Σχολική τάξη: Προβληματικές συμπεριφορές και τεχνικές αντιμετώπισης

Στη σχολική καθημερινότητα, οι μαθητές εκδηλώνουν διάφορες συμπεριφορές στο οργανωμένο περιβάλλον της τάξης, που προβληματίζουν τόσο τους εκπαιδευτικούς, όσο και τους γονείς. Προβληματική είναι μια συμπεριφορά, όταν προκαλεί ενόχληση ή δυσάρεστα συναισθήματα στο άτομο ή στους άλλους.

Συχνές προβληματικές συμπεριφορές μαθητών στην τάξη

Οι πιο συνηθισμένες προβληματικές συμπεριφορές στην τάξη σχετίζονται με την απειθαρχία, την παραβίαση κανόνων, την επιθετικότητα ή την εκτέλεση των σχολικών καθηκόντων. Ειδικότερα, σε μια τάξη μπορεί οι μαθητές να μιλούν μεταξύ τους, να παίρνουν το λόγο χωρίς άδεια, να μην ακολουθούν τις οδηγίες του εκπαιδευτικού, να σηκώνονται από τη θέση τους, να πετούν μικρο-αντικείμενα στους άλλους, να εμπλέκονται σε καυγάδες. Επίσης, να μην φέρνουν εργασίες, να μην σημειώνουν ή να μην φέρνουν βιβλία, να καθυστερούν να έρθουν στην τάξη ή να απουσιάζουν από το μάθημα.

Συνέπειες

Η συχνότητα και η ένταση αυτών των φαινομένων, καθώς και οι στρατηγικές αντιμετώπισης που εφαρμόζονται είναι καθοριστικές για τις συνέπειες που θα έχουν στο άτομο και στην ομάδα. Άμεση συνέπεια είναι η πτώση της σχολικής επίδοσης, η παρεμπόδιση της μαθησιακής διαδικασίας για την ομάδα, η αύξηση του στρες των εκπαιδευτικών και των μαθητών.

Οι λόγοι εκδήλωσης τέτοιων συμπεριφορών είναι ατομικοί και περιβαλλοντικοί. Οι ατομικοί παράγοντες αφορούν σε ιδιαίτερα γνωρίσματα στην προσωπικότητα του μαθητή, δυσκολίες που απορρέουν από διαταραχές (π.χ. Διάσπαση Προσοχής), οικογενειακά προβλήματα που επιδρούν συναισθηματικά, ελλείμματα στις κοινωνικές δεξιότητες, σχολική αποτυχία και απουσία μαθησιακών κινήτρων.

Περιβαλλοντικοί παράγοντες είναι το κοινωνικό και μαθησιακό περιβάλλον, δηλαδή η οργάνωση της τάξης, ο σχεδιασμός του μαθήματος, ο τύπος διδασκαλίας και η προσωπικότητα του εκπαιδευτικού. Οι ασαφείς κανόνες, η υπερχρήση των ελεγκτικών μηχανισμών και οι διαφωνία μεταξύ εκπαιδευτικών ενισχύουν την εμφάνιση τέτοιων συμπεριφορών.

Αντιμετώπιση

Για την αντιμετώπισή τους συστήνονται τεχνικές από διάφορα θεωρητικά μοντέλα (συμπεριφορισμός, γνωσιακή–συμπεριφοριστική προσέγγιση, οικοσυστημική προσέγγιση). Συνοπτικά, η ενίσχυση και η ανταμοιβή επιθυμητών συμπεριφορών και η τιμωρία των αρνητικών, αυξάνει την πιθανότητα επανάληψης της επιθυμητής συμπεριφοράς και εξαφάνισης της αρνητικής αντίστοιχα. Αυτές οι τεχνικές προϋποθέτουν προηγούμενη παρατήρηση και καταγραφή, ώστε να εντοπιστούν πιθανοί ενισχυτές της αρνητικής συμπεριφοράς. Περιλαμβάνουν ατομικά συμβόλαια και πίνακες επιβραβεύσεων.

Ο εντοπισμός αρνητικών σκέψεων και η γνωστική αναδόμηση μπορούν να αλλάξουν την προβληματική συμπεριφορά. Η δημιουργία σταθερής ρουτίνας, τα κοινωνικά πρότυπα, οι υποστηρικτικές σχέσεις και η ρύθμιση των συναισθημάτων, σε ατομικό η ομαδικό επίπεδο διευκολύνουν τη λειτουργία της τάξης. Επίσης, η εμπλοκή του μαθητή στην μάθηση είναι σημαντική για την μείωση των διαταρακτικών συμπεριφορών. Σαφείς οδηγίες, διάθεση χρόνου και σταδιακή ένταξη σε μαθησιακά έργα διαβαθμισμένης δυσκολίας, όπου ο μαθητής έχει δυνατότητα επιλογής και βιώνει επιτυχία, βοηθούν σημαντικά.

Αξιοποιώντας διάφορες επικοινωνιακές τεχνικές οι εκπαιδευτικοί μπορούν να χτίσουν ένα θετικό κλίμα στην τάξη, που προάγει τις επιθυμητές συμπεριφορές. Επιπλέον, οι οικοσυστημικές τεχνικές της αναπλαισίωσης και της «κερκόπορτας» επιτρέπουν τη διαχείριση μιας συμπεριφοράς με δημιουργικό τρόπο, θετικό, που απομακρύνει την τιμωρία και αποσβένει σταδιακά την προβληματική συμπεριφορά.

Τέλος, σημαντική είναι η αυτογνωσία, η αυτοβελτίωση, η αποφόρτιση και η διατήρηση ενός θετικού εσωτερικού διαλόγου για τους εκπαιδευτικούς και τους γονείς. Η απουσία του θυμού, η σταθερή και θετική στάση είναι αποτελεσματικά μέσα στη διαχείριση προβληματικών συμπεριφορών στην τάξη, αλλά και στην οικογένεια.

Καψή Σεβαστή
Ψυχολόγος MSc ΤΠΕ-Ειδική αγωγή- Ένταξη
sevastikapsi@gmail.com

Βιβλιογραφία

Doyle, W. (2006). Ecological Approaches to Classroom Management. In C. M. Evertson & C. S. Weinstein (Eds.), Handbook of classroom management: Research, practice, and contemporary issues (pp. 97–125). Lawrence Erlbaum Associates Publishers.

Korpershoek, H., Harms, T., de Boer, H., van Kuijk, M.F., & Doolaard, S. (2016). A Meta-Analysis of the Effects of Classroom Management Strategies and Classroom Management Programs on Students’ Academic, Behavioral, Emotional, and Motivational Outcomes. Review of Educational Research, 86, 643 - 680.
Little, S.G., & Akin-Little, A. (2008). Psychology's Contributions to Classroom Management. Psychology in the Schools, 45, 227-234.

Luiselli J., Putnam R., Handler M. & Feinberg A. (2005) Whole‐school positive behaviour support: effects on student discipline problems and academic performance, Educational Psychology: An International Journal of Experimental Educational Psychology, 25:2-3, 183-198, DOI: 10.1080/0144341042000301265

Marzano, R. & Marzano, J. (2003). The Key to Classroom Management. Educational Leadership. 61. 6-13.

Mitchell, D., & Sutherland, D. (2020). What Really Works in Special and Inclusive Education: Using Evidence-Based Teaching Strategies (3rd ed.). Routledge. https://doi.org/10.4324/9780429401923

Neville S. Harris (1991) Discipline in Schools: The Elton Report, Journal of Social Welfare and Family Law, 13:2, 110-127, DOI: 10.1080/09649069108415079

Pedota, P. (2007). Strategies for Effective Classroom Management in the Secondary Setting. The Clearing House, 80(4), 163–166. http://www.jstor.org/stable/30192144

Polirstok, S. (2015) Classroom Management Strategies for Inclusive Classrooms. Creative Education, 6, 927-933. doi: 10.4236/ce.2015.610094.

Postholm, M. B. (2013). Classroom Management: What Does Research Tell Us? European Educational Research Journal, 12(3), 389–402. https://doi.org/10.2304/eerj.2013.12.3.389