Γιατί τα παιδιά είναι ανταγωνιστικά και κάνουν τους φίλους τους να ζηλεύουν;

Ένα δευτερόλεπτο αργότερα αρχίζουν να το δείχνουν στους συμμαθητές και να ρωτάνε πώς τα πήγαν εκείνοι. Μερικά παιδιά μάλιστα μετράνε τα «Μπράβο». Στο διάλειμμα θα συγκρίνουν τα ρούχα τους, τα παιχνίδια τους και συνήθως ο «αρχηγός» της ομάδας είναι αυτός που έχει τα πιο πολλά ή τα πιο καινούρια.

Για ποιο λόγο γίνεται αυτό και γιατί τα παιδιά έχουν τόση ανάγκη από τη σύγκριση;

Η σύγκριση είναι μια διαδικασία που μας βοηθά να επιλέξουμε καλύτερα κάτι. Χρειάζεται κριτική σκέψη αλλά και πληροφορίες. Για παράδειγμα, όταν το παιδί καλείται να επιλέξει ανάμεσα σε δύο παιχνίδια, πρέπει να σκεφτεί με ποιο από τα δύο θα περάσει πιο καλά, αν έχει κάποιο παρόμοιο και τι προσφέρει καθένα από τα δύο παιχνίδια. Έτσι η σύγκριση είναι μια επιθυμητή διαδικασία που βοηθά να κάνουμε τις καλύτερες για εμάς επιλογές.

Επίσης, η σύγκριση μας βοηθά να δούμε πού βρισκόμαστε σε σχέση με την υπόλοιπη ομάδα. Είναι απαραίτητο το παιδί να εντοπίζει τις δραστηριότητες της υπόλοιπης ομάδας ώστε να συμμετέχει και αυτό σε αυτές. Ζούμε σε μια κοινωνία αλληλεπιδρώντας με τους γύρω και όχι κοιτώντας μόνο τον εαυτό μας.

Ωστόσο, είναι αρκετές οι φορές στην καθημερινότητά μας που συγκρίνουμε τον εαυτό μας με τους άλλους. Είναι ανάγκη μας όμως να αποδείξουμε ότι είμαστε καλύτεροι ή έτσι μας έμαθαν από τη μικρή ηλικία; Η σύγκριση του εαυτού μας με τους άλλους προέρχεται βασικά από τους γονείς και κατ΄ επέκταση από την κοινωνία.

Οι συγκρίσεις που κάνουν οι γονείς ανάμεσα στα αδέλφια, τα ξαδέλφια και τους φίλους, είναι αναπόφευκτες και είναι σχεδόν καθημερινές. Έτσι τα παιδιά μεγαλώνουν σε ένα περιβάλλον που επικροτεί τη σύγκριση και τη χρειάζεται για να ξεχωρίσει. Ακόμη και οι γονείς συγκρίνουν τον εαυτό τους με άλλους ενήλικες ή τα υλικά αγαθά που έχουν σε σχέση με τα αγαθά των άλλων. Αγοράζουμε καλύτερες τηλεοράσεις, καλύτερα ρούχα, καλύτερα κινητά από τους άλλους. Επόμενο είναι λοιπόν τα παιδιά να μεγαλώνουν σε ένα περιβάλλον σύγκρισης το οποίο προσπαθούν να μιμηθούν ώστε να ενταχθούν στον κόσμο των μεγάλων.

Ακόμη, το εκπαιδευτικό σύστημα, ο τρόπος αξιολόγησης και ακόμη και οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί χρησιμοποιούν τη σύγκριση συνεχώς χωρίς πολλές φορές να αντιλαμβάνονται πόσο πολύ επηρεάζει τα παιδιά. Σε κάθε τάξη υπάρχει ένας καλός μαθητής ο οποίος αποτελεί υπόδειγμα για τα υπόλοιπα παιδιά.

Ωστόσο, η υποδειγματική συμπεριφορά του συγκεκριμένου μαθητή τις περισσότερες φορές αναφέρεται στις καλές του γνωστικές δεξιότητες (μαθήματα) και την «μη τάραξη της ησυχίας της τάξης». Σπάνια ένα παιδί είναι παράδειγμα προς μίμηση για τις καλές του κοινωνικές δεξιότητες (καλός φίλος), την κριτική του σκέψη ή κάποιο ιδιαίτερο ταλέντο ακόμα και αν δεν τα καταφέρνει καλά στα μαθήματα.

Όταν λοιπόν το παιδί δείχνει τα καινούρια παπούτσια ή τον καλό βαθμό στο φίλο του προσπαθεί αφενός να προκαλέσει την προσοχή του άλλου αφετέρου να νιώσει το ίδιο καλύτερα με τον εαυτό του. Το παιδί σκέφτεται: «Φοράω καλύτερα ρούχα, άρα είμαι πιο μοντέρνος». Ή «Πήρα καλύτερο βαθμό άρα είμαι καλύτερος μαθητής από τον φίλο μου»

Η συγκεκριμένη συμπεριφορά παρατηρείται ακόμα και ανάμεσα σε φίλους. Ωστόσο, όταν τα παιδιά, συνήθως μεγαλύτερης ηλικίας, δημιουργήσουν πραγματικές φιλίες, η σύγκριση αυτομάτως μειώνεται και χαίρονται για τα επιτεύγματα του φίλου τους. Στην εφηβεία, η συμπεριφορά αυτή εμφανίζεται πιο συχνά, ωστόσο εκεί παρατηρούμε ότι υπάρχουν ομάδες παιδιών που συγκρίνουν τα χαρακτηριστικά της ομάδας τους με τα χαρακτηριστικά της ομάδας των άλλων. Επομένως, στην εφηβεία το κάθε παιδί έχει ενταχθεί σε μια ομάδα την οποία έχει επιλέξει και από την οποία έχει γίνει αποδεκτός, ύστερα από σύγκριση!

Με λίγα λόγια, η σύγκριση είναι επιθυμητή όταν γίνεται με σκοπό να ενταχθεί το παιδί σε μια κοινωνική ομάδα και στη συνέχεια στην κοινωνία. Ωστόσο, όταν η σύγκριση γίνεται για να νιώσει το ίδιο το παιδί καλύτερα και κάποιο άλλο χειρότερα, καλό είναι να ψάχνουμε τα συναισθήματα που κρύβονται πίσω από αυτή την πράξη. Μπορεί να υπάρχει ανασφάλεια, χαμηλή αυτοκετίμηση ακόμα και θυματοποίηση από κάποιον. Και φυσικά πρέπει να βλέπουμε σε ποιο βαθμό γίνεται. Αν για παράδειγμα ένα παιδί εκφράζει καταναλωτική μανία ή υπερβολικό διάβασμα μόνο και μόνο για να είναι καλύτερος από τους άλλους αυτομάτως δεν έχει τα σωστά κίνητρα ούτε για το διάβασμα ούτε για την αγορά καινούριων πραγμάτων.

Έτσι θα βρίσκεται σε ένα μόνιμο αγώνα, που στην ουσία είναι αγώνας ενάντια στον εαυτό του. Πάντα θα υπάρχει κάποιος καλύτερος και πάντα θα υπάρχει κάποιος χειρότερος, για έναν και μόνο λόγο: Είμαστε διαφορετικοί! Το θέμα είναι το παιδί να μεγαλώνει απολαμβάνοντας όσα καταφέρνει επειδή τα κατάφερε το ίδιο να εξελίσσεται και όχι γιατί δεν τα κατάφεραν οι άλλοι.

Μια καλή συμβουλή που μπορούν οι γονείς να δώσουν είναι να προσπαθούν τα παιδιά να γίνονται καλύτερα από εχθές και να αγαπούν αυτά που κάνουν σήμερα!

Βασιλική Τσούτσου
Ψυχολόγος
M.Sc. Παιδαγωγική Ψυχολογία
www.psychology4kids.gr