο γονικής αποξένωσης με τους άνδρες, τόσο στη Βόρεια Αμερική όσο και αλλού (Warshak, 2015).
Η συνεπιμέλεια υποστηρίζεται προ πολλού ως ζωτικό στοιχείο ισότητας των φύλων σε οικογένειες με δύο γονείς ενώ πλέον αναδύεται ως εξίσου σημαντικό για οικογένειες σε διάσταση ή διαζευγμένες. Δεν είναι ούτε επιθυμητό ούτε βιώσιμο οι μητέρες να εργάζονται «διπλοβάρδια» ως πλήρους απασχόλησης εργαζόμενες και γονείς. Η ανάληψη ευθύνης των πατέρων στο διαμοιρασμό της φροντίδας των παιδιών, ιδιαιτέρως σε νοικοκυριά με δύο εισοδήματα, αποτελεί σημαντική έγνοια των γυναικών.
Στα πλαίσια της ανατροφής έπειτα από ένα διαζύγιο, όμως, η συνεπιμέλεια είναι ζωτική για την ευζωία των μητέρων, όπως επίσης για τους πατέρες και τα παιδιά. Η έρευνά μου σε βιώματα αποξενωμένων μητέρων από τις ζωές των παιδιών τους στον Καναδά (Kruk, 2010; Kruk, 2015) αποκάλυψε ότι πέρα από την εθελοντική εγκατάλειψη του παραδοσιακού μητρικού τους ρόλου, όπως κάποιοι έχουν προτείνει, οι μητέρες στη Βόρεια Αμερική απομακρύνονται βίαια από τις ζωές των παιδιών τους. Όταν τα δικαστικά συστήματα κατηγορούνται ως προκατειλημένα υπέρ των μητέρων στις ΗΠΑ και τον Καναδά, εκείνα αντιδρούν με την αύξηση ποσοστών πατρικής επιμέλειας (αντί για συνεπιμέλεια) σε νομικές αποφάσεις. Αυτό θέτει τη σχέση των μητέρων με τα παιδιά τους σε σημαντική επισφάλεια.
Η εξιστορούμενη εμπειρία κάθε μίας από τις μητέρες που πήρα συνέντευξη εστιάστηκε στα ακόλουθα θέματα: δεσμός και απώλεια σχετιζόμενη με την μη ηθελημένη απουσία παιδιού· νομική κατάχρηση σε ένα ανταγωνιστικό σύστημα και απόφαση (σ.σ. δικαστική) βασιζόμενη σε μη συμμόρφωση σε μια ιδανική μητρότητα· σωματική βία και συναισθηματική κακοποίηση στο οικογενειακό σύστημα· άρνηση πρόσβασης και γονική αποξένωση· στιγματισμός και έλλειψη υποστηρικτικών υπηρεσιών· και σημαντικές οικονομικές απώλειες. Εξέτασα επίσης τις αντιλήψεις των μητέρων για τις ανάγκες των παιδιών στη διαδικασία του διαζυγίου, τις ευθύνες των μητέρων σε σχέση με τις ανάγκες αυτές και την ευθύνη κοινωνικών ιδρυμάτων να υποστηρίξουν τις μητέρες ως γονείς. Σε αυτές τις συνθήκες εξέτασα τις απόψεις μητέρων για τις αναγκαίες αλλαγές στο νομικό πλαίσιο καθορισμού επιμέλειας παιδιών και άλλων προτεραιοτήτων. Πάνω απ’ ότιδήποτε άλλο, οι μητέρες αναγνώρισαν την ανάγκη για ένα αμφισβητήσιμο νομικά τεκμήριο συνεπιμέλειας προς διευκόλυνση των πλέον ευεργετικών αποφάσεων για εκείνες και τα παιδιά τους μετά από το διαζύγιο.
Η υπέρβαση των εμποδίων για την επανασύνδεση μητέρων που έχουν αποξενωθεί από τις ζωές των παιδιών τους είναι ένα ζωτικό θέμα κοινωνικής δικαιοσύνης. Το κλειδί στο θέμα αυτό είναι η μετακύλιση από μια στάση αντιπαράθεσης προς την υποστήριξη και των δύο γονέων για την εκπλήρωση των ευθυνών ανατροφής μετά το διαζύγιο. Η έλλειψη τέτοιας υποστήριξης για μητέρες που δεν κατοικούν με τα παιδιά τους μέσω εκπροσώπων κοινωνικών ιδρυμάτων είναι ένα θέμα παραμελημένο εδώ και πολύ καιρό στην κοινωνική πολιτική και στην κλινική πρακτική. Η συνεπιμέλεια είναι ένα αποτρεπτικό νομικό μέτρο για να διασφαλίσει τη συνέχιση της συμμετοχής των μητέρων στις ζωές των παιδιών τους και αυτό το καθιστά θέμα δικαιωμάτων τόσο των γυναικών όσο και των ανδρών.
*Ο Edward Kruk είναι Καναδός κοινωνιολόγος και κοινωνικός λειτουργός. Έχει πραγματοποιήσει διεθνώς αναγνωρισμένη έρευνα σχετικά με την επιμέλεια των παιδιών, την κοινή γονική ανατροφή, την οικογενειακή διαμεσολάβηση, τους διαζευγμένους πατέρες, τη γονική αποξένωση, τον γονικό εθισμό, την προστασία των παιδιών και την πρόσβαση των παππούδων στα εγγόνια τους. Ο Kruk είναι αναπληρωτής καθηγητής κοινωνικής εργασίας στο Πανεπιστήμιο British Columbia. Είναι ιδρυτής και πρόεδρος του Διεθνούς Συμβουλίου Κοινής Ανατροφής.
Απόδοση στα Ελληνικά: Κωνσταντίνος Σκαρβέλης
Αναφορές
Kruk, E. (2010). Collateral Damage: The Lived Experiences of Divorced Mothers Without Custody. Journal of Divorce and Remarriage, 51 (8), 526-543.
Kruk, E. (2015). The Lived Experiences of Non-custodial Parents in Canada: A Comparison of Mothers and Fathers. International Journal for Family Research and Policy, 1 (1), 80-95.
Warshak, R. A. (2015). Ten parental alienation fallacies that compromise decisions in court and in therapy. Professional Psychology: Research and Practice, 46, 235-249.
Kruk, E. (2010). Collateral Damage: The Lived Experiences of Divorced Mothers Without Custody. Journal of Divorce and Remarriage, 51 (8), 526-543.
Kruk, E. (2015). The Lived Experiences of Non-custodial Parents in Canada: A Comparison of Mothers and Fathers. International Journal for Family Research and Policy, 1 (1), 80-95.
Warshak, R. A. (2015). Ten parental alienation fallacies that compromise decisions in court and in therapy. Professional Psychology: Research and Practice, 46, 235-249.
