Πώς επηρεάζει η φωνολογική ενημερότητα την αναγνωστική ικανότητα των παιδιών;

Η δυσκολία αυτή εντοπίζεται στην αποκωδικοποίηση, στην ευχέρεια και στην κατανόηση. Ο σημαντικότερος παράγοντας στον οποίο οφείλεται η δυσκολία στην ανάγνωση είναι η ύπαρξη προβλημάτων στη γλωσσική επεξεργασία.

Η ελλειμματική φωνολογική επίγνωση δυσκολεύει την αποθήκευση, την ανάκληση και την επεξεργασία των λέξεων ως συνόλων και θεωρείται ο πιο ισχυρός παράγοντας πρόβλεψης των αναγνωστικών δυσκολιών.

Φωνολογική ενημερότητα είναι η ικανότητα του μαθητή να αναλύει τις λέξεις σε φωνήματα και να κάνει κατάτμηση – σύνθεση φωνημάτων. Είναι η ικανότητα δηλαδή του παιδιού να αναγνωρίζει και να χειρίζεται με συνειδητό τρόπο τα φωνολογικά στοιχεία της γλώσσας. Επίσης, είναι ένας προγνωστικός δείκτης μέσω του οποίο μπορούμε να προβλέψουμε την ύπαρξη μαθησιακών δυσκολιών, καθώς και την ανεπτυγμένη ικανότητα του παιδιού στην ανάγνωση και την γραφή.

Τα παιδιά αναπτύσσουν τη φωνολογική ενημερότητα ως δεξιότητα στην ηλικία των τριών ετών με την προφορά ομοιοκατάληκτων λέξεων σε τραγούδια και ποιήματα. Μεγάλος αριθμός ερευνών έδειξε ότι τα παιδιά που δεν έχουν κατακτήσει τη φωνολογική επίγνωση στο επίπεδο των φωνημάτων, αναμένεται να εκδηλώσουν δυσκολίες στην εκμάθηση της γραφής και της ανάγνωσης. Όταν ένα παιδί είναι σε θέση να διακρίνει τα φωνήματα μιας λέξης, είναι πιο εύκολο να τη διαβάσει και να τη γράψει.

Στρατηγικές και τρόποι αντιμετώπισης των αναγνωστικών δυσκολιών με ασκήσεις φωνολογικής ενημερότητας:

• Ζητήστε από το παιδί να διαβάσει καρτέλες με συλλαβές με βάση ένα συγκεκριμένο γράμμα (γα, γο, γω, γι, γη, γυ, γε, γαι, γοι, γει, για, γιο, γευ, γαυ, Γα, Γο, Γω, κ.τ.λ.). Ζητήστε του να τις διαβάζει κάθε φορά και πιο γρήγορα. Προχωρήστε στην επόμενη ομάδα συλλαβών μόλις το παιδί μάθει να διαβάζει σωστά και γρήγορα όλες τις συλλαβές.
• Ζητήστε στο παιδί να διαβάσει δισύλλαβες λέξεις που αρχίζουν από ένα συγκεκριμένο γράμμα ή συλλαβή (γάλα, γάζα, γάτα, κ.τ.λ.). Ζητήστε του να τις διαβάζει κάθε φορά και πιο γρήγορα. Προχωρήστε στην επόμενη ομάδα λέξεων μόλις το παιδί μάθει να διαβάζει σωστά και γρήγορα όλες τις λέξεις. Στη συνέχεια δώστε του τρισύλλαβες, τετρασύλλαβες και πολυσύλλαβες λέξεις.
• Ζητήστε από το παιδί να βρει, να πει και να γράψει λέξεις που να αρχίζουν από ένα συγκεκριμένο γράμμα, π.χ. το γράμμα ν (νερό, νύχι. νότα, κ.τ.λ.)
• Ζητήστε από το παιδί να βρει, να πει και να γράψει λέξεις που να έχουν μια συγκεκριμένη συλλαβή, π.χ. η συλλαβή να (μάνα, κανάτα, μανάβης, κ.τ.λ.)
• Ζητήστε από το παιδί να βγάλει κάποιο φώνημα της λέξης, π.χ. από τη λέξη σέλα να βγάλει το /λ/ και να βρει ποια καινούρια λέξη δημιουργείται (έλα)
• Ζητήστε από το παιδί να βάλει κάποιο φώνημα στη λέξη, π.χ. στη λέξη ρέμα αν βάλει στην αρχή το /κ/ και να βρει ποια καινούρια λέξη δημιουργείται (κρέμα)
• Ζητήστε από το παιδί να βρει τη λέξη λέγοντάς του ένα ένα τα φωνήματα, π.χ. ποια λέξη ακούει κ-ό-τ-α
• Ζητήστε από το παιδί να αναλύσει τις λέξεις σε συλλαβές (νε-ρό) και στη συνέχεια σε φωνήματα (ν-ε-ρ-ό)
• Ζητήστε από το παιδί να σας πει ανάποδα λέξεις (εσύ – υσε)
• Δώστε στο παιδί λέξεις σε καρτέλες, στην αρχή δισύλλαβες, τρισύλλαβες και στη συνέχεια πολυσύλλαβες. Ζητήστε του με ένα ψαλίδι να κόψει ένα-ένα τα γράμματα και να τα λέει δυνατά. Στη συνέχεια, ανακατέψτε τα γράμματα και ζητήστε του να θυμηθεί και να ξαναφτιάξει τις λέξεις.
• Δώστε στο παιδί καρτέλες με λέξεις που τους λείπει μια συλλαβή και ζητήστε του να τη βρει και να διαβάσει σωστά τις λέξεις, π.χ. λε_νι (λεμόνι), πο_λατο (ποδήλατο).
• Δώστε στο παιδί να διαβάσει λέξεις με ομοιοκαταληξία, όπως ζάρι-ψάρι, λάβα-φάβα, κότα-ρότα, κ.τ.λ.
• Δώστε στο παιδί να διαβάσει λέξεις που διαφέρουν μόνο στον τόνο, γέρος-γερός, άλλα-αλλά, θέα-θεά, νόμος-νομός, κ.τ.λ.
• Δώστε στο παιδί να διαβάσει απλές προτάσεις, π.χ. πίνω γάλα, πάω στο σπίτι, κ.τ.λ. Καλό θα είναι η κάθε λέξη να είναι χρωματισμένη με διαφορετικό χρώμα. Όταν το παιδί μάθει να διαβάζει γρήγορα τις συγκεκριμένες προτάσεις, προχωρήστε σε πιο σύνθετες.

Φώτης Παπαναστασίου
Ειδικός Παιδαγωγός – Συγγραφέας
MSc Σχολική Ψυχολογία
www.eidikospaidagogos.gr