Γράφει η Ιωάννα Θεοδωρακοπούλου,PsyD, MSc
Συμβουλευτικός ψυχολόγος - ψυχοθεραπεύτρια
Κάθε φθινόπωρο οι γονείς έχουν να φέρουν εις πέρας το έργο της επιστροφής των παιδιών στο σχολείο. Συνήθως αυτό σημαίνει αγορές για όσα θα χρειαστούν στο σχολείο, ρούχα, εγγραφές σε δραστηριότητες αλλά και βοήθεια στη διαχείριση του ενθουσιασμού αλλά και κάποιες φορές των ανησυχιών που μπορεί να έχουν στη μετάβαση τους στην καθημερινή ρουτίνα από την περίοδο των διακοπών. Φέτος, λόγω της πανδημίας, η έναρξη της σχολικής χρονιάς θα είναι διαφορετική. οι έρευνες αναφέρουν μεγαλύτερα επίπεδα άγχους και στρες σε γονείς και παιδιά λόγω της πανδημίας και των αλλαγών που έφερε μαζί της. Ανησυχούν μην κολλήσουν αλλά και την εν συνεχεία μετάδοσή του ιού στην οικογένειά τους, θυμώνουν με τις οδηγίες που ανακοινώνονται σχετικά με το άνοιγμα των σχολείων, και οι γονείς εμφανίζονται σκεπτικοί σχετικά με την ικανότητα των παιδιών να τηρήσουν τα μέτρα ασφαλείας και στη χρήση των μασκών. Με τις συνεχείς αλλαγές στην ενημέρωσή μας σχετικά με τις διαδικασίες που καλούμαστε να ακολουθήσουμε με γνώμονα την όσο το δυνατό μεγαλύτερη ασφάλεια σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο, τα συναισθήματα αυτά ενδεχομένως να σημειώσουν αύξηση. Οι γονείς παίζουν καθοριστικό ρόλο στη βοήθεια που θα προσφέρουν στα παιδιά στην προσαρμογή και ενθάρρυνση για θετική επιστροφή στο σχολείο, συμβάλλοντας έτσι ουσιαστικά στην μείωση των ανησυχιών τους και του άγχους τους.
Τα παιδιά έχουν ανάγκητην κοινωνική συναναστροφή
Όλους αυτούς τους μήνες οι ειδικοί ενθαρρύνουμε τους γονείς να βγαίνουν στη φύση με τα παιδιά τους πάντα τηρώντας τις αποστάσεις και όπου απαιτείται να γίνεται χρήση μάσκας. Τα παιδιά έχουν ανάγκη την κοινωνική συναναστροφή και την επαφή με τον κόσμο έξω από το σπίτι, όπως έχουν ανάγκη το παιχνίδι και το γέλιο. Καθημερινές εμπειρίες ζωτικής φύσης. Όμως υπάρχουν αρκετές οικογένειες που επηρεάστηκαν σε μεγάλο βαθμό κάποιες φορές από την απουσία σωστής πληροφόρησης, άλλες από την παραπληροφόρηση, και φυσικά από την αβεβαιότητα για την εξέλιξη της πανδημίας, και το άγχος τους προκάλεσε μεγάλη δυσκολία στη διαχείριση της όλης κατάστασης με σχετική ισορροπία και ορθολογισμό. Έτσι ο φόβος μην κολλήσουν αλλά και μην τυχόν δεν μπορέσουν να τηρήσουν τις αποστάσεις, τους κράτησε για μεγάλο χρονικό διάστημα σε περιορισμό, κάποιες φορές ακόμα και στα τετραγωνικά του σπιτιού τους ή της αυλής τους. Αυτό έχει τη δυναμική να προκαλέσει ακόμα περισσότερο φόβο στα παιδιά και να τρομάζουν στην σκέψη ότι θα έρθουν σε επαφή με άλλα παιδιά ή σε χώρους που δεν είναι σίγουροι ότι θα μπορέσουν να προστατεύσουν την ατομική τους ασφάλεια. Με την ίδια λογική φοβούνται να πάνε στο σχολείο. Σαφώς και δεν ισχύει για όλα τα παιδιά καθώς ένας μεγάλος αριθμός είναι πολύ ενθουσιασμένα που επιτέλους θα επιστρέψουν στο σχολείο για να δουν τους φίλους και συμμαθητές τους και να βρεθούν στο γνώριμο περιβάλλον τους. Για όσους υποφέρουν από άγχος, η μετάβαση όπως καταλαβαίνετε θα είναι πιο δύσκολη. Παιδιά που έχουν και προσωπική εμπειρία με τον ιό, με κάποιον από τους συγγενείς ή σημαντικούς της οικογένειας να το πέρασαν άσχημα, ή και να πέθαναν.
Όταν όμως ένα παιδί είναι αγχωμένο ή φοβισμένο, οι γνωστικές λειτουργίες του εγκεφάλου δεν λειτουργούν επαρκώς και βλέπουμε διαφορές στην προσοχή, την συγκέντρωση αλλά και την ικανότητα μάθησης. Οι εκπαιδευτικοί συχνά αναφέρουν αδυναμία συγκέντρωσης, εικόνα αποδιοργάνωσης, δυσκολία κατανόησης του μαθήματος, εύκολη απόσπαση ή και συναισθηματικές ευαισθησίες.
Καθοριστική η στάση των γονιών
Η στάση των γονέων διαφαίνεται άκρως καθοριστική δίνοντας μεγάλη έμφαση στην σημαντικότητα των ειλικρινών και εποικοδομητικών συζητήσεων με τα παιδιά. Είναι γνωστό ότι όταν αντιστεκόμαστε σε κάτι, αυτό θα επιμένει και θα δυναμώνει. Γι’ αυτό και η αποφυγή συζήτησης μπορεί να προκαλέσει ακόμα μεγαλύτερο άγχος στα παιδιά. Χρειάζεται να είμαστε ειλικρινείς μαζί τους, να τους μιλάμε επί του πρακτέου και όχι θεωρητικά, σε οτιδήποτε αφορά την πανδημία και ότι αυτό συνεπάγεται για την επιστροφή στο σχολείο. Η ηλικία και το επίπεδο ωριμότητας του παιδιού κρίνει την έκταση που θα πάρει η κάθε συζήτηση καθώς τα παιδιά των πρώτων τάξεων του δημοτικού θέλουν πολύ να μιλήσουν για το πόσο διαφορετική θα είναι αυτή η χρονιά, το πώς δηλαδή θα είναι τα πράγματα στην τάξη τους, η ορθή χρήση της μάσκας, η τήρηση των αποστάσεων στην τάξη, η συμμετοχή στις δραστηριότητες έξω από την τάξη αλλά και η πιθανότητα να αναβληθούν εξωσχολικές δραστηριότητες. Για μεγαλύτερα παιδιά, η συζήτηση μπορεί να επεκταθεί σε πιο προσωπικές τους ανησυχίες. Έχουν την ανάγκη να ξέρουν το ρόλο τους στην προσπάθεια να μείνουν ασφαλείς. Όλα όσα έμαθαν τους προηγούμενους μήνες σχετικά με την αποφυγή αγγίγματος του προσώπου, συχνό πλύσιμο των χεριών ή χρήση αντισηπτικών, τήρηση αποστάσεων, κλπ. Χρησιμοποιήστε ενθαρρυντικές λέξεις για να τα βοηθήσετε στη διαχείριση του ενεργού ρόλου τους ώστε να νοιώθουν καλά αντί να εστιάζετε σε όσα δεν μπορείτε να ελέγξετε ούτε εσείς ούτε τα παιδιά φυσικά, όπως το τί θα γίνει αν κάποιος συμμαθητής νοσήσει.
Δώστε όνομα στις ανησυχίες τους
Θα βοηθήσει να τα στηρίζετε στην αναγνώριση των ανησυχιών τους ρωτώντας τους ευθέως για ότι τους απασχολεί. Μπορείτε να δώσετε όνομα στις ανησυχίες τους μέσα από ήρωες που χρησιμοποιούν στο παιχνίδι τους. Με αυτό τον τρόπο μαθαίνουν να ελέγχουν τον αρχικό φόβο και να καταλαβαίνουν τί αισθάνονται. Και την ίδια στιγμή οι γονείς αποκτάτε μια κοινή γλώσσα συναισθημάτων που μπορούν να διευκολύνουν μελλοντικές συζητήσεις στην προσπάθειά σας να στηρίξετε συναισθηματικά τα παιδιά και να τους μάθετε μεθόδους διαχείρισης. Είναι σημαντικό να καταλάβουν ότι νοιώθουν καλύτερα όταν μπορούν να μιλάνε για τις ανησυχίες τους και να συνηθίσουν να χρησιμοποιούν γλώσσα που να ενισχύει την ικανότητα διαχείρισης. Λέξεις όπως «άγχος» είναι βοηθητικές σε μεγαλύτερα παιδιά κι εφήβους.
Να προσθέσω ότι τα παιδιά έχουν ανάγκη την συχνή επιβεβαίωση ότι οι φόβοι τους δεν θα γίνουν πραγματικότητα. Δεν βοηθάει να τους λέμε ότι όλα θα πάνε καλά και ότι κανείς μας δεν θα αρρωστήσει καθώς έτσι τα αποτρέπουμε από τη διαχείριση του φόβου, την ανάπτυξη δεξιοτήτων επιλυματικότητας και διαχείρισης, και θα τα οδηγήσουμε στην μη-τήρηση των μέτρων προστασίας διότι θα πιστεύουν ότι ο κίνδυνος είναι από μικρός έως ανύπαρκτος. Χρειάζονται βοήθεια στη δυσκολία τους να δεχτούν ότι μερικά πράγματα δεν μπορούμε να τα ελέγξουμε, στρέφοντάς τους την προσοχή σε όσα μπορούν να ελέγξουν.
Δώστε αξία στα συναισθήματά τους
Όταν το παιδί σας εκδηλώνει τη δυσκολία του και το φόβο του, θα χρειαστεί αρχικά να το ακούσετε προσεκτικά και να μην απασχολείτε τον εαυτό σας με τίποτε άλλο τη δεδομένη στιγμή. Μόνο έτσι θα μπορέσετε να δώσετε αξία στο συναίσθημά του δείχνοντας ενδιαφέρον για οτιδήποτε σας μοιράζεται. Είναι πολύ σημαντικό να κατανοήσετε τους λόγους της ανησυχίας του και να εισπράξει ότι το καταλαβαίνετε. Από κοινού θα οδηγηθείτε από εκεί σε λύσεις και εν συνεχεία στην καλύτερη προς εφαρμογή. Κι εκεί θέλει αρκετή ενθάρρυνση σε ότι προτείνει για να ενισχύσετε την αυτοπεποίθησή του ωθώντας το να δοκιμάσει αυτό που θεωρεί καλή λύση κι εν συνεχεία αν δεν αποδειχθεί αποτελεσματική, να πειραματιστεί με μια διαφορετική επιλογή.
Αφήστε τα να εκφραστούν όσο και μεγάλος κι αν είναι ο φόβος τους. Όμως πρέπει να τα ωθήσετε μετά σε όσα θετικά προσμένουν. Τα περισσότερα παιδιά θέλουν πολύ να δουν τους φίλους τους στο σχολείο αλλά και τους δασκάλους τους. Κι αυτό γιατί έχουν στο μυαλό τους όσο θετικά ζούσαν στην καθημερινή σχολική ρουτίνα, έχουν έναν πολύ συγκεκριμένο ρόλο – του μαθητή – και τη συγκεκριμένη περίοδο του παιδιού που πρέπει να λειτουργήσει με τρόπο που θα περιορίσει την πιθανότητα να κολλήσει τον ιό. Πριν λοιπόν την πρώτη μέρα του σχολείου, ρωτήστε τα τί περιμένουν να γίνει και τί τους έχει λείψει. Αφού επιστρέψουν θα βοηθούσε να ρωτήσετε τί ήταν το καλύτερο που του συνέβη στην ημέρα του.
Συνήθως , νοιώθουμε ασφαλείς με όσα θεωρούμε ότι ελέγχουμε κι αυτό γιατί μοιάζουν προβλέψιμα, αυτά που μπορούμε να ελέγξουμε μας κάνουν να νοιώθουμε ασφαλείς επειδή είναι προβλέψιμα, ενώ όσα δεν μπορούμε να ελέγξουμε μπορούν να μας οδηγήσουν σε συναισθήματα άγχους επειδή τα θεωρούμε απρόβλεπτα. Ένας τρόπος με τον οποίο μπορούν οι γονείς να βοηθήσουν τα παιδιά να ενισχύσουν συναισθήματα ασφάλειας και προστασίας χτίσουν γενικότερα αλλά και εν μέσω πανδημίας είναι με τη δημιουργία προβλέψιμης καθημερινής ρουτίνας, ξεκινώντας από σταθερές ώρες γευμάτων, ξυπνήματος και ύπνου. Πριν ή μετά το σχολείο, προγραμματισμένες δραστηριότητες μαζί σας όπως να φτιάξετε πρωινό, να διαβάσετε μαζί ή να πάτε στο πάρκο, είναι σημαντικές.
Αβεβαιότητα και ανασφάλεια γονιών
Σαφώς και είναι φυσιολογικό οι γονείς να αισθάνονται μεγάλη αβεβαιότητα και ανησυχία. Όμως όσο δύναται, θέλουμε να μπορούμε να παραδειγματίζουμε ηρεμία και αυτοπεποίθηση, μιλώντας ενθαρρυντικά και με ενσυναίσθηση, δίνοντας θετικά μηνύματα όταν τα αποχωριζόμαστε. Οι έρευνες λένε ότι τα παιδιά παρατηρούν πώς αισθάνονται οι γονείς και «πιάνουν» οτιδήποτε βλέπουν όπως τον τρόμο στις εκφράσεις του προσώπου ή και την επιφυλακτικότητα στον τόνο της φωνής τους. Γι αυτό και συχνά λέμε ότι οι γονείς που νοιάζονται για τη δική τους καλή κατάσταση και ψυχική υγεία είναι πιο ικανοί να φροντίσουν και το καλό των παιδιών τους. Έχετε κι εσείς ανάγκες και θα χρειαστεί να είστε καλοί με τον εαυτό σας και να ψάχνετε αυτούς στους οποίους μπορούν να σας στηρίξουν στις δυσκολίες σας ή στα προβλήματά σας υπό δυσχερείς συνθήκες. Μπορείτε επίσης να ζητήστε βοήθεια από επαγγελματία ψυχικής υγείας.
Κλείνοντας θέλω να τονίσω την ανάγκη για αισιοδοξία μέσα από την αλληλοϋποστήριξη, την αλληλοκατανόηση, την συμπληρωματικότητα στην ανεύρεση μεθόδων διαχείρισης των δυσκολιών.
Γονείς, εκπαιδευτικοί και ειδικοί έχουμε πολύ δουλειά και ελπίζουμε για ότι καλύτερο για το φετινό φθινόπωρο, τονίζοντας την ανθεκτικότητα και ικανότητα των παιδιών να προσαρμοστούν στις συνεχείς αλλαγές των συνθηκών. Τα παιδιά, μας έχουν ανάγκη για να τους δείξουμε τον τρόπο για μια επιτυχή επιστροφή στο σχολείο και την απόκτηση δεξιοτήτων ζωής τις οποίες θα χρειαστούν για τη διαχείριση όλων των προκλήσεων που θα συναντήσουν στη ζωή τους. Και μπορεί να το έχουν αποδείξει ότι τους είναι πιο εύκολο να προσαρμοστούν στους νέους κανόνες από ότι οι ενήλικες αλλά προϋπόθεση είναι η βοήθειά μας ώστε να ξεπεράσουν τα εμπόδια στο δρόμο τους.
Ιωάννα Θεοδωρακόπουλου, PsyD, MSc
Συμβουλευτικός ψυχολόγος - ψυχοθεραπεύτρια
Σύμβουλος υπογονιμότητας
Επικεφαλής επιστημονικών υπηρεσιών του www.feelwelltoday.com
e-mail: ioanna.thps@gmail.com / itheodorakopoulou@feelwelltoday.com
