Παιδί και bullying: «Τι ψυχολογικά προβλήματα μπορεί να δημιουργηθούν σε ένα παιδί;»

Στην σχολική καθημερινότητα υπάρχουν γονείς που διαμαρτύρονται ότι το παιδί τους είναι θύμα βίας, υπάρχουν εκπαιδευτικοί που προσπαθούν να εξαλείψουν το φαινόμενο, υπάρχουν διευθυντές που καλούνται να πάρουν αποφάσεις δίκαιες για όλους, αλλά το σημαντικότερο όλων είναι ότι υπάρχουν παιδιά τα οποία τραυματίζονται από το φαινόμενο του bullying.

Τι είναι σχολικός εκφοβισμός;
Σχολικός εκφοβισμός είναι «η κατάσταση κατά την οποία ο μαθητής εκτίθεται επανειλημμένα και για μεγάλο χρονικό διάστημα σε αρνητικές ενέργειες ενός ή περισσότερων μαθητών» (Olweus, 1993). Το αποτέλεσμα της κατάστασης αυτής είναι η θυματοποίηση «victimization».

Με άλλα λόγια το παιδί-θύμα είναι το παιδί που δέχεται για αρκετό χρονικό διάστημα αρνητικές ενέργειες από συγκεκριμένα παιδιά. Αυτή η κατάσταση μπορεί να έχει πολλές συνέπειες τόσο στην ψυχολογία του παιδιού-θύμα όσο και στην συμπεριφορά του. Ας δούμε καλύτερα τι συμβαίνει όταν ένα παιδί γίνεται θύμα επιθετικής συμπεριφοράς στο χώρο του σχολείου.

Το παιδί αυτό βιώνει άσχημες καταστάσεις τις οποίες ίσως να μην μπορεί να διαχειριστεί.

Η επιθετικότητα συνήθως συντελλείται από μία ομάδα παιδιών, τα οποία ενωμένα εντοπίζουν κάποιον συμμαθητή τους μικρότερο ή ίσο ηλικιακά και τον χρησιμοποιούν ως το μέσο επίδειξης της δύναμής τους.

Το bullying το βιώνουν τόσο τα αγόρια όσο και τα κορίτσια, ωστόσο το είδος διαφέρει στις δύο ομάδες. Τα αγόρια έχουν την άμεση επιθετική συμπεριφορά (σπρωξίματα, ξύλο, καταστροφή πραγμάτων, άμεση λεκτική κοροϊδία, εκβιασμός, απόσπαση χρημάτων), ενώ στις ομάδες των κοριτσιών επικρατεί η έμμεση μορφή επιθετικής συμπεριφοράς (φήμες, αποκλεισμός από την ομάδα, διάδωση φημών μέσω διαδικτύου)
Παρόλα αυτά οι συνέπειες στο παιδί που είναι θύμα των παραπάνω συμπεριφορών είναι παρόμοιες τόσο στα αγόρια όσο στα κορίτσια. Έτσι λοιπόν το παιδί που είναι θύμα μπορεί να εκδηλώσει τις παρακάτω συμπεριφορές ξαφνικά, ενώ πριν δεν τις είχε:

- Είναι ευαίσθητο.
Μπορεί να βάζει εύκολα τα κλάματα όταν συμβαίνει κάτι που δεν δικαιολογεί το κλάμα, ενώ πριν δεν συνήθιζε αυτή τη συμπεριφορά.

- Χάνει τα πράγματα του.
Είναι πιθανό, να ξεχνάει τα πράγματα στο σχολείο, επειδή φεύγει γρήγορα με σκοπό να αποφύγει τους ενοχλητικούς. Ωστόσο, μπορεί τα πράγματά του να τα κλέβουν. Υπάρχει και η περίπτωση που τα χάνει επίτηδες. Για παράδειγμα, αν το γεγονός ότι φοράει γυαλιά αποτελεί αντικείμενο κοροϊδίας, μπορεί το παιδί να καταστρέψει από μόνο του τα γυαλιά του γιατί πιστεύει ότι αυτά φταίνε.

- Στα διαλείμματα είναι κοντά στους δασκάλους.
Το παιδί που είναι θύμα επιθετικής συμπεριφοράς, νιώθει ασφάλεια όταν στέκεται κοντά στους δασκάλους την ώρα του διαλείμματος.

- Κοινωνική απομόνωση.
Δεν καλεί φίλους στο σπίτι, αποφεύγει σχολικές εκδηλώσεις, δεν είναι καλεσμένο σε πάρτι συμμαθητών.

- Σωματικά συμπτώματα
Παραπονιέται συχνά για πονοκεφάλους, στομαχόπονο. Αποφεύγει να πάει σχολείο λόγω αυτών των συμπτωμάτων, τα οποία όσο είναι σπίτι μπορεί να μην υπάρχουν. Επίσης, μπορεί να έχει νευρικότητα και να είναι οξύθυμο με το παραμικρό που παλαιότερα δεν το απασχολούσε.

- Δεν σηκώνει το χέρι στην τάξη.
Είναι πιθανό το παιδί που βιώνει αυτήν την κατάσταση να αποφεύγει να πάρει το λόγο στην τάξη γιατί φοβάται ότι θα τον κοροϊδέψουν.

- Αποφεύγει να ανοίξει τον υπολογιστή και να συμμετέχει στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Όταν το παιδί είναι θύμα ηλεκτρονικού εκφοβισμού, είναι πιθανό να μην θέλει πλέον να ασχοληθεί με το ίντερνετ καθώς εκεί συμβαίνουν οι αγχογόνες καταστάσεις.

- Είναι επιθετικό το ίδιο εκτός σχολείου.
Είναι πιθανό το ίδιο το παιδί που το πρωί να είναι θύμα, όταν το μεσημέρι γυρίζει σπίτι να εκδηλώνει επιθετικές συμπεριφορές στο μικρότερο αδελφάκι του, ή στα παιχνίδια του. Επίσης, μπορεί να χρησιμοποιεί λεξιλόγιο που πριν δεν χρησιμοποιούσε.

Οι ψυχολογικές διαστάσεις που μπορεί να λάβει το θέμα της θυματοποίησης είναι πολλές. Το παιδί – θύμα αποκτά λανθασμένη εικόνα για τον εαυτό του. Θεωρεί πως αυτά που του προσάπτουν ίσως είναι αλήθεια και έτσι διαστρεβλώνει την αυτοεικόνα του με διάφορες συνέπειες. Για παράδειγμα, αν ένα κορίτσι γίνεται θύμα bullying λόγω των παραπάνω κιλών που μπορεί να έχει, είναι πιθανό να αλλάξει τις διατροφικές της συνήθειες, κάνοντας αυστηρές δίαιτες.

Επίσης, το παιδί που είναι θύμα, νιώθει αδύναμο να αντικρούσει τους ενοχλητικούς στο χώρο του σχολείου. Κατά συνέπεια, δεν μπορεί να διαχειριστεί τις άσχημες καταστάσεις που του συμβαίνουν και θεωρεί πως δεν είναι ικανό για τίποτα. Αν παγιωθεί η κατάσταση το παιδί μπορεί να αρχίσει να πιστεύει πως του αξίζει αυτό που συμβαίνει και έτσι να μειώνεται η αυτοεκτίμησή του.

Ακόμη η μη ικανότητα διεκδικητικής συμπεριφοράς μπορεί να οδηγήσει το παιδί στην κατάθλιψη. Όταν το παιδί νιώθει πως δεν μπορεί να διεκδικήσει αυτά που θέλει γιατί φοβάται, είναι πιθανό να έχει συνεχόμενη θλίψη.

Σε μεγαλύτερες ηλικίες, όπως στην εφηβεία, μπορεί να κάνει χρήση αλκοόλ, ουσιών ή να ξεκινήσει το κάπνισμα. Ο έφηβος βρίσκει διέξοδο σε αυτές τις συνήθειες και νιώθει ότι κάνει κάτι σημαντικό, σε αντίθεση με τι πιστεύουν οι άλλοι. Μπορεί ακόμα να θελήσει να βάλει τέλος στη ζωή του. Οι συναισθηματικές συγκρούσεις, η αναζήτηση του εαυτού σε συνδυασμό με τον εκφοβισμό που βιώνει ένα παιδί την περίοδο της εφηβείας μπορεί να το οδηγήσουν στην έσχατη λύση των προβλημάτων του.

Όλα τα παραπάνω είναι σημαντικό να παρατηρούνται εγκαίρως από τους ενήλικες, ώστε να αντιμετωπίζονται άμεσα. Η ενδυνάμωση της αυτοεικόνας και της αυτοεκτίμησης των παιδιών είναι απαραίτητη για να μην υπάρχουν οι παραπάνω συνέπειες. Οι γονείς σε συνεργασία με τους εκπαιδευτικούς οφείλουν να συνεργαστούν για να μην υπάρχουν πλέον παιδιά- θύματα εκφοβισμού.

Βασιλική Τσούτσου
Ψυχολόγος , M.Sc. Παιδαγωγική Ψυχολογία
www.psychology4kids.gr