Παγκόσμια Ημέρα κατά του Ρατσισμού: Πώς μιλάμε στα παιδιά για το ρατσισμό και τις διακρίσεις

Όπως και για όλα τα άλλα, και αυτή η στάση ζωής που θα αποκτήσει ξεκινάει από το σπίτι. Έχουμε πει ξανά και ξανά ότι τα παιδιά μαθαίνουν μέσω του παραδειγματισμού. Από τις κοινωνικές νόρμες μέχρι και τον τρόπο που προσεγγίζουν και σκέφτονται για τους άλλους ανθρώπους. Θα τολμήσω να το πάω κι ένα βήμα παρακάτω σε αυτή την περίπτωση. Ο ρατσισμός μαθαίνεται στο σπίτι από όσα λέγονται και όχι από όσα δεν λέγονται. Γι` αυτό και θα εστιάσω σε μερικούς βασικούς τρόπους με τους οποίους μπορούν οι γονείς να αποφύγουν να μεταδώσουν ρατσιστικές θέσεις.

Αρκετοί γονείς μας μοιράζονται με κάθε τρόπο την ανησυχία τους σχετικά με το πώς καταλαβαίνουν τα παιδιά τους τον κόσμο, πώς επιλέγουν να δρουν σε αυτόν και πώς αυτός ο κόσμος επηρεάζει την ζωή τους. Κάθε τόσο επαναλαμβάνουμε ότι τα αυτάκια των παιδιών πιάνουν στον αέρα πληροφορίες μέσα από τις πιο πολύπλοκες συζητήσεις, και στην συνέχεια αποκτούν απορίες και ερωτήματα επιπέδου ενήλικα. Όποια κι αν είναι λοιπόν η θέση του κάθε ενήλικα από εμάς, αυτές οι συζητήσεις μπορεί να δημιουργήσουν ερωτήσεις και ανησυχίες σχετικά με τον ρατσισμό, τις διακρίσεις και το δίκαιο και γι` αυτό κρίνω απαραίτητο να μάθουμε πώς να συζητάμε αυτά τα θέματα με τα παιδιά μας ακόμα κι αν δεν μας θέτουν ερωτήματα αλλά «απόλυτες» θέσεις.

Θα μου πείτε όμως, πώς θα προλάβουμε να ξεκινήσουμε μια τέτοια συζήτηση πριν βρεθούμε αντιμέτωποι με έναν χαρακτηρισμό που χρησιμοποίησε αναφερόμενο σε ένα παιδί από άλλη χώρα ή φυλή.

Πρώτον και κυριότερον, διδάξτε τους ενσυναίσθηση. Όταν μπορούμε να δείξουμε συμπονέσουμε άτομα που δέχονται άδικη αντιμετώπιση, έχουμε κάνει το πρώτο βήμα για να κατανοήσουμε το κακό που μπορεί να γίνει μέσα από τις διακρίσεις και τις ανισότητες. Όμως δεν γεννιόμαστε με αυτή τη δεξιότητα, άρα πρέπει να την μάθουμε στα παιδιά μας. Θα χρειαστεί να τους μιλήσουμε για την έννοια της ενσυναίσθησης, να τα ενθαρρύνουμε να κάνουν δική τους έννοια μέσα από την καθημερινότητά μας και φυσικά να γίνουν και τα ίδια παράδειγμα για τους συνομηλίκους τους και όχι μόνο.

Προφανώς και τα παιδιά μπορεί να μην είναι σε θέση να καταλάβουν τις λεπτομέρειες των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αλλά το μόνο βέβαιο είναι ότι κατανοούν ότι δεν είναι δίκαιο να παίρνουν την σειρά κάποιου άλλου παιδιού στην τραμπάλα στην παιδική χαρά. Η καλοσύνη και η έννοια του δίκαιου γίνονται εύκολα κατανοητές από τα παιδιά και μάλιστα μπορούν να σχετιστούν από πολύ νωρίς. Στην ουσία θα χρειαστεί να τους δείξετε ότι ο κόσμος τους και ο κόσμος που τους περιβάλλει συνδέονται άμεσα.

Βοηθήστε τα να ανακαλύψουν διαφορές χωρίς να γενικεύετε. Για παράδειγμα μπορεί να τους ζητήσετε να σας δείξουν ποιο μπλουζάκι είναι το κόκκινο και ποιο είναι το μπλε. Αλλά όταν μιλάμε για ανθρώπους, επιμένουμε ότι είμαστε όλοι ίδιοι. Τα παιδιά παρατηρούν εύκολα τις διαφορές γι` αυτό προσπαθήστε να είστε ειλικρινείς και να τα ενθαρρύνετε να αναλύσουν τις διαφορές που επισημάνουν με θετικό όμως τρόπο. Και τι σημαίνει θετικός τρόπος ; Ένας τέτοιος είναι να χαρακτηρίζεται ως διαφορετικό, ως έντονο ή ήπιο, ως ψυχρό ή θερμό, το ένα από το άλλο π.χ χρώμα, αλλά όχι ως καλύτερο, ομορφότερο, χειρότερο κλπ. Βοηθήστε τα να βρουν θετικούς χαρακτηρισμούς στο κάθε διαφορετικό. Όταν θα έρθει η στιγμή να επισημάνουν την διαφορετικότητα λόγω φυλής ή καταγωγής κάποιου άλλου παιδιού ή μεγαλύτερου, θα το κάνει με καλοσύνη, με ανάγκη να μάθει ενδεχομένως για την κουλτούρα του και επουδενεί τάση γενίκευσης, επίκρισης και υποτίμησης - συνήθως λόγω φόβου για το «άγνωστο» .

Υψίστης σημασίας να αναλαμβάνετε την ευθύνη αλλά όχι στο επίπεδο τελειότητας. Κανείς δεν είναι τέλειος. Όλοι έχουμε τις δικές μας αδυναμίες και στερεότυπα και τα παιδιά όπως έχουμε πει ακούνε αυτά που λέμε και τα κάνουν δικά τους. Θα βοηθούσε να αποφεύγετε να μιλάτε με γενικεύσεις για τους άλλους ανθρώπους και όταν ακούτε άλλους στην παρέα να το κάνουν, να τους κάνετε διασαφηνιστικές ερωτήσεις αμφισβητώντας εμπράκτως την στάση τους. Αν μιλήσετε με τρόπο που αδικείτε έναν άνθρωπο ή μια ομάδα ανθρώπων, αναγνωρίστε το άμεσα και με ειλικρίνεια πάρτε την ευθύνη του λάθους σας.

Πολλοί γονείς ρωτούν μέχρι ποιο σημείο μπορούν να φθάσουν συζητήσεις για τέτοια θέματα. Η συζήτηση καλό είναι να μην κόβεται όταν εμείς οι ενήλικες δυσκολευόμαστε να την συνεχίσουμε ενδεχομένως λόγω είτε στερεοτυπών είτε επειδή αντιληφθήκαμε ότι αυτά που λέμε δεν ταιριάζουν με τις πράξεις μας. Συνεχίστε αλλά αποφύγετε να δώσετε πληροφορίες που δεν χρειάζονται τα παιδιά. Ακούστε με προσοχή τις ερωτήσεις τους και εντοπίστε τι είναι αυτό για το οποίο το παιδί θέλει να του μιλήσετε. Ως ενήλικες, έχουμε την τάση να παρέχουμε πάρα πολλές λεπτομέρειες και έννοιες οι οποίες είναι πέραν του πλαισίου που μπορούν να κατανοήσουν τα παιδιά. Χρησιμοποιήστε τις λεγόμενες ανοιχτές ερωτήσεις όπως «Τι θα ήθελες να μάθεις;», «Τι σου προκαλεί το ενδιαφέρον;», για να μπορέσετε να βρείτε την καρδιά της απορίας του. Στην συνέχεια μπορείτε να βρείτε περισσότερες πληροφορίες για αυτό που εκείνα θέλουν να μάθουν. Αν δεν είστε σίγουροι, κάντε κι άλλες ερωτήσεις. Μην φοβάστε ότι μέσω των ερωτήσεων θα δείξετε ότι δεν καταλαβαίνετε τι σας λέει το παιδί σας.

Όταν λοιπόν θέλουμε να μιλήσουμε για τον ρατσισμό και τις διακρίσεις, δεν μπορούμε να κρατάμε λίστα όπου θα τσεκάρουμε τι εξηγήσαμε και τι όχι. Αυτά τα θέματα είναι πάντα μια ανοιχτή συζήτηση. Βοηθήστε τα παιδιά να δουν τον κόσμο μέσα από τον φακό της κατανόησης και της καλοσύνης καθ` όλη την διάρκεια των παιδικών τους χρόνων. Αργότερα θα δείτε πώς όλα αυτά, θα αντέξουν στο χρόνο και θα αποτελέσουν στάσεις ζωής στην ενήλικη ζωή τους.

Ιωάννα Θεοδωρακόπουλου, PsyD, MSc
Συμβουλευτικός ψυχολόγος - ψυχοθεραπεύτρια
Σύμβουλος υπογονιμότητας
Επικεφαλής επιστημονικών υπηρεσιών του www.feelwelltoday.com
e-mail: ioanna.thps@gmail.com / itheodorakopoulou@feelwelltoday.com

Διαβάστε επίσης:
«Δεν μου αρέσει όπως μου συμπεριφέρονται εξαιτίας του χρώματός μου» (βίντεο)

20 φωτογραφίες παιδιών που αποδεικνύουν πώς ρατσιστές δεν γεννιόμαστε!

«Να βλέπεις τι χρώμα έχει η καρδιά...» μία υπέροχη ιστορία για μικρούς και μεγάλους!