Ο πόλεμος ενάντια στην Ουκρανία πληγώνει τα παιδιά…

Παρακολουθούμε στιγμή με στιγμή τι συμβαίνει από τον καναπέ του σπιτιού μας και αναρωτιέμαι πώς γίνεται να είμαστε τόσο προηγμένοι και σύγχρονοι άνθρωποι από τη μία και τόσο οπισθοδρομικοί από την άλλη. Έχουμε όλα όσα θέλουμε, υλικά αγαθά, φαγητό, διασκέδαση… και όμως φαίνεται δεν είναι αρκετά! Χρειάζεται και ένας πόλεμος σε γειτονική χώρα για να συνειδητοποιήσουμε πόσο εύθραυστη και εφήμερη μπορεί να είναι η ασφάλεια που νιώθουμε, πως ίσως τελικά δεν είμαστε και τόσο μακριά από τις εμπόλεμες εποχές των δικών μας…

Σαν να μην έφτανε η οικονομική κρίση που βίωσε σχεδόν όλος ο πλανήτης, ούτε βέβαια και η πανδημία του κορωνοϊού, χρειάζεται και ένας πόλεμος – που εύχομαι να τελειώσει όσο πιο γρήγορα μπορεί και να μην εξελιχθεί…

Το μεγαλύτερο πλήγμα το βιώνουν τα παιδιά

^{photo: accosiated press/ Vadim Ghirda}

Σκηνές με ανθρώπους να φεύγουν από τα σπίτια τους, ουρές έξω από τράπεζες για λίγα χρήματα, ουρές έξω από μαγαζιά με τρόφιμα… Εικόνες με άνδρες που αποχαιρετούν τα μικρά τους για να προστατέψουν την πατρίδα τους… Και φυσικά, το μεγαλύτερο πλήγμα το βιώνουν τα παιδιά. Σύμφωνα με το Ταμείο των Ηνωμένων Εθνών για τα Παιδιά, από τον πόλεμο αυτόν κινδυνεύει η ψυχοκοινωνική ευημερία μιας ολόκληρης γενιάς παιδιών στην Ουκρανία, καθώς σφυροκοπούνται οι μεγαλύτερες πόλεις της από την Ρωσική επίθεση. Τα παιδιά της Ουκρανίας είναι κυριολεκτικά στην πρώτη γραμμή, ακούνε τους βομβαρδισμούς, τους πυροβολισμούς, αισθάνονται όλο αυτό το «ανεξήγητο» για εκείνα να πλανάται στην ατμόσφαιρα, δημιουργώντας δυστυχώς ψυχολογικά τραύματα.

Είναι γεγονός πως τα παιδιά βιώνουν όλη αυτή την αγριότητα χωρίς να μπορούν να καταλάβουν τι συμβαίνει. Τα παιδιά είναι εκείνα που «ρουφούν» συναισθήματα των γονιών τους, όπως ο φόβος, η αγωνία για το τι μέλλει γενέσθαι...

Τα παιδιά ανήκουν στις πιο ευάλωτες ομάδες, μη μπορώντας να εγκαταλείψουν την εμπόλεμη χώρα τους. Τα παιδιά είναι εκείνα που υποφέρουν περισσότερο από διακεκομμένους βομβαρδισμούς, ακρωτηριασμούς και θανάτους από πυρομαχικά που δεν έχουν εκραγεί. Σύμφωνα με το Γραφείο Συντονισμού Ανθρωπιστικών Υποθέσεων της Ουκρανίας (OCHA), 250.000 παιδιά υφίστανται πλέον τακτικά βομβαρδισμούς και εκτίθενται σε νάρκες ξηράς και υπολείμματα πολέμου που δεν έχουν εκραγεί, καθιστώντας τα πιο επιρρεπή σε τραυματισμούς και προβλήματα ψυχικής υγείας.

Τα παιδιά αναλαμβάνουν την ευθύνη

^{photo: accosiated press/ Andreea Alexandru}

Δυστυχώς δεν φτάνουν οι σωματικές πληγές από τους τραυματισμούς, αποκτούν και ψυχολογικές πληγές. Διάβασα εχθές σε ένα άρθρο μιας δημοσιογράφου για την αναφορά του επικεφαλής του γραφείου του OCHA, για ένα αγόρι που ρώτησε τη γιαγιά του αν ήταν δικό του λάθος που άρχισαν ξανά οι πυροβολισμοί. Το αγόρι σκέφτηκε μήπως έκανε κάτι λάθος στο σχολείο και γι' αυτό ξεκίνησε ο βομβαρδισμός. Δεν μπορώ να κρύψω την θλίψη μου, πως ένα αγόρι πήρε πάνω του όλο τα φταίξιμο για τον πόλεμο, μη μπορώντας να εξηγήσει όλο αυτό που συμβαίνει στο παιδικό του μυαλουδάκι… και πως ανέλαβε εκείνο την ευθύνη …άλλων, μεγαλύτερων και …σοβαρών ανθρώπων!

Σε ένα άλλο σχολείο οι θεραπευτές έπρεπε να διδάξουν στα παιδιά βασικές ασκήσεις αναπνοής για να τα προστατεύσουν από τις κρίσεις πανικού…. Σε ένα χωριό στην πρώτη γραμμή, εθελοντές ζωγράφισαν σχέδια στους τοίχους για να μάθουν στα παιδιά πώς να αποφεύγουν τις νάρκες ενώ παίζουν σε εξωτερικούς χώρους. Μπορεί εμείς σήμερα να ήρθαμε σε επαφή με αυτό που γίνεται στην Ουκρανία, πρόκειται όμως για μία κατάσταση που είναι η καθημερινότητα τα τελευταία οκτώ χρόνια στα ανατολικά της χώρας σύμφωνα με την UNICEF, όπου είναι συνηθισμένες και μια θλιβερή πραγματικότητα, οι επιθέσεις σε νηπιαγωγεία και σχολεία στην ανατολική Ουκρανία, εμποδίζοντας την πρόσβαση στην εκπαίδευση χιλιάδων παιδιών και στις δύο πλευρές.

Και αναρωτιέμαι… αν είναι τόσο θλιβερό για εμάς που μπορούμε να καταλάβουμε – όσο γίνεται – τι συμβαίνει, πώς ένα παιδί μπορεί να επιβιώσει χωρίς τραύματα; Όταν η οικογένεια βιώνει στιγμές βίας και τρόμου το παιδικό τραύμα γεννιέται και δυστυχώς παραμένει. Και δεν είναι υπερβολή ότι η κατάσταση αυτή θα επηρεάσει μία ολόκληρη γενιά παιδιών στην χώρα.

Το τραύμα εμφανίζεται με διάφορους τρόπους

^{photo: accosiated press/ Emilio Morenatti}

Τα παιδιά που εκτίθενται σε καταστάσεις τρόμου και φρίκης κατά τη διάρκεια του πολέμου βιώνουν εμπειρίες που μπορεί να φέρουν μόνιμες επιπτώσεις στη ψυχική τους υγεία. Το τραύμα μπορεί να εμφανιστεί με διάφορους τρόπους, από μία παθητικό-επιθετική συμπεριφορά, δυσκολίες στην επικοινωνία (μικρά παιδιά), αλλά και χρόνιες διαταραχές που μπορεί να αναπτυχθούν λόγω του άγχους, όπως μετατραυματικές διαταραχές (όλοι μας έχουμε δει ταινίες με στρατιώτες που γύρισαν από το Βιετνάμ και υπέφεραν σα να ήταν ακόμα εκεί, αναβιώνοντας σκηνές του πολέμου). Δυστυχώς τα παιδιά αυτό που χάνουν κυρίως – πέρα από την αδυναμία κάλυψης βασικών αναγκών (φαγητού, νερού, στέγης) - είναι η απώλεια της ασφάλειας και της προστασίας της ζωής τους και των δικών τους ανθρώπων. Αναγκάζονται να αφήσουν βίαια το σπίτι τους, τους φίλους τους, ότι έμαθαν στην μέχρι τώρα μικρή ζωή τους για το άγνωστο… Όλες αυτές οι σοβαρές απώλειες και η διατάραξη μιας φυσιολογικής καθημερινότητας που δίνει ασφάλεια στη παιδική ψυχούλα, μπορούν να οδηγήσουν σε υψηλά ποσοστά κατάθλιψης και άγχους σε παιδιά που έχουν πληγεί από τον πόλεμο. Επίσης, είναι πιθανή η εμφάνιση δυσκολιών στον ύπνο-υπερεπαγρύπνηση, εφιάλτες, νυχτερινή ενούρηση, θλίψη, άγχος αποχωρισμού, φοβίες, τραυλισμός, στερεότυπες κινήσεις, άρνηση για το σχολείο, μαθησιακές δυσκολίες, διαταραχές συμπεριφοράς, επιθετικότητα, διαταραχές σίτισης, κλπ.

Αν ανατρέξουμε σε έρευνες που έχουν γίνει για την ψυχική υγεία των παιδιών που εκτίθενται σε πόλεμο σε σύγκριση με τα παιδιά του γενικού πληθυσμού, τα ποσοστά ψυχικών διαταραχών εμφανίζονται αυξημένα. Φυσικά παίζει ρόλο η φύση του τραύματος, η διάρκεια έκθεσης στην εμπόλεμη κατάσταση. Και μην ξεχνάμε πως ένα παιδί δεν είναι πάντα σε θέση να εκφράσει την αγωνία του και το πως βιώνει ή πως εσωτερικεύει την εμπειρία του…

Μαρίνα Μόσχα
ΜΑ Κλινικής Ψυχολογίας – Ψυχοθεραπεύτρια

^{πηγή φωτογραφιών: associated press}