Η τεχνική της «Μικρής Χελώνας» μαθαίνει στα παιδιά να ελέγχουν το θυμό τους

Συχνά γονείς παραπονιούνται σχεδόν απογοητευμένοι για το ότι το παιδί τους δεν μπορεί να διαχειριστεί την αποτυχία, θυμώνει και ξεσπάει έντονα, χτυπάει άλλους, βρίζει, ενοχλεί. Στην ουσία υποφέρει χωρίς λόγο εξαιτίας της αδυναμίας του να ελέγξει τον παρορμητισμό του. Ο στόχος είναι η τροποποίηση της συμπεριφοράς του και υπάρχουν διάφορες τεχνικές για να αντιμετωπιστούν ανάλογα προβλήματα. Συνήθως γίνεται συστηματική χρήση επιβραβεύσεων και τιμωριών ανάλογα με την συμπεριφορά του παιδιού την δεδομένη στιγμή. Μία διαφορετική μέθοδος είναι αυτή της μικρής Χελώνας, η οποία διαφέρει στο ότι βασίζεται στον αυτό-έλεγχο κι όχι στον εξωγενή έλεγχο της μη-επιθυμητής συμπεριφοράς. Το παιδί μαθαίνει να ελέγχει την δική του ακατάλληλη συμπεριφορά αντί να το κάνουν οι γονείς ή κάποιος άλλος.

Γιατί ο αυτοέλεγχος προτιμάται;

Έχει αποτελέσματα διαρκείας, είναι μια δεξιότητα που θα χρησιμεύσει στο παιδί σε όλη του τη ζωή, το παιδί μαθαίνει να έχει την ευθύνη του εαυτού του και να είναι ανεξάρτητο, όπως και να εκφράζει αλλά και να πραγματώνει τις ανάγκες του με κατάλληλους τρόπους.

Η μικρή χελώνα όταν νοιώθει ότι απειλείται, αποσύρεται στο καβούκι της. Με τον ίδιο τρόπο το παιδί μαθαίνει να αποσύρεται στο φανταστικό του καβούκι όταν νοιώθει την απειλή των μη-ελεγχόμενων συναισθημάτων του ή εξωγενών παραγόντων που το κάνουν να ξεσπά στους άλλους χωρίς κανέναν έλεγχο στις κινήσεις του.

Επίσης είναι αρκετά βοηθητική και στην περιπτώσεις που το παιδί βρίσκει εμπόδια ενώ κυνηγάει τον στόχο του. Για ένα μικρό παιδί, αυτό μπορεί να σημαίνει ότι ένα συνομήλικο χρησιμοποιεί την κούνια στην παιδική χαρά, για έναν έφηβο μπορεί να είναι ότι κάποιος άλλος χρησιμοποιεί την τουαλέτα, και για νέο ενήλικα, ο πατέρας να έχει πάρει το αυτοκίνητο. Επίσης μπορεί να είναι και το γεγονός ότι δεν έχει τις δεξιότητες να πραγματοποιήσει τον στόχο του. Για παράδειγμα να μην ξέρει πώς να ανέβει στην κούνια ή ο νέος ενήλικας να μην ξέρει να οδηγεί ή ο έφηβος να μην διαχειρίζεται τον χρόνο του σωστά. Όποιο κι αν είναι το εμπόδιο την κάθε στιγμή, το παιδί έχει ανάγκη να μάθει πώς να περιμένει μέχρι να φτάσει τον επιθυμητό στόχο του. Και στη θέση της χελώνας, στην θέση της αναμονής δηλαδή, μπορεί να διαχειριστεί την ματαίωσή του.

Όταν το παιδί δεν ξέρει να περιμένει, τότε η ενέργειά του όλη αποκτά την μορφή ματαίωσης και θυμού. Γι' αυτό πρέπει να μάθει να καθοδηγεί την ενέργειά του και να ελέγχει την σκέψη του όταν δεν μπορεί να έχει αυτό που θέλει την στιγμή που το θέλει. Τα παιδιά έχουν μεγάλη ανάγκη να μάθουν πώς να διαχειρίζονται την καθυστέρηση της ευχαρίστησης διότι είναι κάτι που θα συναντούν συνέχεια στην ζωή τους. Για τα μεγαλύτερα παιδιά, η αναμονή μπορεί να απαιτεί την στροφή σε άλλους πιο εφικτούς στόχους. Αν όμως η αναμονή είναι αναγκαία διότι τα παιδιά δεν έχουν ακόμα τις απαραίτητες δεξιότητες να πετύχουν τον στόχο τους, η προτεραιότητά τους είναι να μάθουν τις συγκεκριμένες δεξιότητες. Όταν η αναμονή γεμίζει δραστηριότητες, ιδίως αν αυτές οι δραστηριότητες συμβάλλουν στο να φτάσει εν τέλει το παιδί τον στόχο του, είναι πιο ευχάριστη για τα παιδιά.

Πώς το μαθαίνει;

Αρχικά του μαθαίνει ο ειδικός να συνδέει την λέξη «χελώνα» με την στάση της, δηλαδή τραβώντας τα χεράκια του και το κεφάλι του κοντά στο σώμα του, κλείνοντας τα μάτια του. Αν είναι καθιστό, μπορεί να βάλει το κεφαλάκι του στο τραπέζι και να φέρει χέρια και ώμους κοντά στο σώμα του. Αφού μάθει την στάση της χελώνας εν απειλή, του μαθαίνουμε τεχνικές χαλάρωσης εστιάζοντας στους μύες του σώματός του σε αυτή ακριβώς τη θέση. Η χαλάρωση αυτή είναι το εντελώς αντίθετο από αυτό που βιώνει όταν έχει επιθετική και ακατάλληλη συμπεριφορά και έτσι μειώνει τις πιθανότητες να συμβεί η ακατάλληλη συμπεριφορά. Από αυτή τη θέση θα μάθει να χρησιμοποιεί τεχνικές επίλυσης προβλημάτων για να αξιολογήσει εναλλακτικές επιλογές για τη διαχείριση της κατάσταση που τον οδήγησε στην κατάσταση της χελώνας. Αυτή την τριλογία μπορεί να την μάθει και μέσα από μια ιστορία, μέσα από έναν ρόλο, ακολουθώντας κάποιο παράδειγμα, και με άμεση ενίσχυση. Μαθαίνοντας κάθε βήμα, προχωράει στο επόμενο.

Η τεχνική της χελώνας βοηθάει σημαντικά στην εκδήλωση των συναισθημάτων τους.

Όταν ένα παιδί παρορμητικά ξεσπάει στο περιβάλλον, στην ουσία εκφράζει το συναίσθημά του άμεσα αλλά οι συνέπειες αυτού του τρόπου εκδήλωσης μπορεί να είναι αρνητικές τόσο για εκείνον όσο και για τους άλλους. Έτσι, θα μάθει να καθοδηγεί την εξωτερίκευση των συναισθημάτων του με κατάλληλους τρόπους. Αντί να ξεσπάει, μαθαίνει να ορίζει τις ανάγκες του π.χ. για φροντίδα, προσοχή, πιο εύκολη εργασία, κλπ και να στοχεύει στην ικανοποίηση αυτών των αναγκών με θετική κοινωνική εκδήλωση του συναισθήματός του. Στην ουσία διδάσκουμε διεκδικητικότητα και την ξεχωρίζουμε από την επιθετικότητα.

Η τεχνική της χελώνας δουλεύει καταπληκτικά με παιδιά των πρώτων τάξεων του δημοτικού τα οποία εμφανίζουν συμπεριφοριστικά προβλήματα.

Σε αυτές τις ηλικίες (νηπιαγωγείο – Β' Δημοτικού) η εικόνα της χελώνας είναι αποτελεσματική. Για μεγαλύτερες τάξεις τα παιδιά έχουν ανάγκη για πιο ώριμες νοερές εικόνες. Ο κύκλος που κάνουν στο time-out κάποιων αθλημάτων βοηθάει αλλά και απλά μια λέξη «stop». Το σημαντικό είναι το πώς χρησιμοποιείται μια εικόνα, και όχι τόσο η ίδια η εικόνα. Οποιαδήποτε χαρακτηριστική εικόνα μπορεί να αποτελέσει την βάση της διαδικασίας αντιδράσεων του αυτό-έλεγχου που περιέγραψα νωρίτερα.

Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι οι ακατάλληλες συμπεριφορές (χτυπήματα, βρισιές, πειράγματα, ξεσπάσματα, να πάρει κάτι που ανήκει σε κάποιο άλλο παιδί, και να μην προσέχει στην τάξη) έχουν λόγο που επαναλαμβάνονται.

Συνήθως, κερδίζουν την προσοχή των συμμαθητών επειδή τους ενοχλούν κι αυτό είναι μια επιβράβευση. Θα έχετε παρατηρήσει ότι η επίπληξη σε ένα παιδί, μοιάζει να είναι απολαυστική για το ίδιο καθώς θέλει την προσοχή σας. Τότε η προσοχή σας είναι η επιβράβευση της ακατάλληλης συμπεριφοράς. Και είναι αυτό που θα αυξήσει την συχνότητα της συμπεριφοράς κάτι που δικαιολογεί το γεγονός ότι τα παιδιά έχουν όλο και πιο ακατάλληλη συμπεριφορά όταν οι συμμαθητές τους και ίσως και η δασκάλα τους επιμένει να επιβραβεύει την ανεπιθύμητη συμπεριφορά με την προσοχή.

Οπότε ο στόχος είναι να επιβραβεύεται η κατάλληλη συμπεριφορά και να αδιαφορούν για την ακατάλληλη. Η τεχνική της χελώνας διευκολύνει αυτή την αλλαγή διότι τα παιδιά μαθαίνουν να κάνουν την χελώνα αντί να στρέφουν την προσοχή τους στην απόσπαση από τον άλλον. Η χαλάρωση θα το βοηθήσει να μειώσει τον θυμό του και να μαλακώσει έντονα συναισθήματα αντί να καταφεύγει σε ακατάλληλη συμπεριφορά. Και η τεχνική επίλυσης προβλημάτων θα του μάθει να διαχειρίζεται τα νεύρα του και να εκπληρώνει τις ανάγκες του με κοινωνικά αποδεκτό και ρεαλιστικό τρόπο. Όταν έχουν μάθει να θεωρούν σήμα είτε μια εξωτερική πρόκληση ή ένα εσωτερικό τους συναίσθημα θυμού για να γίνουν χελώνα, να χαλαρώσουν και οδηγηθούν σε επίλυση του προβλήματος , θα έχουν μάθει τον αυτό-έλεγχο και σπάνια θα ενδίδουν σε ενοχλητικές συμπεριφορές.

Ο αυτοέλεγχος είναι σημαντικός και για την αυτοεκτίμησή του καθώς μαθαίνει να ελέγχει το ίδιο την συμπεριφορά του κι όχι να έχει κάποιον άλλον να το κάνει για αυτόν, όπως συνηθίζεται με τα μικρά παιδιά. Επίσης δεν θα βλέπει τον εαυτό του πια σαν «κακό» παιδί και θα λαμβάνει περισσότερο θετικό σχολιασμό από τον δάσκαλό του. Και τέλος θα νοιώθει ικανό και πιο ώριμο γιατί θα χρησιμοποιεί την επιλυματική του δεξιότητα αντί να ενδίδει σε παρορμήσεις.

Ιωάννα Θεοδωρακόπουλου, PsyD, MSc
Συμβουλευτικός ψυχολόγος - ψυχοθεραπεύτρια
Σύμβουλος υπογονιμότητας
Επικεφαλής επιστημονικών υπηρεσιών του www.feelwelltoday.com
e-mail: ioanna.thps@gmail.com / itheodorakopoulou@feelwelltoday.com