Γιατί δεν πρέπει να γεμίζουμε με ενοχές το παιδί μας

Είναι αυτός που θα μεγαλώσει παιδιά που δεν θα νοιώθουν ένοχα. Παιδιά που θα σέβονται τα συναισθήματά τους. Ένα παιδί είναι ενοχικό όταν νοιώθει άσχημα για κάτι που είπε ή έκανε στο παρελθόν. Βέβαια σε κάποιο βαθμό, το παρελθόν μπορεί να είναι και το εργαλείο που θα μας δώσει κίνητρα για να βελτιώσουμε την συμπεριφορά μας. Κι αυτό γιατί τα μαθήματα που πήραμε από το παρελθόν μας εξυπηρετούν έναν πολύ σημαντικό σκοπό. Όμως η ενοχή, δεν έχει καμία σχέση με τα μαθήματα που μας προσφέρει το παρελθόν.

Το συναίσθημα της ενοχής μας ακινητοποιεί στο παρόν για κάτι που συνέβη στο παρελθόν. Είναι ένα αρνητικό συναίσθημα και εχθρός της αυτοεκτίμησης. Επίσης συχνά αποτελεί εργαλείο που χρησιμοποιούν οι ενήλικες για να κάνουν κάποιους άλλους να νοιώσουν άσχημα. Το χρησιμοποιούν πολύ συχνά οι γονείς γιατί θεωρούν ότι είναι ο καλύτερος τρόπος για να ελέγξουν την συμπεριφορά των παιδιών τους και να αποτρέψουν αυτές που προκαλούν πρόβλημα.

Ρίχνει από απροσεξία ένα ποτήρι κάτω και ακολουθούν τόνοι χαρακτηρισμών και επικρίσεων σαν να είχε κάνει το μεγαλύτερο λάθος του κόσμου, μην προσφέροντας συνήθως καθοδήγηση σχετικά με το τι να κάνει την επόμενη φορά (κάτι που θα οδηγούσε σε μάθηση). Αλλά η ενοχή μπορεί να προκαλέσει περισσότερα εσωτερικά και εξωτερικά κοινωνικά προβλήματα στο παιδί και στην εξέλιξή του.

Τι μπορεί να προκαλέσουν οι ενοχές σε ένα παιδί

Όποια κι αν είναι η πρόθεση των γονέων / ενηλίκων όταν ενθαρρύνουν το συναίσθημα της ενοχής στα παιδιά, μόνο αρνητικές επιπτώσεις όπως πανικός, φόβος, εσωστρέφεια, ανάγκη για ύπνο, ντροπή, απουσία πρωτοβουλίας, και καταρράκωση της αυτοεκτίμησης, μπορούν να περιμένουν. Πολλοί γονείς δημιουργούν ενοχές προκειμένου να κάνουν το παιδί να φερθεί ή πει αυτό που εκείνοι θέλουν ή να νοιώσει άσχημα για κάτι που ήδη ανήκει στο παρελθόν, κι έτσι καταφέρουν να τους δείξουν τον δρόμο για μια ενήλικη ζωή γεμάτη άγχος και ψυχοσωματικά συμπτώματα.

Η «Ενοχή» στα παιδιά έχει προσωρινά αλλά άμεσα αποτελέσματα

Παρ' όλο που με την ενοχή θα δείτε προσωρινά αλλά άμεσα αποτελέσματα σε μια προβληματική κατάσταση που το παιδί σας προκαλεί, είναι το ίδιο το συναίσθημα που θα προκαλέσει στο παιδί την ανάγκη να εσωτερικεύσει άγχος. Πόσοι γονείς δεν έχουν παίξει το παιχνίδι κατά το οποίο ο ενήλικας κάνει ότι κλαίει με σκοπό να πάρει ένα φιλί από το παιδί του επειδή το παιδί δεν αντέχει να τον βλέπει να νοιώθει τόσο άσχημα όσο δείχνει ; Πολύ αθώο παιχνίδι για έναν ενήλικα και χωρίς διαθέσεις να κάνει κακό στο παιδί.

Όμως είναι η αρχή της ενοχής και της ανησυχίας για το παιδί. Ένα άκακο παιχνίδι για τον γονέα μπορεί να γίνει η αιτία για μεγάλης έντασης άγχους στο μυαλό του παιδιού. Πολύ γρήγορα μαθαίνει ότι δεν έχει επιλογή στο ποιόν φιλάει επειδή οφείλει να δώσει την προσοχή της σε οποιονδήποτε το κάνει να νοιώθει άσχημα στη ζωή του. Έτσι θέλουμε να παίρνουν τις αποφάσεις τους τα παιδιά μας σαν έφηβοι και αργότερα σαν ενήλικες ; Ελπίζω όχι.

Σίγουρα κάποιες στιγμές το μεγάλωμα των παιδιών είναι πολύ δύσκολο και μέρος αυτής της ευθύνης των γονέων είναι ότι μέρος όσων λένε και πράττουν, επηρεάζουν τα παιδιά τους όχι μόνο τώρα αλλά και στην ενήλική τους ζωή.

Πολλές φορές στο γραφείο έρχομαι αντιμέτωπη με μνήμες ενηλίκων που αφορούν ένα οικογενειακό περιβάλλον όπου κυριαρχούσε η επικριτικότητα. Κι αυτό το κουβάλησαν μαζί τους σε κάθε τους κίνηση σαν να τους καθοδηγεί αυτή η επικριτική φωνή, η οποία στέκει δίπλα τους για να επικρίνει κάθε κίνηση ή λέξη τους. Όταν λοιπόν ένα παιδί μεγαλώνει μες στις ενοχές, οι πιθανότητες να οδηγηθεί σε διαταραχές όπως χρόνιο άγχος, ιδεοψυχαναγκασμό, κατάθλιψη και διπολική διαταραχή είναι μεγάλες.

Αρκεί να αναφερθούμε στις τελευταίες έρευνες που εντόπισαν μικρότερο όγκο πρόσθιας «νήσου» σε παιδιά με υψηλά επίπεδα ενοχής. Αυτό το μέρος του εγκεφάλου ρυθμίζει την αντίληψη, την αυτογνωσία και το συναίσθημα και ο μικρότερος όγκος σε αυτή την περιοχή του εγκεφάλου είναι προγνωστικός στην εμφάνιση κατάθλιψης στα μετέπειτα χρόνια. Και βέβαια είναι σαφής η επιρροή των πρώιμων εμπειριών μας στον τρόπο που αναπτύσσεται ο εγκέφαλος.

Το ενοχικό παιδί ζητάει συχνά συγνώμη

Το παιδί είναι ενοχικό όταν ζητάει εύκολα και συχνά συγνώμη, απολογούμενο για κάτι που δεν κατάφερε. Όταν αναφέρεται συχνά σε καταστάσεις του παρελθόντος, όταν υποχωρεί με τους συνομήλικους του, όταν δεν υποστηρίζει τα θέλω του, όταν λειτουργεί με ψυχαναγκασμούς και εμφανίζει ψυχοσωματικά συμπτώματα, όταν τρέμει την αποτυχία και γι αυτό αποφεύγει να δοκιμάζει διαφορετικές καταστάσεις, όταν βάζει τον εαυτό του σε δεύτερη μοίρα και γι' αυτό συχνά εμφανίζει ακραία κόπωση και υπνηλία. Η αυτοεκτίμησή του είναι πολύ χαμηλή, είναι συχνά θλιμμένος, νοιώθει μόνος και συνήθως γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης των άλλων.

Είναι πολύ σημαντικό να έχουμε επίγνωση των τακτικών μας καθώς οτιδήποτε καταγράφεται και συμβαίνει στο μυαλό του παιδιού μέχρι και 12 του χρόνια, θα εμφανιστεί στην εφηβεία του αλλά και αργότερα. Γι' αυτό είναι σημαντικό να θυμάστε ότι η τιμωρία και η δημιουργία ενοχών λες και φταίει εκείνο για όλα, δημιουργούν στο παιδί ενοχές. Ο στιγματισμός τους είναι αναπόφευκτος και για να μπορέσουν να ξεπεράσουν τις ψυχολογικές επιπτώσεις που θα προκληθούν, απαιτείται αρκετή δουλειά αυτή τη φορά όχι για να διαχειριστούν τα ενοχικά συναισθήματα, αλλά για να ξεπεράσουν το χρόνιο άγχος και την κατάθλιψη.

Ιωάννα Θεοδωρακόπουλου, PsyD, MSc
Συμβουλευτικός ψυχολόγος - ψυχοθεραπεύτρια
Σύμβουλος υπογονιμότητας
Επικεφαλής επιστημονικών υπηρεσιών του www.feelwelltoday.com
e-mail: ioanna.thps@gmail.com / itheodorakopoulou@feelwelltoday.com