Ευτυχία Γιαννάκη: Η λογοτεχνία μεγαλώνει γερά παιδιά… μακριά από αυτήν

Γράφει η Ευτυχία Γιαννάκη

Τα παιδιά ξεκινούν ορμητικά, πέφτουν στα βιβλία, παίζουν με τα βιβλία, μαθαίνουν από τα βιβλία, ταξιδεύουν στις ιστορίες τους και κάποια στιγμή χάνονται. Η αλλαγή συμβαίνει συνήθως κάπου στα σχολικά χρόνια.

Μια μαύρη τρύπα ανοίγει στις τελευταίες τάξεις του δημοτικού και καταπίνει την ανάγνωση εξωσχολικών βιβλίων στο γυμνάσιο και το λύκειο. Κάποια από τα παιδιά επιστρέφουν στη λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο ή αργότερα ή και ποτέ. Ο ενήλικος βίος είναι απαιτητικός. Δεν υπάρχει ούτε χρόνος, ούτε κέφι για το βιβλίο που απαιτεί πολύ περισσότερο κόπο και αφοσίωση από μια τηλεοπτική σειρά ή από το χάζι στο κινητό. Ο ελεύθερος χρόνος είναι για να είναι ελεύθερος και το βιβλίο για τους περισσότερους εξελίσσεται σε μια βαριά μπάλα που δεν αντέχουν να την σέρνουν μέσα στην ημέρα τους ή να την ακουμπούν το βράδυ στο κομοδίνο τους.

Γιατί δεν διαβάζουν τα μεγαλύτερα παιδιά

Η μόνιμη διαπίστωση ότι οι ενήλικες ή τα μεγαλύτερα παιδιά δεν διαβάζουν δεν φαίνεται να οδηγεί σε κάποια πρόταση που να ανατρέπει στην πράξη αυτή την συνθήκη. Οι λόγοι πολλοί - και μάλλον γνωστοί - συνδέονται με τον καταναγκασμό και τη στείρα γνώση που επιβάλλει το σχολείο, την έλλειψη αναγνωστικής κουλτούρας στην οικογένεια, την αποσύνδεση του βιβλίου από την καθημερινή ρουτίνα της διασκέδασης μικρών και μεγάλων, την έλλειψη προγραμμάτων φιλαναγνωσίας, οργανωμένης πολιτικής στήριξης του βιβλίου και των βιβλιοθηκών, σύνδεσης της τρέχουσας εκδοτικής παραγωγής με τις σχολικές βιβλιοθήκες και άλλα πολλά που οδηγούν τελικά στο αράχνιασμα των βιβλίων που στα μάτια πολλών παιδιών μοιάζει σαν κάτι παλιό, πολύ παλιό, σαν ένας ξεχασμένος τρόπος επικοινωνίας και καταβύθισης στον ανθρώπινο ψυχισμό. Για κάποια, αν δεν συνδέεται με τον καταναγκασμό της μάθησης, είναι απλώς μια ρετρό διασκέδαση, ελαφρώς εξεζητημένη, με αμφίβολη ανταπόδοση.

Ενώ γνωρίζουμε όλες αυτές τις παραλείψεις εξακολουθούμε να αναρωτιόμαστε γιατί το μεγαλύτερο παιδί ή ο ενήλικας αρνείται να καταβάλλει τον κόπο που απαιτείται για να διαβάσει ένα βιβλίο. Γιατί εξακολουθεί η μόνιμη γκρίνια για τα ποσοστά των συστηματικών αναγνωστών. Κάποιος που δεν διαβάζει είναι βέβαιο ότι δεν αντιλαμβάνεται όλα όσα μπορεί να του επιστρέψει το βιβλίο, το ανταποδοτικό του πράγματος, του ταξιδιού στις λέξεις, στο συναίσθημα και τη μυστική ζωή που φωτίζει η λογοτεχνία. Δεν είναι σε θέση να δει την μεγάλη πόρτα που ανοίγει τη στιγμή που διατρέχει την πρώτη σελίδα ενός καινούριου βιβλίου.

Η ανάγνωση ήταν και είναι μια συναρπαστική περιπέτεια

Για εμένα τα βιβλία υπήρξαν πάντα συναρπαστικά παράλληλα σύμπαντα, κόσμοι που ξεδιπλώνονταν μπροστά μου και με απορροφούσαν σε άλλες ζωές, σε άλλους ανθρώπους που με έκαναν να σκύβω με τρυφερότητα στο ανοίκειο, στο άγνωστο μέσα μου και γύρω μου. Εν ολίγοις η ανάγνωση ήταν και είναι μια συναρπαστική περιπέτεια σε έναν άγνωστο ωκεανό, από σελίδα σε σελίδα, από λιμάνι σε λιμάνι, από νησί, σε νησί.

Δεν μπορείς όμως να χαθείς στην περιπέτεια αν δεν μάθεις να κολυμπάς, αν δεν θέλεις να κωπηλατείς ή αν αποφασίζεις να μείνεις για πάντα στο λιμάνι. Ίσως να είναι πιο ξεκούραστη η αποβάθρα, να απαιτεί λιγότερη αφοσίωση ή πειθαρχία, μπορεί να είναι και πιο ασφαλής, αλλά είναι απλώς η άκρη ενός κόσμου που τον λέμε γη, ενώ θα έπρεπε να τον λέμε θάλασσα και κρύβει το μυστικό του στη μάχη με τον αέρα και τα κύματα.

Όσο μένει κανείς στην αποβάθρα όχι μόνο δεν γνωρίζει τη θάλασσα, δεν γνωρίζει τον εαυτό του μέσα σε αυτή τη θάλασσα. Κι ίσως αυτό να είναι το τίμημα της σελίδας που δεν άνοιξε ποτέ. Ο εαυτός που παρέμεινε άγνωστος ως προς τις δυνατότητές του. Μόνο που αυτό το τίμημα δεν είναι ατομικό, όπως θα υπέθετε κανείς αρχικά, είναι κοινωνικό και κάποια στιγμή το πληρώνουμε όλοι, μακριά κι έξω από τα βιβλία, εκεί όπου επιλέξαμε να στεκόμαστε. Στην άκρη μιας αποβάθρας που οδηγούσε στη θάλασσα, την οποία δεν καταφέραμε να ανακαλύψουμε μαζί.

Βιογραφικό

Η Ευτυχία Γιαννάκη γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αθήνα. Σπούδασε πληροφορική, μουσική τεχνολογία και επικοινωνία, εργάστηκε για αρκετά χρόνια στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και πλέον διδάσκει δημιουργική γραφή.

Έχει εκδώσει, με ψευδώνυμο, το μυθιστόρημα Χάρντκορ (Ωκεανίδα, 2000), που μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο. Από τις εκδόσεις Ίκαρος κυκλοφορεί η σειρά αστυνομικών μυθιστορημάτων «Η Τριλογία της Αθήνας»: Στο πίσω κάθισμα (2016), Αλκυονίδες μέρες(2017), Πόλη στο φως (2018), το πρώτο μέρος της «Τριλογίας του βυθού»: Η νόσος του μικρού θεού (2020) και η σειρά μυστηρίου για παιδιά Πιτσιμπουίνοι: Τα πρώτα μου μυστήρια.

Περισσότερα για την ίδια μπορείτε να δείτε στο www.giannaki.com