Αλέξανδρος Παπανδρέου: «Το χαρισματικό παιδί έχει το βάρος και την ελευθερία να επιλέξει με το τι θα ασχοληθεί»

Στη συνέντευξη που παραχώρησε ο κ. Παπανδρέου στο Mothersblog, εξηγεί τη διαφορά μεταξύ χαρισματικού και ευφυούς παιδιού, επισημαίνει την ανάγκη των παιδιών αυτών να ικανοποιήσουν τις αυξημένες ανησυχίες τους και αναφέρει τους τρόπους που μπορεί η Χαρισμάθεια να βοηθήσει τους γονείς και τα χαρισματικά παιδιά.

Της Νίκης Παπανικολάου

-Είστε ο ιδρυτής του Οργανισμού Χαρισμάθεια που έχει ως σκοπό την αναγνώριση και την υποστήριξη των χαρισματικών παιδιών. Ας ξεκινήσουμε λοιπόν από την κλασική ερώτηση: Ποια παιδιά θεωρούνται χαρισματικά;
Τα Χαρισματικά παιδιά είναι “μικροί άνθρωποι”. Υπάρχουν πολλοί ορισμοί που επιχειρούν να τα περιγράψουν αλλά κανένας δεν είναι ακριβής. Αυτό συμβαίνει γιατί τα Χαρισματικά παιδιά δεν συνιστούν μία ομοιογενή ομάδα, παρά αποτελούν ένα σύνολο ανθρώπων που μοιράζονται, σ’ έναν βαθμό, κάποια κοινά χαρακτηριστικά. Η ειδοποιός διαφορά που έχουν, από την πλειοψηφία των παιδιών στην ηλικία τους, είναι οι ασύγχρονες γνωστικές και συναισθηματικές τους ανάγκες.
Ο λόγος, επομένως, που αξίζει να γίνει η αναγνώριση και η επισήμανση των Χαρισματικών παιδιών δεν είναι ο διαχωρισμός τους από το υπόλοιπο κοινωνικό σύνολο, αλλά η ανάδειξη των ιδιαίτερων αναγκών που παρουσιάζουν τόσο στο οικογενειακό πλαίσιο όσο και στο σχολικό περιβάλλον. Για να έχει νόημα η οποιαδήποτε διάκριση, είναι σημαντικό να την ανάγουμε στο επίπεδο των αναγκών που την καθιστούν απαραίτητη, ανάγκες οι οποίες εγείρονται από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αυτής της κοινωνικής ομάδας. Η αναγνώριση των Χαρισματικών παιδιών δεν είναι απλή και μονοσήμαντη γιατί η έννοια της Χαρισματικότητας είναι πολυπαραγοντική και οι εκφάνσεις της ποικίλουν.
Παρά την κοινή αντίληψη, τα Χαρισματικά παιδιά δεν είναι απαραιτήτως καλοί μαθητές και δεν επιδεικνύουν πάντα ενδιαφέρον για τα μαθήματα του σχολείου, ειδικά όταν διδάσκονται με στείρο τρόπο. Το γεγονός ότι έχουν υψηλές δυνατότητες, δε σημαίνει ότι οι δυνατότητες αυτές θα μεταφραστούν σε δεξιότητες και θα εκφραστούν σε αριστεία. Αντιθέτως, εμφανίζεται το φαινόμενο, μερικές φορές, να παρουσιάζουν υποεπίδοση στο σχολικό περιβάλλον και διάσπαση προσοχής. Επομένως, αποδεικνύεται εσφαλμένη η αντίληψη που λέει: “Ας αφήσουμε τα παιδιά με αυξημένο νοητικό δυναμικό στην τύχη τους, θα τα καταφέρουν και μόνα τους”.

-Η διάκριση μεταξύ των ευφυών, πολύ έξυπνων , ταλαντούχων και χαρισματικών παιδιών είναι ευκρινής;
Τα έξυπνα παιδιά είναι αυτά που μπορούν, όταν τους εξηγήσεις κάτι, να το καταλάβουν, να το αξιοποιήσουν και να κινηθούν με άνεση στο πεδίο που τους έχεις δείξει. Τα ευφυή παιδιά από την άλλη έχουν προσαρμοστικότητα. Μπορούν να αξιοποιήσουν γνώση και βιώματα που έχουν αποκομίσει και να βρουν τρόπους να κινηθούν σε πεδία τα οποία τους είναι άγνωστα. Τα χαρισματικά παιδιά είναι υπερευφυή και παρουσιάζουν ένα πακέτο που πέρα από την υψηλή αντιληπτική ικανότητα συνδυάζουν ηγετικά χαρακτηριστικά, συναισθηματική σταθερότητα και εσωτερικά κίνητρα. Τα ταλαντούχα αντιθέτως, είναι αυτά που έχουν ιδιαίτερη έφεση σε συγκεκριμένες δραστηριότητες. Βλέπουν κάτι συγκεκριμένο και απλά τους κάνει νόημα περισσότερο από ότι κάνει στους υπόλοιπους. Έχουν λοιπόν αυτό το συγκριτικό πλεονέκτημα, που τους βοηθάει να γίνονται τρομερά καλοί όταν ασχολούνται με τον τομέα που έχουν ταλέντο.
Ένα ταλαντούχο παιδί μπορεί να είναι πολύ πιο αποδοτικό εκεί όπου έχει ταλέντο από ένα χαρισματικό, αλλά δε μπορεί να μεταφέρει αυτή την επίδοση σε άλλες δραστηριότητες, σε αντίθεση με το χαρισματικό παιδί. Συμπερασματικά, το ταλαντούχο παιδί είναι «δεσμευμένο» να ασχοληθεί με το ταλέντο του, ενώ το χαρισματικό έχει το βάρος και την ελευθερία να επιλέξει με το τι θα ασχοληθεί.

-Από ποια ηλικία υπάρχουν ενδείξεις ότι ένα παιδί είναι χαρισματικό;
Ενδείξεις για ένα παιδί μπορεί να υπάρχουν και από όταν είναι 3-4 χρονών. Στην Ελλάδα όμως έχουμε σταθμισμένα ψυχομετρικά εργαλεία τα οποία απευθύνονται σε παιδιά άνω των 6 ετών.

-Από τη στιγμή που ο γονιός διαπιστώσει ότι το παιδί του είναι χαρισματικό τι πρέπει να κάνει;
Πρέπει να καταλάβει αρχικά ότι το παιδί έχει κάποιες ιδιαίτερες ανάγκες και ανησυχίες. Αυτό προκαλεί πολλές φορές μία δυσκολία στο γονιό να διαχειριστεί το παιδί αλλά πολύ περισσότερο να το καταλάβει. Πρέπει να κρατάει ανοιχτό μυαλό, να του μιλάει περισσότερο, να χρησιμοποιεί επιχειρήματα και να μην το πατρονάρει. Μπορεί πάντα να απευθυνθεί σε εμάς να τον βοηθήσουμε και να τον στηρίξουμε. Τρέχουμε τόσο προγράμματα συμβουλευτικής για τους γονείς όσο και εμπλουτισμού της ύλης για παιδιά.

-Το παιδί είναι σε θέση να «διαχειριστεί» τη διαφορετικότητά του σε σχέση με τους συνομηλίκους του;
Τα χαρισματικά παιδιά εξ ορισμού απέχουν στατιστικά από το μέσο όρο και επομένως το αίσθημα του παιδιού, ότι δεν το καταλαβαίνουν, δεν είναι πάντοτε αβάσιμο. Ο περίγυρος του δεν είναι πάντοτε σε θέση, βιωματικά ή επαγωγικά, να το καταλάβει. Αρχικά, χρειάζεται το παιδί να αναγνωρίσει και να αποδεχτεί αυτό το γεγονός και στη συνέχεια να του αφήσουμε χώρο να βρει κάποιον με τον οποίον να μοιράζονται κοινά ενδιαφέροντα και ανησυχίες.
Σε αυτό εξυπηρετούν και τα πολλά και διαφορετικά ενδιαφέροντα και δραστηριότητες που πρέπει να περάσουν από τα χέρια του παιδιού. Μέσα από αυτά θα βρει ανθρώπους που θα αισθάνεται ότι το καταλαβαίνουν καλύτερα. Είναι πολύ σημαντικό να δώσουμε αυτές τις διεξόδους στο παιδί τόσο για την ψυχική του υγεία όσο και για να καλύψει την ανάγκη του ανήκειν που υπάρχει σε κάθε άνθρωπο. Εάν κάτι τέτοιο δε συμβεί, τα παιδιά είναι επιρρεπή τόσο σε παράταιρες όσο και σε παραβατικές συμπεριφορές.

-Τα χαρισματικά παιδιά έχουν συγκεκριμένα ποιοτικά χαρακτηριστικά ;
Τα Χαρισματικά παιδιά έχουν υψηλή αντιληπτική ικανότητα, δυνατότητα για υπερυψηλές επιδόσεις σε μία πληθώρα αντικειμένων, εσωτερικό σημείο προσδιορισμού και ισχυρά κίνητρα. Ως επί το πλείστον, παρουσιάζουν συναισθηματική σταθερότητα και ηγετικά χαρακτηριστικά. Βιώνουν σε μεγάλο βαθμό αποξένωση και το αίσθημα ότι ο περίγυρος τους αδυνατεί να τα κατανοήσει, ενώ βρίσκονται διαρκώς στην προσπάθεια να ισορροπήσουν τις εξεζητημένες ανησυχίες τους με τις κοινές συναισθηματικές τους ανάγκες. Ενδείξεις για την επισήμανση των παιδιών αυτών αποτελούν: η περιέργεια να επεξεργαστούν τον περίγυρο τους, το ανεπτυγμένο λεξιλόγιο, το υψηλό αίσθημα δικαίου, η ευαισθησία στις έννοιες του καλού και του κακού, η ωριμότητα και το χιούμορ. Φυσικά, δεν είναι απαραίτητο ένα παιδί να έχει το σύνολο των παραπάνω χαρακτηριστικών για να είναι Χαρισματικό.

-Η Χαρισμάθεια με ποιους τρόπους μπορεί να βοηθήσει τους γονείς και τα χαρισματικά παιδιά;
Η Χαρισμάθεια, ως οργανισμός που μεριμνά για την αναγνώριση, υποστήριξη και ανάπτυξη των Χαρισματικών παιδιών, δε μπορεί παρά να διοργανώνει, να στηρίζει και να συνεπικουρεί δράσεις που συμβάλλουν προς αυτή την κατεύθυνση. Οι βασικοί άξονες στους οποίους κινούμαστε είναι τέσσερις:
Α. Στάθμιση επιπέδου αντιληπτικής ικανότητας (Test IQ) για παιδιά (6 με 16 ετών). Από τους βασικούς σκοπούς της Χαρισμάθειας είναι η αναγνώριση και επισήμανση των Χαρισματικών παιδιών, με απώτερο στόχο να αναδειχθούν οι ιδιαίτερες ανάγκες τους. Ένα βασικό τους χαρακτηριστικό είναι τα υπερυψηλά επίπεδα αντιληπτικής ικανότητας που επιδεικνύουν. Υπό αυτό το πρίσμα, η Χαρισμάθεια παρέχει τα ψυχομετρικά εργαλεία τα οποία μπορούν να σταθμίσουν, με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ακρίβεια, τα επίπεδα της αντιληπτικής ικανότητας σε μια πληθώρα εκφάνσεων της νοητικής του ικανότητας.
Β. Η διεξαγωγή απαιτητικών μαθημάτων εμπλουτισμού της ύλης (master-classes) για παιδιά δημοτικού, γυμνασίου και λυκείου. Έτσι στηρίζουμε απευθείας τα Χαρισματικά παιδιά να ανοίξουν τα φτερά τους, αλλά δίνουμε και απτά παραδείγματα προσαρμοσμένης εκπαίδευσης για την ανάπτυξη της δημιουργικότητας και της κριτικής ικανότητας σε τάξεις πολλαπλών ταχυτήτων. Μέσα από τα μαθήματα εμπλουτισμού της ύλης, δείχνουμε μια διαφορετική στάση απέναντι στη γνώση.
Γ. Η επιμόρφωση εκπαιδευτικών πάνω σε τεχνικές προσαρμοσμένης εκπαίδευσης σε τάξεις πολλαπλών ταχυτήτων. Εκ των πραγμάτων, στη σημερινή πραγματικότητα η πλειοψηφία των σχολείων απαρτίζεται από τμήματα με μαθητές διαφορετικών επιπέδων. Είναι στις σύγχρονες εκπαιδευτικές ανάγκες, επομένως, η κατάρτιση των εκπαιδευτικών σε τεχνικές αναγνώρισης των δυνατοτήτων των μαθητών, χαρτογράφηση της τάξης και διαχείρισής της με τέτοιο τρόπο ώστε όλα τα παιδιά να μπορούν να αναπτύξουν στο ακέραιο το δυναμικό τους.
Δ. Κύκλοι συμβουλευτικής γονέων. Οι γονείς, όπως και οι δάσκαλοι, παίζουν πρωτεύοντα ρόλο στην διαπαιδαγώγηση και την ανάπτυξη των Χαρισματικών παιδιών. Στην προσπάθειά μας να στηρίξουμε τα παιδιά, τόσο άμεσα όσο και έμμεσα, διατηρούμε έναν κύκλο συμβουλευτικής γονέων. Μέσα από αυτή τη δομή δίνεται η δυνατότητα σε γονείς να ενημερωθούν για τα βασικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα των Χαρισματικών παιδιών και τις συνήθεις συμπεριφορές τους, να εκθέσουν τους προβληματισμούς τους αλλά και να μπουν στη θέση να διαχειριστούν υποθετικές καταστάσεις μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον. Πέρα από αυτούς τους τέσσερις βασικούς άξονες δραστηριοποίησης, η Χαρισμάθεια προσανατολίζεται στο να ευαισθητοποιήσει την κοινωνία σχετικά με τις ιδιαίτερες ανάγκες που παρουσιάζουν τα Χαρισματικά παιδιά και να αποτελέσει ένα ευρύτερο πλαίσιο έρευνας και σύγκλισης όλων των δομών που ασχολούνται με τα παιδιά αυτά. Έτσι, θα διαμορφωθεί μία κοινή οπτική στην αντιμετώπισή τους από το κοινωνικό σύνολο και θα υπάρχει μια ενιαία φιλοσοφία πίσω από όλα τα προγράμματα για Χαρισματικά παιδιά.

-Μπορούν όλοι οι γονείς απ’ όλη την Ελλάδα, που θέλουν τη συνδρομή σας, να απευθυνθούν στην Χαρισμάθεια;
Βεβαίως, παρέχουμε συμβουλές σε ανθρώπους από όλη την Ελλάδα και στο βαθμό που μπορούμε κάνουμε και coaching σε παιδιά εξ αποστάσεως μέσα από εβδομαδιαίες εργασίες.

-Εσείς , ως χαρισματικό παιδί, αποδεχτήκατε εύκολα το γεγονός ότι δεν ήσασταν «ο μέσος όρος»;
Ναι, η αλήθεια είναι ότι δεν αντιμετώπισα ιδιαίτερα προβλήματα με τον περίγυρο μου. Είχα αρκετά ανεπτυγμένη κοινωνική ευφυία οπότε μπορούσα να προσαρμοστώ χωρίς να θυσιάζω στοιχεία του χαρακτήρα μου. Ήμουν αποδεκτός στο σχολείο, είχα πολλές παρέες και πολύ καλούς φίλους. Αυτό που με εκνεύριζε ήταν οι περιπτώσεις εκείνες που οι δάσκαλοι μου αμφισβητούσαν ότι έχω κάνει μόνος μου τις εργασίες που μας είχαν βάλει, αλλά αυτό συνηθίζεται. Αυτό που δε μπορώ, σε κάποιο βαθμό, να αποδεχθώ ακόμα και σήμερα είναι ότι δεν έσπρωξα τον εαυτό μου όσο θα έπρεπε για να πετύχει αυτά που θα μπορούσε. Αν υπήρχε κάποιος να καταλάβει ότι λιμνάζω στο περιβάλλον που βρίσκομαι και με έσπρωχνε ίσως τα πράγματα να ήταν αλλιώς σήμερα. Ίσως όμως να μην είχα αναγνωρίσει και την ανάγκη να κάνω αυτό που κάνω.

-Η χώρα μας έχει χαρισματικά παιδιά, κι αν ναι, σε τι ποσοστό;
Η Χαρισματικότητα είναι ένα στατιστικό φαινόμενο και όλες οι χώρες πάνω κάτω έχουν το κομμάτι που τους αναλογεί βάση του πληθυσμού τους σε χαρισματικά παιδιά. Αυτό που θα έπρεπε να μας απασχολεί είναι περισσότερο σε τι βαθμό τα έχουμε αναγνωρίσει και σε τι βαθμό τα βοηθάμε να αναπτύξουν τις δυνατότητες τους. Στατιστικά λοιπόν, με την καταχρηστική έννοια του όρου χαρισματικά, ότι αναφερόμαστε στα παιδιά που έχουν ιδιαίτερες παιδαγωγικές ανάγκες που να απευθύνονται στην ασύγχρονη ανάπτυξη τους, τα χαρισματικά παιδιά είναι το 1% του πληθυσμού. Εάν πάρουμε τον αυστηρό ορισμό τότε μιλάμε για 1 στις 10.000.

-Τι χρειάζεται για να παρακολουθήσει κανείς τα εκπαιδευτικά προγράμματα της Χαρισμάθειας;
Χρειάζεται να έχει ενδιαφέρον και να ανάγκη για τα προγράμματα αυτά. Ειδικά στα master classes για τα παιδιά δημοτικού και στο boot camp για τα παιδιά γυμνασίου και λυκείου δεν παρέχουμε κάποια βεβαίωση παρακολούθησης ή πιστοποίηση, επομένως απευθυνόμαστε μόνο στα παιδιά που αναγνωρίζουν ότι έχουν ανάγκη αυτά τα προγράμματα και έχουν να κερδίσουν κάτι ουσιαστικό από αυτά.

Info
Ο Αλέξανδρος Παπανδρέου είναι Ηλεκτρολόγος Μηχανικός & Μηχανικός Η/Υ και υπότροφος υποψήφιος Διδάκτορας στο ΕΚΦΕ «Δημόκριτος» στο εργαστήριο Υπολογιστικής Ευφυΐας. Είναι ο ιδρυτής του μη κερδοσκοπικού οργανισμού «Χαρισμάθεια» που μεριμνά για την ανάπτυξη των χαρισματικών παιδιών και την διάδοση της δημιουργικότητας στην εκπαίδευση. Έχει στήσει τα πρώτα προγράμματα στην Ελλάδα τα οποία απευθύνονται σε χαρισματικά παιδιά και τα διαχειρίζεται εδώ και τέσσερα χρόνια. Στα πλαίσια των δραστηριοτήτων του, κάνει μαθήματα, δίνει διαλέξεις, κάνει επιμορφώσεις, συμβουλευτική γονέων αλλά και mentoring σε νέους και παιδιά. Ο Αλέξανδρος Παπανδρέου αρθρογραφεί σε επιστημονικά περιοδικά, έχει δώσει διαλέξεις σε διεθνή συνέδρια και έχει δημοσιεύσει δεκάδες άρθρα.

Για να ενημερωθείτε για τα προγραμματισμένα σεμινάρια επιμόρφωσης επικοινωνήστε ηλεκτρονικά στο: gifted@charismatheia.edu.gr.

Φωτό: Δημητριάδου Χριστίνα