Νοηματική γλώσσα: Η Νεφέλη Ράντου μιλά για τη δύναμη της επικοινωνίας πέρα από τα λόγια

Η Παγκόσμια Ημέρα Νοηματικών Γλωσσών τιμάται κάθε χρόνο στις 23 Σεπτεμβρίου, με απόφαση της γενικής συνέλευσης του ΟΗΕ, που ελήφθη τον Δεκέμβριο του 2017.

Η επιλογή αυτής της ημέρας συμπίπτει με την ίδρυση της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Κωφών (WFD) στις 23 Σεπτεμβρίου 1951, στην Ρώμη. Ένας από τους βασικούς της στόχους ήταν και είναι η διατήρηση των νοηματικών γλωσσών και του «πολιτισμού» των κωφών ατόμων.

Η νοηματική γλώσσα είναι οπτικο-κινησιακή γλώσσα, δεν είναι παντομίμα. Βασίζεται. δηλαδή, στην κίνηση των χεριών, στη στάση του σώματος καθώς και στις εκφράσεις του προσώπου για να αποδωθεί νόημα. Διαθέτει λεκτικές και συντακτικές δομές για να εκφράσει οποιαδήποτε αφηρημένη έννοια.

Η νοηματική γλώσσα δεν είναι απλώς ένα εργαλείο για τους ανθρώπους με δυσκολίες ακοής, αλλά μια πολύπλευρη και ζωντανή γέφυρα επικοινωνίας που ενώνει διαφορετικούς κόσμους. Σε μια κοινωνία που συχνά θεωρεί δεδομένη την ακουστική επικοινωνία, η κατανόηση και η υποστήριξη της νοηματικής είναι πιο σημαντική από ποτέ.

Μιλήσαμε, λοιπόν, με την Νεφέλη Ράντου, διερμηνέα νοηματικής γλώσσας, η οποία εξηγεί τη σημασία της, τις προκλήσεις και το μέλλον της γλώσσας που μιλά χωρίς ήχους, αλλά «αγγίζει» την καρδιά.

Διαβάστε παρακάτω όλη τη συνέντευξη:

Πώς η εκμάθηση της νοηματικής γλώσσας μπορεί να επηρεάσει την ανάπτυξη της γλωσσικής ικανότητας και της κοινωνικής αντίληψης στα παιδιά;

Ν.Ρ. : Εγκέφαλος και γλώσσα συνδέονται πολύ στενά σε όλα τα παιδιά. Σε όλους τους ανθρώπους ο εγκέφαλος έχει την γενετική προδιάθεση να παράξει γλώσσα, να εκπαιδευτεί ώστε να μάθει και να μιλήσει μία γλώσσα. Στην περίπτωση των κωφών παιδιών η νοηματική γλώσσα, ούσα μια γλώσσα οπτικοχωρική - δηλαδή μία γλώσσα η οποία προσλαμβάνεται οπτικά αλλά παράγεται στον χώρο με τις κινήσεις των χεριών, με το πρόσωπο, με τις κινήσεις του κορμού- είναι μια γλώσσα η οποία συνάδει πάρα πολύ με τη φύση της ακουστικής αναπηρίας, ακριβώς επειδή βασίζεται στο περιβάλλον και στα οπτικά ερεθίσματα όπως τα λαμβάνει ένα κωφό παιδί.

Είναι πάρα πολύ σημαντικό, σε όλες τις περιπτώσεις παιδιών, αλλά θέλω να τονίσω και λίγο παραπάνω την περίπτωση των κωφών παιδιών, το διάστημα από 0 έως 5 χρονών, όπου πλάθεται ο εγκέφαλος, οι περήφιμες συνάψεις, τα νευρωνικά δίκτυα τα οποία αναπτύσσονται στον εγκέφαλο και είναι το διάστημα το οποίο δεν πρέπει να «χαθεί». Πρέπει να το αξιοποιήσει ο ενήλικας, ο γονιός, ο επαγγελματίας ώστε να εκπαιδεύσει ένα παιδί στη νοηματική γλώσσα.

Τώρα από εκεί και πέρα, όσον αφορά στην κοινωνική ενσωμάτωση, γλώσσα και κοινωνικές δεξιότητες είναι δύο έννοιες οι οποίες συμπορεύονται αρμονικά. Εάν εγώ μπορώ να επικοινωνήσω την ανάγκη μου, την προτίμησή μου, μπορώ να επικοινωνήσω μαζί σου, να συννενοηθώ, να προχωρήσουμε τη σχέση μας ένα βήμα παραπέρα. Οπότε, αναμφισβήτητα εκμάθηση της νοηματικής γλώσσας και κοινωνικές δεξιότητες είναι κάτι το οποίο φαίνεται να συνδέεται.

Ποιες είναι οι προκλήσεις και τα πλεονεκτήματα για τα ακουόντα παιδιά κωφών γονέων (CODA);

Ν.Ρ. : Το «CODA» προέρχεται από τις λέξεις Children of Deaf Adults. Αναφερόμαστε, ουσιαστικά σε ακούοντα παιδιά κωφών γονέων. Σύνηθες είναι να έχουμε ακούοντα παιδιά κωφών γονέων, γιατί κωφά παιδιά κωφών γονέων είναι σ' ένα ποσοστό -αναφέρεται βιβλιογραφικά- 5% ή 10%.

Δεν είμαι η ίδια CODA. Oι γονείς μου και το ευρύτερό μου περιβάλλον είναι ακούοντες. Ουσιαστικά δεν υπάρχει το γονίδιο της κώφωσης. Τα CODA άτομα, λοιπόν, που είναι συνάδελφοι, φίλοι και άνθρωποι που έχουμε πορευτεί μαζί μου περιγράφουν ότι από πολύ νωρίς κλήθηκαν να παίξουν τον ρόλο του «διερμηνέα» στη ζωή των γονιών τους. Κλήθηκαν να «κουβαλήσουν» το βάρος της επικοινωνίας για θέματα που συνήθως ένα παιδί δεν ασχολείται όπως μία φορολογική δήλωση, για να συννενοηθεί με έναν λογιστή, έναν ηλεκτρολόγο. Ίσως αυτό τους στερεί ένα μέρος της παιδικότητάς τους γιατί αναλαμβάνουν από μικρά ευθύνες, οι οποίες δεν αναλογούν συνήθως σ΄ένα παιδί.

Από την άλλη, καλλιεργούν την ενσυναίσθησή τους και την συναισθηματική νοημοσύνη πολύ περισσότερο από ό,τι εμείς. Είναι μία ιδιαίτερη κατηγορία τα CODA θα πω.

Πως μπορεί η κοινωνία να στηρίξει αυτά τα παιδιά, ειδικά στο σχολικό περιβάλλον;

Ν.Ρ. : Η κοινωνία μπορεί και πρέπει να στηρίξει τα κωφά παιδιά. Πρέπει να στηρίξει συνολικά τα παιδιά και τους ενήλικες με αναπηρία.

Στο σχολικό περιβάλλον, η τάση η οποία υπάρχει αφορά στη δίγλωσση-εκπαίδευση. Ουσιαστικά, φροντίζουμε να μάθει και να εξοικειωθεί το παιδί και με τη νοηματική γλώσσα αλλά και με την γλώσσα της πλειονότητας, την ομιλούμενη και την γραπτή ελληνική.

Χρησιμοποιούμε ως βάση τη νοηματική για να χτίσουμε και τη νοηματική γλώσσα και με αυτόν τον τρόπο υποστηρίζουμε ολιστικά ένα παιδί. Συνολικά, δεν πρέπει να ξεχνάμε την προσβασιμότητα. Είναι μία λέξη η οποία έχει έρθει στον δημόσιο διάλογο τα τελευταία χρόνια. Παλαιότερα δε το συζητούσαμε καθόλου. Προσβασιμότητα, η οποία δεν «εξαντλείται» μόνο στη μία ράμπα, όπως πολλοί νομίζουν, ή σ' ένα αμαξίδιο ή σε έναν προσβάσιμο ανελκυστήρα.

Μιλάμε για προσβασιμότητα συνολική, ψηφιακή, προσβασιμότητα προϊόντων και υπηρεσιών. Είναι αυτή που θα καταστήσει τον κόσμο μας λίγο καλύτερο. Να μπορούν όλοι οι άνθρωποι να χρησιμοποιούν ισότιμα τα πάντα. Οπότε, είναι υποχρεώση της πολιτείας αλλά και ηθική υποχρεώση καθενός από εμάς.

Πως μπορούν οι γονείς να βοηθήσουν τα παιδιά τους να ισορροπήσουν ανάμεσα στους δύο κόσμους, τον ακουστικό και τον κόσμο της νοηματικής;

Ν.Ρ. : Πράγματι, αυτοί οι άνθρωποι κινούνται ανάμεσα σε δύο κόσμους, ανάμεσα στον κόσμο των ακουόντων και στον κόσμο των κωφών. Ένας γονιός αυτό που πρέπει να επιτελέσει, είτε έχει παιδί με αναπηρία είτε παιδί χωρίς, είναι ότι πρέπει να το αποδεχτεί. Να αποδεχτεί την ιδιαιτερότητά του, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του.

Θεωρώ, δηλαδή, πως η πυρηνική και η ευρύτερη οικογένεια εκεί πρέπει να εστιάσει. Δεν περιμένουμε από τους γονείς να τοποθετηθούν επιστημονικά. Περιμένουμε να είναι δίπλα στα παιδιά τους, να αποδεχτούν, να δείξουν τρυφερότητα και αγάπη έτσι ώστε να του δομίσουν μία θετική αυτοεικόνα, υψηλή αυτοεκτίμηση αλλά και τις αξίες και τα χαρακτηριστικά που πρέπει να έχει για να είναι ένας ενήλικας ο οποίος πατά στα πόδια του και έχει μία στιβαρότητα.

Ποιο είναι το μήνυμα που θα ήθελες να περάσεις με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα νοηματικών γλωσσών;

Ν.Ρ. : Οι παγκόσμιες ημέρες είναι μία αφορμή να φέρουμε στο διάλογο διάφορα γεγονότα αλλά είναι παράλληλα και μία αφορμή να συλλογιστούμε τι έχει γίνει μέχρι τώρα, ειδικά εμείς οι επαγγελματίες, τι στόχους έχουμε για το μέλλον.

Το μήνυμα μου είναι πως πρέπει να αγαπήσουμε τη νοηματική γλώσσα, να αποδεχτούμε την αναπηρία και να ενεργούμε για να αφήσουμε ένα καλύτερο κοινωνικό αποτύπωμα. Για να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι. Είναι κάτι για το οποίο πρέπει να προσπαθούμε και δεν πρέπει να το ξεχνάμε.

Καταλήγοντας, αυτό που πρέπει να τονίσουμε είναι πως γίνονται πολλά πράγματα τελευταία και η κοινωνία οδεύει σ' έναν καλύτερο δρόμο και σε αυτό έχει παίξει ρόλο και η Gen Z. Αυτή η περιβόητη γενιά είναι πιο «ανοιχτή» στην αλλαγή, είναι πιο έτοιμη να αποδεχτεί.