Κοινή επιμέλεια μετά το χωρισμό: Οι απόψεις 12 ειδικών

Ένα πολύ σπουδαίο γεγονός συνέβη στη Βοστώνη στα τέλη Μαΐου 2017. Εμπειρογνώμονες και μελετητές της επιμέλειας των παιδιών και του οικογενειακού Δικαίου από όλο τον κόσμο, συμμετείχαν σε διήμερο συνέδριο σχετικό με τα οφέλη της κοινής επιμέλειας (συνεπιμέλειας) – ονομαζόμενης επίσης, κοινής φυσικής επιμέλειας, κοινής φροντίδας, κοινής μέριμνας κ.λπ. Οι ειδικοί ήταν διεθνώς αναγνωρισμένοι ακαδημαϊκοί και εμπειρογνώμονες, εξειδικευμένοι στις νομικές και ψυχολογικές επιπτώσεις των ρυθμίσεων επιμέλειας και των σχεδίων ανατροφής. Αυτό το άρθρο συνοψίζει τις συζητήσεις της επιτροπής.

Επτά ευρεία θέματα κυριάρχησαν στις συζητήσεις: για την ύπαρξη ή όχι πειστικών στοιχείων σχετικά με: 1) αν η ΚΕ παρέχει πραγματικά οφέλη στα παιδιά χωρισμένων γονιών, 2) ποιοι συγκεκριμένοι παράγοντες κάνουν την ΚΕ ευεργετική, 3) τι συμβολική αξία μπορεί να έχει η ΚΕ, 4) εάν πρέπει να υπάρχει νομικό τεκμήριο υπέρ της ΚΕ, και 5) εάν ναι, ποιοι παράγοντες πρέπει να αποτελούν εξαιρέσεις, 6) εάν η υψηλή γονική σύγκρουση, η αποτυχία των γονέων να συμφωνήσουν σχετικά με το σχέδιο γονικής ανατροφής ή η δυναμική της γονικής αποξένωσης θα πρέπει να αποκλείει την ΚΕ, και 7) τι πρέπει να συμβεί όταν ένας γονέας θέλει να μετεγκατασταθεί από τον αρχικό τόπο κοινής κατοικίας.

Οι διεθνώς αναγνωρισμένοι συμμετέχοντες κατέληξαν σε κοινά αποδεκτά συμπεράσματα παίρνοντας θέσεις σχετικά αντίθετες με την τρέχουσα πρακτική. Έτσι, συμφώνησαν ευρέως ότι:

α. Η κοινή επιμέλεια θα πρέπει να αποτελεί νομικό τεκμήριο,

β. Κατ’ ελάχιστο 35% του χρόνου του παιδιού σε καθημερινότητα και διακοπές θα πρέπει να κατανέμεται σε κάθε γονέα (δηλ. τουλάχιστον 128 διανυκτερεύσεις ανά έτος),

γ. Η ύπαρξη σύγκρουσης μεταξύ γονέων ή εναντίωσης στην κοινή επιμέλεια από ένα γονέα δε θα πρέπει να αποτελεί λόγο για την αποτροπή ή αντίκρουσή της,

δ. Η επιστημονική βιβλιογραφία είναι υπέρ των διανυκτερεύσεων και με τους δύο γονείς για μικρά παιδιά προσχολικής ηλικίας έπειτα από το διαζύγιο.

Η κοινή επιμέλεια-ανατροφή ως τεκμήριο νόμου

Οι περισσότεροι ειδικοί υποστήριξαν ότι η κοινή επιμέλεια ωφελεί τα παιδιά σε μεγάλο βαθμό, επειδή το να έχουν δύο γονείς που σχετίζονται στην καθημερινή τους ζωή ήταν πιο ευεργετικό από το να έχουν μόνο έναν. Στη γλώσσα της θεωρίας της προσκόλλησης, τα παιδιά συνήθως είναι προσκολλημένα και με τους δυο τους γονείς. Τα ευρήματα περισσοτέρων από 50 μεμονωμένων μελετών δείχνουν ότι τα ίδια τα παιδιά προτιμούν τις ρυθμίσεις κοινής επιμέλειας, οι οποίες τα βοηθούν να τα καταφέρνουν καλύτερα στις προκλήσεις της ζωής σε σχέση με την αποκλειστική επιμέλεια. Υπάρχουν πειστικά στοιχεία ότι, κατά μέσο όρο, τα παιδιά προτιμούν να περνούν ίσο χρόνο και με τους δύο γονείς. Οι διευθετήσεις συνεπιμέλειας έχουν και συμβολικό βάρος, επειδή επικοινωνείται το μήνυμα ότι και οι δύο γονείς έχουν σημασία και ότι τα δικαστήρια θα υπερασπίσουν την αξία και των δύο γονέων. Η νομική αρχή της από κοινού λήψης αποφάσεων για τη ζωή του παιδιού επικοινωνεί στο παιδί, στον άλλο γονέα, στο σχολείο και στις ιατρικές αρχές – στον κόσμο – ότι και οι δύο γονείς έχουν την ευθύνη για τη διαμόρφωση του παιδιού σε ένα λειτουργικό ενήλικα.

Για όλους τους παραπάνω λόγους οι ειδικοί κατέληξαν στην θέση ότι η κοινή επιμέλεια θα πρέπει να αποτελεί τεκμήριο νόμου. Το τεκμήριο του νόμου είναι μια αξίωση που λαμβάνεται από ένα δικαστήριο ως η βάση πάνω στην οποία βγαίνουν οι αποφάσεις. Έτσι, η κοινή επιμέλεια ως τεκμήριο νόμου εφαρμόζεται ως προεπιλεγμένη ρύθμιση. Τούτο δεν σημαίνει πως θα παύσουν να λαμβάνονται υπόψη παράγοντες που πρέπει να οδηγήσουν σε εξαιρέσεις, όπως είναι ο απτός κίνδυνος για κακοποίηση ή παραμέληση του παιδιού, η απειλή απαγωγής κ.ά.

Είναι το υψηλό επίπεδο σύγκρουσης με αντιδικία μεταξύ των γονέων λόγος αποκλεισμού της κοινής επιμέλειας;

Σε πρόσφατη συγκριτική ανάλυση 60 διαφορετικών μελετών, από την ερευνήτρια Nielsen (2017)2 φάνηκε τα παιδιά να επωφελούνται σημαντικά από τη συνεπιμέλεια ακόμη και όταν οι γονείς είχαν υψηλά επίπεδα σύγκρουσης. Επιπλέον, διάφορες στρατηγικές (για παράδειγμα, συνοδεία των παιδιών στο σχολείο και παραλαβή τους από εκεί, αντί στα σπίτια των γονέων) μπορούν να περιορίσουν την έκθεση των παιδιών σε συγκρούσεις. Εξάλλου, από τα ευρήματα σε χώρες εφαρμογής όπως η Σουηδία, όπου η 50-50 κοινή επιμέλεια είναι πλέον ο κανόνας, συνεπάγεται ότι η κοινή επιμέλεια ωφελεί τα παιδιά ακόμη και όταν ένας από τους γονείς αρχικά αντιτίθεται στο σχέδιο. Η μονομερής άρνηση, ως στρατηγικό ζήτημα, δίνει παράλογα δύναμη αρνησικυρίας (βέτο) στον λιγότερο συνεργάσιμο γονέα. Αν και η σύγκρουση αντιμετωπίζεται συχνά απλοϊκά ως φταίξιμο και των δύο γονέων, πιο λεπτομερείς αναλύσεις δείχνουν ότι, στο ένα τρίτο των περιπτώσεων, μόνο ο ένας προκαλεί κυρίως την εχθρότητα, ενώ ο άλλος επιδιώκει σχετική αρμονία. Οι επαγγελματίες μπορούν, επομένως, να καθορίσουν εάν η σύγκρουση υποκινείται μονομερώς. Τέλος, η στάση ότι η ύπαρξη υψηλών επιπέδων σύγκρουσης ενδέχεται να αποκλείσει την κοινή επιμέλεια παρέχει κίνητρο τόσο για υπερβολή όσο και για τον πολλαπλασιασμό των συγκρούσεων. Κατά συνέπεια, όταν οι γονείς εκπαιδεύονται από δικαστήρια, δικηγόρους και άλλους επαγγελματίες στο ότι η κοινή επιμέλεια είναι ωφέλιμη και εξισορροπητική, η αντίθεσή τους σε σχέση με τα παιδιά συχνά εξαφανίζεται.

Οι ειδικοί της επιτροπής, ιδιαίτερα εκείνοι που διενεργούν αξιολογήσεις επιμέλειας, σημείωσαν ότι κάποιοι γονείς ενδεχομένως να υποδαυλίζουν τη διαμάχη παιδιού-γονέα, διαταράσσοντας τις σχέσεις των παιδιών με ένα, κατά τ’ άλλα, άξιο και άμεμπτο γονέα. Η κοινή επιμέλεια τείνει να προλαμβάνει την αποξένωση, ενώ επίσης όταν υπάρχει, προσπάθειες ενοποίησης με τον απορριφθέντα γονέα είναι σημαντικές για την προώθηση της ευημερίας του παιδιού.

Το πεδίο της ανατροφής των παιδιών έπειτα από ένα διαζύγιο μεταβάλλεται γοργά. Οι πατέρες περιγράφονται πλέον σε πολλές πολιτισμικές απεικονίσεις τόσο διεθνώς όσο και στη χώρα μας, ως στοργικοί και ωφέλιμοι στα παιδιά σε αντίθεση με τη προηγούμενη εικόνα τους ως αδέξιοι, ανίκανοι, αδιάφοροι και πιθανώς επικίνδυνοι. Δεν είναι, λοιπόν, περίεργο ότι οι ΗΠΑ καθώς και οι Ευρωπαïκές και άλλες χώρες υιοθετούν ταχέως την κοινή επιμέλεια ως προεπιλεγμένη ρύθμιση μετά από ένα χωρισμό, ενώ καμία δεν κινείται στην αντίθετη κατεύθυνση. Οι πολίτες παγκοσμίως αποδέχονται τις ρυθμίσεις κοινής επιμέλειας με συντριπτικές πλειοψηφίες και είναι επικριτικοί με τις τρέχουσες πολιτικές των δικαστηρίων προς το αντίθετο, όπως πρόσφατη δημοσκόπηση έδειξε και στην Ελλάδα3. Η επιτροπή του συνεδρίου, συνεπώς, συνόψισε στο σήμερα αυτό που θα είναι η κανονιστική πρακτική του αύριο, προς το συμφέρον των αυριανών οικογενειών και παιδιών.

Οι ρυθμίσεις συνεπιμέλειας σηματοδοτούν ότι και οι δύο γονείς έχουν σημασία, και οι δύο διατηρούν τους γονικούς ρόλους και τις ευθύνες τους, ότι και οι δύο είναι απαραίτητοι για την ευημερία του παιδιού και ότι κανένας δεν πρέπει να απορριφθεί ή να μειωθεί σε δευτερεύοντα ή καθαρά οικονομικό ρόλο, και τούτο επιβάλλεται από το πραγματικό συμφέρον του παιδιού.

Διαβάστε αναλυτικά το πλήρες μεταφρασμένο άρθρο εδώ.

^{Πηγή: Ενεργοί Μπαμπάδες}