Μάθετε τα πάντα για τη βασιλόπιτα που κόβεται αυτές τις μέρες

Κάθε χρόνο, στις 24:00 με τον ερχομό του νέου χρόνου, μετά τις ευχές, έχει σειρά το κόψιμο της βασιλόπιτας. Η αιώνια μάχη για το ποιος θα είναι ο τυχερός της χρονιάς μιας και, θα του «πέσει» το φλουρί.

Από που όμως προέρχεται το έθιμο της βασιλόπιτας;

Όπως τα έθιμα του Δωδεκαημέρου (από τα Χριστούγεννα έως τα Θεοφάνεια) έτσι και το έθιμο της βασιλόπιτας, έχει ρίζες από τα ρωμαϊκά «Σατουρνάλια» τα οποία, αποτελούν τη συνέχεια των Ελληνικών «Κρονίων». Κατά τη διάρκεια αυτών των εθίμων, προσφέρονταν διάφοροι καρποί και πλακούντες (πίτες), ως δώρα, μέσα σε χρυσά φύλλα.

Η χριστιανική παράδοση για το έθιμο της βασιλόπιτας θέλει, τον Άγιο Βασίλειο, επίσκοπο της Καισάρειας, να έχει πείσει τον έπαρχο της Καππαδοκίας να φύγει όταν εκείνος, πήγε να εισπράξει φόρους με … όχι και τόσο φιλικές διαθέσεις. Οι κάτοικοι, οι οποίοι και φοβήθηκαν, ζήτησαν την προστασία του επισκόπου τους. Ο Άγιος Βασίλειος τους είπε τότε να συγκεντρώσουν ό,τι πολύτιμο είχαν σε αντικείμενα με σκοπό, να τα προσφέρουν στον έπαρχο. Αυτό όμως που δεν ήξεραν οι κάτοικοι ήταν, ότι ο άγιος είχε καταφέρει να πείσει τον έπαρχο να φύγει χωρίς να πάρει τίποτε. Ήταν παραμονή Πρωτοχρονιάς!! Η επιστροφή των αντικειμένων στους κατόχους τους όμως, ήταν δύσκολη. Με τη συμβουλή, ωστόσο, του Αγίου Βασιλείου, ζυμώθηκαν πλακούντια (μικρές πίτες) μέσα στα οποία, τοποθετήθηκε από ένα πολύτιμο αντικείμενο. Όταν η διανομή έγινε, σαν από θαύμα, έτυχε στον καθένα ό,τι ακριβώς είχε δώσει. Από τότε, θέλει η παράδοση να φτιάχνουμε στη γιορτή του Αγίου Βασιλείου πίτες, με νομίσματα μέσα.

Άλλες, πιο σύγχρονες παραλλαγές αυτής της παράδοσης από τον Πόντο και τη Μικρά Ασία θέλουν, τον Άγιο Βασίλειο να κερδίζει τον εισπράκτορα των φόρων σε χαρτοπαίγνιο και στη συνέχεια να γίνεται η διανομή με μικρά ψωμιά ή με μια μεγάλη πίτα.

Και πώς φτιάχνεται η βασιλόπιτα;

Οι βασιλόπιτες φτιάχνονται ως επί το πλείστον από αλεύρι, αυγά, ζάχαρη και γάλα. Στο εσωτερικό τους τοποθετείται ένα κέρμα, γνωστό και ως κωνσταντινάτο. Η επιφάνεια τους συνήθως διακοσμείται από τον αριθμό του νέου έτους μαζί με μια ευχή συνοδευόμενο από μια στρώση σοκολάτας ή ζαχαρόπαστας.

Το φλουρί δεν αποτελούσε πάντα το αντικείμενο που τοποθετούνταν μέσα στη βασιλόπιτα. Σε διάφορες αγροτικές περιοχές το ‘’φλουρί’’ ήταν συχνά ένας σπόρος που συμβόλιζε την καλή σοδειά ενώ, σε πιο δύσκολες εποχές, το φλουρί ήταν ένα κουμπί ή ένα άχυρο ή ακόμη κι ένα κομμάτι κόκκινη κλωστή.

Οι πολίτικες βασιλόπιτες περιέχουν μαχλέπι, και θυμίζουν αρκετά το τσουρέκι. Υπάρχουν κι αυτές που μοιάζουν με κέικ, και περιέχουν φρούτα, ξηρούς καρπούς, λικέρ ή άλλα ηδύποτα ανάλογα με την περιοχή. Στη Θεσσαλονίκη επίσης, συναντάμε μια ενδιαφέρουσα συνταγή με σαλέπι, γιαούρτι και μαστίχα.

Οι βασιλόπιτες όμως, δεν είναι πάντα γλυκιές!

Στην Ήπειρο, η βασιλόπιτα είναι μια κρεατόπιτα, με ρίζες από την παράδοση των Βλάχων και των Σαρακατσάνων που ήταν ως επί το πλείστον, βοσκοί. Οι Σαρακατσάνοι όμως, έφτιαχναν, και φτιάχνουν, και μια γλυκιά πίτα το πρωί της παραμονής που την καταναλώνουν, ανήμερα του Αγίου Βασιλείου για να πάει καλά η χρονιά.

Στα Ιωάννινα, η βασιλόπιτα είναι ανοιχτή, και η γέμιση αποτελείται από κρέας προβάτου ή κοτόπουλου, αυγά και κρεμμύδια.

Στο Μέτσοβο, η βασιλόπιτα είναι μια αρωματική σκεπασμένη πίτα με κιμά με το φλουρί, να είναι κρυμμένο στη ζύμη και όχι μέσα στη γέμιση.

Στη Θεσσαλία και τη Μακεδονία, η βασιλόπιτα είναι τυρόπιττα ή κρεατόπιτα ενώ, στους πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία είναι ένα γλύκισμα ή γλυκό ψωμί ζυμωμένο με διάφορα μυρωδικά.

Σε κάποια νησιά ο σπιτονοικοκύρης, στο ξημέρωμα της νέας χρονιάς, προσπαθεί να καθαγιάσει το σπιτικό του κρατώντας ένα κομμάτι Βασιλόπιτας και ένα κερί. Μπαινοβγαίνει από την πόρτα τρεις φορές λέγοντας τη φράση “έξω τα κακά, μέσα τα καλά”. Με αυτόν τον τρόπο, η παράδοση θέλει να ξεκινάει καλά η νέα χρονιά.

Όπως κι αν έχει, όποια παραλλαγή της βασιλόπιτας κι αν ακολουθείτε, σας ευχόμαστε να είστε οι τυχεροί που κέρδισαν το φλουρί!!

Καλή χρονιά σε όλους με υγεία, τύχη και χαρά!

Δρ. Τόνια Καραγιάννη
Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, M.Sc.
Διδάκτορας Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Διαιτολογικό Γραφείο
a: Σπ. Σπυρίδη 3, Βόλος
p: +30 2421303674 m: +30 6947827831
e-mail: toniakaragianni@gmail.com
Web: www.toniakaragianni.gr

^{Ενδεικτική Βιβλιογραφία}

^{Κέντρον Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών}