Ατεκμηρίωτοι ισχυρισμοί εν ονόματι του “φεμινισμού” κατά της συνεπιμέλειας

Στον δημόσιο διάλογο για την Συνεπιμέλεια στο πλαίσιο της αλλαγής του Οικογενειακού Δικαίου, παρατηρήθηκε το φαινόμενο των αυθαίρετων δηλώσεων κατά της συνεπιμέλειας από διάφορα πρόσωπα, αλλά διατρανώθηκε από γυναικείους κύκλους σε μία προσπάθεια επιβολής της γνώμης τους ως επαΐοντες, βασίζοντας τα επιχειρήματα τους σε μεροληπτική ερμηνεία της έρευνας, σε ισοπεδωτικές γενικεύσεις, σε ιδεοληψίες και σεξιστικά στερεότυπα παρά σε αξιόπιστα επιστημονικά δεδομένα. Επιπλέον, έχουν θέσει το θέμα της συνεπιμέλειας ως πεδίο αντιπαλότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών, παραγνωρίζοντας το δικαίωμα και την ανάγκη του παιδιού για ίση φροντίδα κι ανατροφή από τους δύο γονείς του κι υπό αυτή τη βάση λανθασμένα αναπαράγεται κι από τα ΜΜΕ.

Συγκεκριμένα, έχουν συνδέσει την συνεπιμέλεια με την ενδοοικογενειακή βία, προκρίνοντας και υποδηλώνοντας ότι οι πατέρες είναι θύτες κακοποίησης απέναντι στη μητέρα και στα παιδιά σε μία εξαιρετικά αθέμιτη, στερεοτυπική και κακόβουλη προσπάθεια να επηρεάσουν αρνητικά την κοινή γνώμη αλλά και την πολιτική βούληση. Η ενδοοικογενειακή βία οποιασδήποτε μορφής, είναι καταδικαστέα, ωστόσο, δεν μπορεί να ερμηνευτεί απλοϊκά με σεξιστικούς όρους, αλλά είναι ένα πολυσύνθετο φαινόμενο, κι αφορά σε άνδρες και γυναίκες.

Το στερεότυπο ότι η ενδοοικογενειακή βία προσβάλλει μόνο τις γυναίκες καταρρίπτεται, τόσο από τα διεθνή δεδομένα όσο κι από έρευνες στην Ελλάδα, καθώς τα ποσοστά βίας έναντι των ανδρών από τις συζύγους/συντρόφους είναι ίσα ή και ενίοτε υψηλότερα από εκείνα έναντι των γυναικών (Παπάνης, 2008). Από την συγκεκριμένη έρευνα προέκυψε ότι τα ποσοστά σωματικής βίας κατά των ανδρών ήταν: σε έγγαμους 34,7%, στην συμβίωση 25,2%, σε διαζευγμένους 37,6%, και στην διάσταση 48,1%.

Το 12,7% των ανδρών αναζήτησε ιατρική φροντίδα, ενώ το 23% των γυναικών ανέφερε ότι σκοπός της επίθεσης ήταν ο σοβαρός τραυματισμός ή η βλάβη του άντρα. Τα ποσοστά ψυχολογικής βίας κατά των ανδρών από γυναίκες ήταν: σε έγγαμους 89,3%, στην συμβίωση 65,7%, σε διαζευγμένους 93%, στην διάσταση 98%. «Τόσο η σωματική όσο και η ψυχολογική βία κατά των ανδρών από συζύγους/συντρόφους, ήταν εξαιρετικά υψηλή κυρίως στο διαζύγιο και στην διάσταση, με 37,6% και 48,1% αντίστοιχα η σωματική, ενώ η ψυχολογική βία στο διαζύγιο και στην διάσταση, τα ποσοστά ήταν συντριπτικά υψηλά σε ποσοστό 93% και 98% αντίστοιχα». Από μία ευρωπαϊκή μελέτη, της οργάνωσης Domestic Violence in Europe (2010), η οποία αφορούσε στην Ελλάδα, Βρετανία, Βέλγιο, Ουγγαρία, Σουηδία, Πορτογαλία, Γερμανία και Ισπανία, προέκυψε ότι οι Έλληνες άνδρες πέφτουν θύματα ψυχολογικής βίας από τις συντρόφους σε ποσοστό 72%, ενώ έχουν υποστεί σωματική βία σε ποσοστό 31,7%.

Όσον αφορά στην κακοποίηση του παιδιού στην Ελλάδα, τα πρωτεία τα έχει δυστυχώς η μητέρα, σχεδόν σε διπλάσια συχνότητα από τον πατέρα. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του «Χαμόγελου του παιδιού» του πρώτου εξαμήνου του 2020, σε 310 αναφορές σοβαρών περιστατικών κακοποίησης παιδιών, στο 38% οι θύτες ήταν και οι δύο γονείς, στο 36% η κακοποίηση προερχόταν από τη μητέρα, και στο 20,5% από τον πατέρα. Το 2018, σε 729 καταγγελίες σοβαρών περιστατικών κακοποίησης παιδιών, το 39,5% θύτες ήταν και οι δυο γονείς, το 35,7% η κακοποίηση προερχόταν από τη μητέρα και το 16,9% από τον πατέρα. Το 2016, σε 717 καταγγελίες σοβαρών περιστατικών κακοποίησης παιδιών, το 32% θύτες ήταν και οι δύο γονείς, στο 40% η κακοποίηση προερχόταν από τη μητέρα και στο 20,5% από τον πατέρα.

Επιπροσθέτως, στην περίπτωση της αποκλειστικής επιμέλειας, την οποία διακαώς υποστηρίζουν, η ψυχολογική κακοποίηση του παιδιού και του πατέρα είναι καταφανής. Ο Συνήγορος του πολίτη (2020)1 έχει διαπιστώσει από τον χειρισμό πολύ μεγάλου όγκου αναφορών μη τήρησης δικαστικών αποφάσεων περί επικοινωνίας με τον πατέρα, ότι η παγιωμένη πρακτική της ανάθεσης της επιμέλειας του παιδιού στον έναν γονέα (συνήθως στη μητέρα), καλλιεργεί σε αυτήν την πεποίθηση ότι η επιμέλεια αποτελεί ατομικό της δικαίωμα, το οποίο εκτείνεται μέχρι του σημείου του αποκλεισμού του άλλου γονέα από τη ζωή του παιδιού, αφού αντιδιαστέλλεται κατά την πεποίθησή της προς το δικαίωμα του άλλου γονέα σε επικοινωνία με το παιδί. Όσον αφορά στο παιδί, υπάρχει και καλλιεργείται η πεποίθηση της ιδιοκτησιακής πρακτικής αλλά κι εργαλειοποίησης του εις βάρος του έτερου γονέα. Εκτός από τη μη τήρηση των δικαστικών αποφάσεων, μεγάλο ποσοστό μητέρων μετακομίζει σε άλλη πόλη ή χώρα με σκοπό την οριστική διάσπαση της σχέσης του παιδιού με τον άλλο γονέα.

Η γονική αποξένωση απόρροια της αποκλειστικής επιμέλειας, αποτελεί αδιαμφισβήτητα σοβαρή μορφή ενδοοικογενειακής βίας και συνιστά παιδική κακοποίηση (Harman et al, 2016b. Templar et al, 2017). Υπάρχουν διαχρονικές, σοβαρές μελέτες και έρευνες (πάνω από 2700 μελέτες, άρθρα), Gardner (1987a, 2001), Turkat (1993), Baker (2005, 2006,a,b,2007,2011 ,2013, 2015,2016) Harman et al (2016, a,b,, 2018), Johnston et al, (2003, 2005), Lonardos (2013), Saini (2016), Warshak (2015a,b,c.2010, 2013) που τεκμηριώνουν επιστημονικά την διαταραχή της γονικής αποξένωσης. Επιπλέον, ο κορυφαίος ερευνητής, καθηγητής ψυχολογίας Warshak (2015), αυθεντία σε θέματα επιμέλειας και γονικής αποξένωσης, επισημαίνει και εξηγεί ότι μπορεί να μην συμπεριλαμβάνεται η διαταραχή στα διαγνωστικά εγχειρίδια ψυχιατρικής (DSM-V) υπό τον συγκεκριμένο όρο «Γονική αποξένωση» αλλά περιγράφεται υπό άλλους όρους στο κεφάλαιο «Προβλήματα στις Γονεϊκές σχέσεις». Επίσης, διερευνήθηκαν οι συμπεριφορές γονικής αποξένωσης και διαπιστώθηκε ότι το φαινόμενο της γονικής αποξένωσης παρατηρείται σε αυξημένη συχνότητα στην Ελλάδα κι αφορά σε χιλιάδες παιδιά και πατρικές κυρίως οικογένειες (Καλαϊτζάκης, 2020. Παπάνης, 2006). Ο Καθηγητής παιδοψυχιατρικής Γεράσιμος Κολαϊτης (2009) σε άρθρο του, αναφέρθηκε στο σύνδρομο γονικής αποξένωσης από τον γονέα μετά το διαζύγιο και τους ψευδείς ισχυρισμούς για σεξουαλική κακοποίηση παιδιών, τονίζοντας ήδη από το 2009, τον αυξημένο όγκο περιστατικών ψευδών καταγγελιών (συνήθως από μητέρες) για κακοποίηση παιδιών από τον άλλο γονέα σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας με στόχο τη γονική αποξένωση. Ανέφερε δε, ότι πρόκειται για μορφή γονεκτομής. Πολλά παιδιά επισκέπτονται τις δομές ψυχικής υγείας στην Ελλάδα, θύματα της εκδικητικής οργής του γονέα τους (συνήθως μητέρα), που ισχυρίζονται ψευδώς κακοποίηση και δη σεξουαλική από τον πατέρα τους. Το βιώνουμε καθημερινά οι ειδικοί ψυχικής υγείας, το γνωρίζουν οι εισαγγελείς και οι δικαστές. Ωστόσο, αυτά τα παιδιά παραμένουν με το θύτη τους (συνήθως τη μητέρα) και ο μόνος τρόπος πρόληψης και θεραπείας είναι η συνεπιμέλεια με κοινή φροντίδα (Braver & Lamb, 2017. Darnall & Steinberg, 2008. Warshak, 2002).

Συνεπώς, δεν έχουν κανένα έρεισμα οι ισχυρισμοί τους περί κακοποίησης παιδιών και συζύγων στη συνεπιμέλεια από τον πατέρα. Αντίθετα, η αποκλειστική επιμέλεια συνιστά βάρβαρη επέμβαση στις σχέσεις γονέων και τέκνων και συνιστά σοβαρή μορφή ενδοοικογενειακής βίας. Η συνεπιμέλεια δεν επεμβαίνει στις σχέσεις γονέων και τέκνων και τις διατηρεί όπως ήταν πριν από τον χωρισμό, μειώνει τη γονική σύγκρουση και αποτρέπει την οικογενειακή βία (Kruk, 2012). Οι αποδεδειγμένα κι όχι βάση ψευδών ισχυρισμών κακοποιητικοί γονείς, μητέρες και πατέρες, ήδη αποκλείονται από την επιμέλεια τέκνων κι αντιμετωπίζονται από τα ποινικά δικαστήρια, ωστόσο, αποτελούν εξαιρέσεις και δεν αντικατοπτρίζουν το σύνολο των χιλιάδων ζευγαριών που χωρίζουν κάθε χρόνο (19.190 το 2017).

Οι γυναικείοι κύκλοι αντιτίθενται στην συνεπιμέλεια κατά τεκμήριο νόμου, προτάσσοντας το επιχείρημα των συγκρούσεων. Ωστόσο, το σημερινό σύστημα της αποκλειστικής επιμέλειας στον έναν γονέα (συνήθως στη μητέρα), διαμορφώνει συνθήκες κινδύνου ανάπτυξης συγκρούσεων, καθώς δίνει την απόλυτη εξουσία στον ένα γονέα, που συχνά κάνει χρήση της επιμέλειας του παιδιού ως οργάνου επιβολής και συναισθηματικής «τιμωρίας» του άλλου γονέα, σε μία προσπάθεια εκμετάλλευσης και κατάχρησης του νόμου, κυρίως για επιβολή και «έκπτωση» του άλλου γονέα από το ρόλο του. Η σύγκρουση συχνά αντιμετωπίζεται απλοϊκά ως αποτέλεσμα και δημιουργία και των δύο γονέων, αλλά λεπτομερείς ερευνητικές αναλύσεις δείχνουν ότι, στο ένα τρίτο τουλάχιστον των περιπτώσεων, ο ένας από τους δυο γονείς υποκινεί την αντιπαλότητα ή λειτουργεί με εχθρότητα ενώ ο άλλος συνήθως «υποχωρεί» και επιδιώκει τη συμφιλίωση (Kelly, 2003). Ο γονέας που έχει την αποκλειστική επιμέλεια είναι εκείνος που κατεξοχήν συντηρεί τη σύγκρουση και την αντιδικία, στον βαθμό που δεν νοιώθει απαραίτητα την υποχρέωση να ομαλοποιήσει ή να φροντίσει την σχέση με τον άλλον γονέα.

Αντίθετα, όπως δείχνει και η διεθνής εμπειρία, η υιοθέτηση και επικράτηση ενός μοντέλου συνεπιμέλειας (τόσο με την έννοια της νομικής ισότητας, όσο και με την έννοια του ίσου χρόνου με εναλλασσόμενη κατοικία) με την αντίστοιχη Συμβουλευτική διαμεσολάβηση από ειδικούς ψυχικής υγείας, μπορεί να μειώσει τις «τεχνητές» εντάσεις ή τις εγωιστικές / εκδικητικές τάσεις του ενός γονέα προς τον άλλον (ΕΛΨΕ, 20202 Κruk, 2012). Μια σύγχρονη ανασκόπηση 27 μελετών έδειξε ότι τα παιδιά ωφελούνται σημαντικά από την κοινή ανατροφή ακόμη και σε περίπτωση υψηλών συγκρουσιακών σχέσεων (Nielsen 2017). Στα ίδια συμπεράσματα οδήγησαν η μετα-ανάλυση 33 μελετών του Bauserman (2002), η μεταγενέστερη μεταανάλυση του Bauserman (2017), Bergstrom (2017), η μετα-ανάλυση 60 ερευνών (Nielsen, 2018), οι Fabricious & Luecken (2007), Feresin (2020), και η ως ένα βαθμό διαφωνία των γονέων λειτουργεί προσαρμοστικά για τα παιδιά.

Είναι παράδοξη η θέση και η στάση των γυναικείων κύκλων που από την μία υπερασπίζονται την ισότητα των φύλων και από την άλλη υπερασπίζονται την αποκλειστική επιμέλεια η οποία συνιστά παράδειγμα έμφυλων διακρίσεων καθώς στην συντριπτική πλειοψηφία (92% έως 98%) αποδίδεται στον ένα γονέα (στη μητέρα) (Μπαντέκας, 2016. Καλαϊτζάκης, 2020). Το παραπάνω έρχεται σε αντίθεση με τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα, την ισότητα των δύο φύλων, και τα ίσα δικαιώματα κι ευθύνες των δύο γονέων που πρεσβεύει το φεμινιστικό κίνημα. Καταφανώς, παραβιάζεται το αναφαίρετο δικαίωμα του παιδιού να ανατρέφεται από τους δύο γονείς του, ισότιμα και ισόχρονα με εναλλασσόμενη κατοικία (ψήφισμα 2079/15 Συμβούλιο της Ευρώπης).

Η υποχρεωτική συνεπιμέλεια (κατά νομικό τεκμήριο) δεν είναι επινόηση κάποιων «ύποπτων» Ελλήνων πατέρων, αλλά πρόταση 12 διεθνώς αναγνωρισμένων ειδικών επιστημόνων (Braver & Lamb, 2017). Τα οφέλη της συνεπιμέλειας είναι αδιαμφισβήτητα για το παιδί και τους γονείς του, όπως προκύπτει από πληθώρα σύγχρονων έγκριτων ερευνητικών δεδομένων, ανασκοπήσεων και μετά-αναλύσεων (Braver &Lamb, 2017. Bergstrom, 2012, 2013, 2015, 2018. Fransson et al, 2016, 2017. Meyer, 2017. Nilsen, 2013, 2014a, b, 2017,2018. Warshak, 2014). Οι μητέρες θα έχουν περισσότερο χρόνο για να φροντίσουν την προσωπική κι επαγγελματική τους ζωή, αμφότεροι θα είναι καλύτεροι γονείς καθώς θα μοιράζονται την ευθύνη της ανατροφής κι ο πατέρας θα συνεχίσει να συμμετέχει ενεργά στην ζωή των παιδιών και μετά τη διάλυση του γάμου. Επιπλέον, τα παιδιά θα είναι πιο ευτυχισμένα καθώς θα μεγαλώνουν και με τους δύο γονείς τους αποκομίζοντας διαφορετικά οφέλη από τον καθένα για ολοκληρωμένη και υγιή ψυχοσωματική ανάπτυξη. Τα ίδια οφέλη αφορούν και στα παιδιά εκτός γάμου. Η εναλλασσόμενη κατοικία στην οποία σθεναρά αντιτίθενται, όχι μόνο δεν προκαλεί άγχος στα παιδιά, αντίθετα έχει σημαντικά οφέλη στην ανάπτυξη τους. Τι πιο υγιές για ένα παιδί από το να διαμένει στο σπίτι του πατέρα του και να φροντίζεται κι από εκείνον! Ο Σίγκμουντ Φρόυντ ανέφερε χαρακτηριστικά «Δεν μπορώ να σκεφτώ καμία άλλη ανάγκη στην παιδική ηλικία, τόσο δυνατή όσο η ανάγκη της πατρικής προστασίας». Οι έρευνες που έδειξαν άγχος στα παιδιά με την εναλλασσόμενη κατοικία, καταρρίφθηκαν ως μεθοδολογικά ανακριβείς καθώς δεν αφορούσαν την πατρική κατοικία (Warshak, 2014). Το μοντέλο της συνεπιμέλειας εξασφαλίζει την σταθερότητα στην ζωή του παιδιού καθώς η σταθερότητα έγκειται στα πρόσωπα των γονιών και στη σταθερή κι ενεργό συμμετοχή και των δύο στη ζωή του. Η ελληνική κοινωνία τάσσεται υπέρ της συνεπιμέλειας σε ποσοστό 85,5% όπως προέκυψε σε δείγμα 2638 ερωτηθέντων 28% ανδρών και 72% γυναικών, κι η αυτοεκτίμηση, η ποιότητα ζωής, και η ψυχική υγεία του παιδιού εξαρτάται από τη συνεπιμέλεια και τα επιχειρήματα των συγκρούσεων αποδείχτηκαν αίωλα (Παπάνης, 2020)3.

Συνοψίζοντας, η συνεπιμέλεια κατά τεκμήριο νόμου, θα θέσει το νομικό όριο και θα αποτελέσει την ασφαλιστική δικλείδα πρόληψης συγκρούσεων, αλλά κυρίως πρόληψης κακοποίησης, εργαλειοποίησης κι αποξένωσης του παιδιού από τον ίδιο τον γονέα του. Το νομολογιακό έθιμο απέτυχε, οφείλει να επανορθώσει γιατί θα ακολουθήσουν γενιές ενηλίκων τραυματισμένες ψυχικά.

Το παιδί δεν ανήκει σε κανένα γονιό, οι γονείς ανήκουν στο παιδί και τους έχει ανάγκη και τους δύο.

Μαρία Καπερώνη
Κλινικός Ψυχολόγος Παιδιών κι Εφήβων, ΜSc, ΑΠΘ,
EuroPsy (European Certificate in Clinical & Health Psychology)
ΓΝΘ Ιπποκράτειο-Παιδοψυχιατρική Κλινική

_{πηγή: Ενεργοί Μπαμπάδες}