Γιατί εκτοξεύτηκε η βία μεταξύ ανηλίκων; Τα βαθύτερα αίτια

Η παραβατικότητα και η βία μεταξύ των ανηλίκων αυξάνεται ραγδαία και μαζί με τη σχολική βία αποτελούν ομόκεντρους κύκλους του ίδιου μεγάλου προβλήματος.

Αποτελούν πολύ σοβαρά κοινωνικά ζητήματα και φαίνεται να βρίσκονται στα κόκκινα, με έντονα περιστατικά ωμής και άγριας βίας να βλέπουν το φως της δημοσιότητας σχεδόν καθημερινά. Πρόκειται για ένα σοβαρό, πολυπαραγοντικό και πολυεπίπεδο φαινόμενο που διαπερνά και θα έπρεπε να προβληματίζει ολόκληρη την κοινωνία.

Γιατί τα παιδιά έχουν εξοικειωθεί με τη βία;

Σύμφωνα με έρευνες του Ο.Η.Ε. οι μισοί σχεδόν μαθητές μεταξύ 13-18 ετών παγκοσμίως έχουν υποστεί βία από συμμαθητές τους είτε μέσα, είτε έξω από τον σχολικό χώρο, με μεγαλύτερο εκείνο το ποσοστό των μαθητών που έχουν γίνει θεατές.

Οι μορφές παραβατικότητας και οι συμπεριφορές βίας αποτελούν την “κορυφή του παγόβουνου”. Χαρακτηρίζουν νέους που έχουν ανάγκη να νιώθουν πως ανήκουν, που θέλουν να διαχωρίσουν την ταυτότητά τους από την οικογένεια για να νιώσουν μεγάλοι και αυτόνομοι, που ψάχνουν για προκλήσεις, αδρεναλίνη και συγκινήσεις, που υπάρχουν και αναπτύσσονται σε περιβάλλοντα που φυσιολογικοποιούν τη βία και δυστυχώς την αναγάγουν σε μέσο επίλυσης προβλημάτων, αποδοχής, αναγνώρισης, εντυπωσιασμού, επιβεβαίωσης, επαίνου ή/και απόκτησης like.

Εξοικείωση με τη βία

Η εξοικείωση με τη βία και η ανάπτυξη μιας ενεργά επιθετικής κουλτούρας ανηλίκων και όχι μόνο, είναι ένα φαινόμενο που εκτυλίσσεται συνήθως σαν μια ομαδική διαδικασία. Μπορεί να προέρχεται από τη μίμηση συμπεριφορών μέσα από τα οικογενειακά περιβάλλοντα, από τη λανθασμένη ή ελλειμματική ανατροφή στην οικογένεια. Από την απουσία εκπαίδευσης των παιδιών στην ενσυναίσθηση και στην συναισθηματική ανθεκτικότητα τόσο στην οικογένεια, όσο και στο σχολείο στερώντας τους την ανάπτυξη του δικού τους συστήματος αξιών, της δικής τους νοητικής και συναισθηματικής πυξίδας που τόσο χρειάζονται.

Ενδοσχολική βία: Νέες ποινές, ευθύνες στους γονείς και λειτουργία ψηφιακής πλατφόρμας καταγγελιών

Μίμηση

Επιπλέον, η υπερβολική και ανεξέλεγκτη έκθεση σε πληθώρα ερεθισμάτων που λαμβάνουν από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, την ειδησεογραφία, το διαδίκτυο (video clip, video games) και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν μια ακόμη πηγή επαφής με τη βία. Η επαναληψιμότητα και η εμφάνισή της με πολλούς διαφορετικούς τρόπους, όπως λεκτικές επιθέσεις, βίαιες, απειλητικές συμπεριφορές, σοκαριστικά γεγονότα, εκφοβισμός, ρητορική μίσους, σεξουαλικές παρεκτροπές, απομόνωση/ περιθωριοποίηση κ.α. οδηγούν στην απενοχοποίηση της βίας. Στην αρχή μπορεί να σοκάρουν, αλλά μετά φαίνεται να έρχεται η σταδιακή εξοικείωση και το ηθικό “μούδιασμα”, η αδιαφορία, αργότερα ίσως και η μίμηση.

Το αναπτυξιακό στάδιο στο οποίο βρίσκεται ο εφηβικός εγκέφαλος παρουσιάζει ακόμη κάποια γνωστικά ελλείμματα, αν και νοητικά είναι επαρκής, παρόλα αυτά δε δύναται να επεξεργαστεί επαρκώς τα ερεθίσματα βίας, ώστε να τα περάσει από συστήματα κριτικής σκέψης, λογικής, λήψης αποφάσεων, αρχών και αξιών, γιατί βρίσκονται υπό ανάπτυξη. Αντιθέτως, κατά κύριο λόγο το κέντρο της παρόρμησης, του αυθορμητισμού και του συναισθήματος είναι εκείνο που κυριαρχεί, οδηγώντας τους νέους να εκφράζονται ακραία, να ρισκάρουν ή να δρουν χωρίς να σκέφτονται τις συνέπειες, εκθέτοντας τους ίδιους ή και άλλους σε κίνδυνο.

Ο ρόλος της οικογένειας

Τον βασικό πυλώνα σε όλα αυτά διαδραματίζει ο ρόλος της οικογένειας, η σχέση των εφήβων με τους γονείς τους και η παρουσία ή μη σημαντικού γονεϊκού ελλείμματος. Η σχέση με την οικογένεια και τα μηνύματα που εισπράττει το παιδί είναι πολύ σημαντικά. Η εφηβεία χαρακτηρίζεται από μία πλημμυρίδα ψυχοφυσιολογικών αλλαγών στον σωματικό, τον ψυχικό και γενικότερα τον βιολογικό τομέα, στις οποίες καλείται να προσαρμοστεί. Βασικό γνώρισμα αυτής της ηλικιακής περιόδου είναι η ανάγκη να προσδιορίσουν τον εαυτό τους, να δημιουργήσουν τη δική τους αυτόνομη ταυτότητα και να ανήκουν κάπου. Παρόλα αυτά ο έφηβος έχει ανάγκη από στήριξη, αποδοχή, κατανόηση, σύνδεση, φροντίδα, ασφάλεια, σταθερότητα. Όταν, αντιθέτως, οι σχέσεις με τους γονείς είναι απόμακρες ή και συγκρουσιακές, οι έφηβοι ενδέχεται να χάσουν τον προσανατολισμό τους, να θέλουν να αποκοπούν από τη γονεϊκή επιρροή και να αναζητήσουν εσφαλμένα την ανακούφιση από την παραμέληση και την απόρριψη που βιώνουν ακόμα και στη χρήση ουσιών (αλκοόλ, ναρκωτικά), μέσω της οποίας μπορεί να αισθάνονται ότι ταυτίζονται με τους συνομηλίκους.

Οικονομική κρίση

Τέλος, ένα ακόμη απο τα βαθύτερα αίτια κρύβεται στις διαδοχικές κοινωνικο-οικονομικές, ανθρωπιστικές κρίσεις και πολέμους των τελευταίων ετών. Η κοινωνία μας βγήκε από μια 10ετη οικονομική κρίση που επηρέασε το βιωτικό επίπεδο, την ποιότητα ζωής και συμπίεσε την ελληνική οικογένεια. Η οικονομική κρίση έφερε θυμό και οργή και οδήγησε σε κρίση αξιών. Ακολούθησε μια πολυετής τραυματική υγειονομική κρίση που έφερε τους εφήβους, αλλά και όλον τον κόσμο, αντιμέτωπους με πρωτόγνωρες καταστάσεις περιορισμού, φόβου, άγχους, στρες, απομόνωσης, θυμού, ανασφάλειας, ανάδειξε τις παθογένεις που προϋπήρχαν στην οικογενειακή λειτουργικότητα και εκτόξευσε τα ποσοστά ενδοοικογενειακής βίας. Οι συμπεριφορές που εκτυλύσσονται και υφίστανται τα παιδιά ή κάποιο άλλο μέλος στους κόλπους της οικογένειας δεν είναι λίγες οι φορές που αποτελούν αντανάκλαση των βίαιων συμπεριφορών που εκδηλώνουν οι έφηβοι έξω από αυτήν.

Οι νεανικές ηλικίες κλείστηκαν στο σπίτι, ακροβάτησαν για καιρό μεταξύ φυσικού και ψηφιακού κόσμου, χωρίς ξεκάθαρα όρια, οδηγήθηκαν στην αποκοινωνικοποίηση, λόγω της απομόνωσης και του περιορισμού, καθώς και στην αποσχολειοποίηση, λόγω της έλλειψης ρουτίνας, της φυσικής παρουσίας τους στο σχολείο και της αποκοπής από την επιρροή των εκπαιδευτικών . Ολη αυτή η συσσωρευμένη φόρτιση βλέπουμε να εξωθείται με μεγάλη ένταση. Αν αναλογιστούμε πως ακόμη και οι ενήλικες σα να ξεσυνηθίσαμε να συνυπάρχουμε, πόσο μάλλον δε σε προεφηβικές, εφηβικές και μετεφηβικές ηλικίες οι απώλειες ήταν μεγαλύτερες. Σε μια τόσο ευαίσθητη για τη δόμηση της κοινωνικής ταυτότητας και ζωής ηλικία δεν ήρθαν σε επαφή με αρκετές ευκαιρίες και ερεθίσματα ώστε να μάθουν και να δοκιμαστούν με την έννοια της συνύπαρξης και του αλληλοσεβασμού.

Δημιουργία ουσιαστικής σχέσης γονέα και παιδιού

Η επένδυση στη δημιουργία και ενίσχυση μιας ουσιαστικής σχέσης γονέα και παιδιού, καθώς και η συνεργασία γονέων και εκπαιδευτικής κοινότητας είναι μείζονος σημασίας και κρίνεται απαραίτητη όχι μόνο για την αντιμετώπιση των φαινομένων βίας από τα παιδιά αλλά κυρίως διότι κανένα άτομο δε γεννιέται παραβατικό, αλλά γίνεται στην πορεία. Αυτό στο οποίο είναι απαραίτητη η πρόληψη είναι η διαδρομή προς το «γίνεται». Σαν ένας αρκετά καλός γονέας που προσπαθεί και νοιάζεται για το παιδί του χρειάζεται να:

• Καλλιεργώ καλή σχέση με το παιδί μου.
• Επικοινωνώ, να συζητάω, να ακούω και να προτείνω.
• Οριοθετώ και να σέβομαι τα όριά του.
• Δείχνω ενδιαφέρον και να βρίσκω ποιοτικό χρόνο για σύνδεση μαζί του.
• Παρατηρώ τυχόν αλλαγές.
• Ζητάω βοήθεια.

Στέλλα Μάζη
Ψυχολόγος, Msc Ψυχολόγος της Υγείας
Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Ψυχοθεραπεύτρια
Δημ. Μεταξά Αγγέλου 15, Γλυφάδα
(Εμπορ. Κέντρο Vero Peso, 1ος όροφος)
6937349584
contact@stellamazi.gr
www.stellamazi.gr
in: @yourpsychologylab
FB: Στέλλα Ε. Μάζη- Ψυχολόγος, Msc, CBT

Σύντομο βιογραφικό

^{Είμαι η Στέλλα Μάζη, είμαι Ψυχολόγος, Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Ψυχοθεραπεύτρια και Ψυχολόγος της Υγείας.}

^{Η επιστήμη της ψυχολογίας πάντα αποτελούσε για εμένα ένα γοητευτικό και πολύ ενδιαφέρον πεδίο μελέτης, από τα χρόνια του σχολείου. Φυσικά, αυτό συνετέλεσε στην απόφασή μου να σπουδάσω και να γίνω ψυχολόγος.}

^{Ξεκίνησα τις σπουδές μου το 2008 στο Τμήμα Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου και εκεί άρχισα να ανακαλύπτω την επιστήμη της ψυχολογίας. Πρόκειται για έναν κλάδο των ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών που οι άκρες του θα μπορούσαμε να πούμε ότι φτάνουν σε όλες τις πτυχές της ζωής -κοινωνικής, επαγγελματικής, προσωπικής και φιλικής- καθώς και της ανθρώπινης ύπαρξης.}

^{Πάντα με γοήτευε η αναπτυξιακή ψυχολογία, μέσω της οποίας εξηγείται και μελετάται η ανάπτυξη του ανθρώπου σε όλα τα ηλικιακά στάδια, καθώς επίσης και η κλινική ψυχολογία, η νευροψυχολογία και η νευροφυσιολογία, διότι δίνουν τα εφόδια να οριοθετείται μια διαταραχή, γνωρίζοντας το ανθρώπινο σώμα και το νευρικό σύστημα. Τέλος, την ίδια επίδραση άσκησε πάνω μου και η κοινωνική ψυχολογία εξετάζοντας τον τρόπο λειτουργίας και αλληλεπίδρασης του ατόμου μέσα στην κοινωνία.}

^{Καθώς οι σπουδές μου στο πανεπιστήμιο εξελίσσονταν, είχα την ανάγκη να δω πως λειτουργεί ένα ψυχιατρικό ίδρυμα και να παρατηρήσω από κοντά όλα αυτά τα περιστατικά ασθενών που διάβαζα στα βιβλία, προσφέροντας εθελοντική εργασία σε διάφορα ψυχιατρικά ιδρύματα, όπως το Γ.Ν. Γεννηματάς, το Γ.Ν. Ευαγγελισμός και το Ψ.Ν. Κέρκυρας.}

^{Αποφοιτώντας από το τμήμα Ψυχολογίας, επέλεξα να εξελίξω τις γνώσεις μου ολοκληρώνοντας το Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών της Ιατρικής Σχολής Αθηνών με τίτλο Έλεγχος του Στρες και Προαγωγή της Υγείας. Αποτέλεσε μια νέα πρόκληση για εμένα, καθώς ήταν πολύ απαιτητικό και με ιδιαίτερη έμφαση στην ιατροκεντρική προσέγγιση των πραγμάτων. Αγαπημένο μου μάθημα ήταν η Νευροβιολογία, η οποία με βοήθησε να κατανοήσω ακόμη περισσότερο τη λειτουργία του ανθρώπινου σώματος υπό την επίδραση των ορμονών του στρες, ενός αρχέγονου προστατευτικού μηχανισμού επιβίωσης. Στη διπλωματική μου εργασία ασχολήθηκα με γονείς εφήβων, κάνοντας διαδραστικές παρουσιάσεις και συζητήσεις μαζί τους και εισάγοντάς τους σε έναν πιο υγιεινό τρόπο ζωής και σκέψης.}

^{Επόμενο στάδιο αποτέλεσε η πενταετής φοίτησή μου στο Ινστιτούτο Έρευνας και Θεραπείας της Συμπεριφοράς πάνω στη Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Ψυχοθεραπεία, σπουδές οι οποίες συνετέλεσαν στην εξέλιξη μου σαν επαγγελματίας ψυχολόγος, καθώς και στην ενδυνάμωσή μου ως ψυχοθεραπεύτρια.}

^{Επίσης, έχω πραγματοποιήσει συνεργασίες με το Διαδραστικό Ευρωπαϊκό Σχολείο (ΔΕΣ) ως σχολική ψυχολόγος για μερικά χρόνια. Καθώς επίσης, και με την HELLAS Employee Assistance Programs.}

^{Τέλος, ταυτόχρονα με τις παραπάνω επαγγελματικές μου δραστηριότητες εργαζόμουν ιδιωτικά στο δικό μου ψυχολογικό γραφείο και προσφέρω έως σήμερα ότι έχω διδαχθεί και μάθει αυτά τα χρόνια σπουδών και εμπειρίας μου, τα οποία ξεπερνούν συνολικά τα 15 έτη.}

^{Οι υπηρεσίες που προσφέρονται είναι συμβουλευτική και ψυχοθεραπεία, δηλαδή διαχείριση των δυσκολιών του θεραπευόμενου, όπως άγχος, θυμός, καθώς και μια βαθύτερη κατανόηση του εαυτού και της προσωπικότητας του.}