Πότε θα χρειαστεί να ανησυχήσετε για την αυτοεκτίμηση του παιδιού σας και τι μπορείτε να κάνετε

Οι τελευταίες έρευνες που αφορούν το ζήτημα του ταλέντου και του χαρίσματος, δίνουν έμφαση στην αποτελεσματικότητα της σκληρής προσπάθειας και εξάσκησης.

Το κλειδί για την επιτυχία είναι η πεποίθηση και λογική ότι οι προκλήσεις είναι κάτι ενδιαφέρον και όχι προς αποφυγήν. Με την εξάσκηση ο εγκέφαλος εμφανίζει αλλαγές και ο νους αποκτά ικανότητες ενώ αναπτύσσουμε δεξιότητες. Προφανώς και δεν σας λέω κάτι καινούργιο όταν πολλές γενιές πίσω, γονείς και δάσκαλοι μίλαγαν συνεχώς για σκληρή δουλειά, συχνά υποτιμώντας ολοκληρωτικά το φυσικό ταλέντο. Οι γονείς είναι αυτοί που ενθαρρύνουν τα παιδιά τους να έχουν υψηλούς στόχους, που προσπαθούν να ενισχύσουν την πίστη στη δύναμη του μυαλού τους και την συνεχή προσπάθεια. Είναι βέβαια πολλοί οι γονείς που μας μιλούν με άγχος για το παιδί τους και την επικριτικότητα που εμφανίζει προς τον εαυτό του, κρίνοντας τον εαυτό του ως λιγότερο καλό από τους συνομήλικους του. Κι εκεί αναφέρουν την αυτοεκτίμηση.

Είναι όμως δικαιολογημένο αυτό τους το άγχος;

Ένα συχνό λάθος που βλέπουμε να κάνουν οι γονείς είναι να προσπαθήσουν να «υπολογίσουν» τα επίπεδα αυτοεκτίμησης του παιδιού τους. Και είναι λάθος διότι δεν είναι είτε υψηλή είτε χαμηλή. Η αυτοεκτίμησή μας περνάει διακυμάνσεις σε μορφή και ένταση καθημερινά, ποικίλλει ανάλογα την οικειότητα του περιβάλλοντος, το επικείμενο ζήτημα και δραστηριότητα, όπως και τις πεποιθήσεις του άμεσου κοινωνικού περίγυρου.

Μέχρι τα 10 τους χρόνια, η ζωή των παιδιών σε καθημερινή βάση είναι γεμάτη ανακαλύψεις σχετικά με τις ικανότητές τους, τις δυνάμεις τους και τις αδυναμίες τους. Νοιώθουν δυνατοί σε μια κατάσταση αλλά όχι και τόσο σε μια άλλη. Έχουν τον έλεγχο όταν χτυπάει το κουδούνι στο σχολείο αλλά χάνουν την αυτοπεποίθησή τους όταν κάποιος καθυστερεί να τους πάρει στο σχόλασμα. Την ίδια στιγμή, οι ενήλικες συνήθως υποφέρουμε από τέτοιες αλλαγές μόνο σε στιγμές κοινωνικής αναστάτωσης.

Γι` αυτό λοιπόν λέω και ξαναλέω στους γονείς και τους παιδαγωγούς ότι δεν υπάρχει κάποια απόλυτα ακριβής μέθοδος υπολογισμού της αυτοεκτίμησης ή μέτρησης του βαθμού στον οποίο απουσιάζει. Γενικά μπορεί ένα παιδί να λέει ότι πιστεύει στον εαυτό του, ας πούμε στα μαθηματικά, αλλά να παγώνει όταν ο καθηγητής του τον καλεί στον πίνακα να λύσει ένα πρόβλημα. Μερικά παιδιά υπερηφανεύονται ότι είναι ο μελλοντικός Lionel Messi αλλά δεν νοιώθουν αρκετά δυνατοί για να μπουν στον αγώνα. Τα όνειρα δεν χρησιμεύουν πουθενά αν δεν κάνουμε κάθε μέρα συνειδητή προσπάθεια να τα στηρίξουμε. Αν τα ρωτήσετε ευθέως αν πιστεύουν ότι μπορούν να κάνουν κάτι ή αν τους αρέσει ο εαυτός τους, μπορεί να σας πουν με μεγάλη πίστη στον εαυτό τους χωρίς να το πιστεύουν πραγματικά ότι μαθαίνουν πολύ γρήγορα και από πολύ μικρή ηλικία ότι δεν πρέπει να υποτιμούν τον εαυτό τους.

Άρα... πώς θα καταλάβουν οι γονείς πώς πάει από αυτοεκτίμηση το παιδί τους;

Μερικά από τα σημάδια κινδύνου είναι αρκετά εμφανή. Το παιδί που συνεχώς κάνει υποτιμητικά σχόλια για τον εαυτό του, εκφράζει την επιθυμία να πεθάνει ή μιλάει απαισιόδοξα για το μέλλον, παρουσιάζει με απόγνωση την εικόνα του εαυτού του. Αλλά υπάρχουν και λιγότερο εμφανή σημάδια τα οποία συνήθως αφορούν χαμηλά έως και μηδενικά επίπεδα ενέργειας ή ενδιαφέροντος για τον κόσμο. Ένα παιδί με καλή αυτοεκτίμηση είναι περίεργο, θέλει να μαθαίνει, και πιστεύει στην ικανότητά του να καταλαβαίνει. Κάποιος που μοιράζεται με τους άλλους λίγες προσωπικές πληροφορίες μπορεί να θεωρηθεί εσωστρεφής ή ντροπαλός – αλλά μπορεί να αισθάνεται ότι δεν έχει τίποτα ενδιαφέρον να πει. Ένα παιδί που κλαίει συχνά όταν βρίσκεται αντιμέτωπο με καινούργιες δραστηριότητες ή δύσκολα πράγματα, είναι πιθανό να προσμένει την αποτυχία του και να έχει άγχος για τις ικανότητές του. Κάποιο παιδί που φέρεται παρορμητικά ή έχει ασταθείς συμπεριφορές, μπορεί να πιστεύει ότι δεν έχει κανέναν έλεγχο στο αποτέλεσμα των πράξεών του.

Δεν υπάρχει λοιπόν τίποτα πιο σημαντικό στην ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης από την αίσθηση ότι είσαι αποτελεσματικός. Τίποτε δεν την καταρρακώνει πιο πολύ από την αίσθηση της αδυναμίας. Η αυτοεκτίμηση είναι σημαντική γιατί χωρίς αυτήν τα παιδιά αισθάνονται ότι δεν υπάρχει κανένας λόγος για να παλεύουν και να προσπαθούν σκληρά. Και είναι αυτή η σκληρή προσπάθεια που αναπτύσσει δεξιότητες και μας κάνει να νοιώθουμε ικανοί.

Οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν σημαντικά. Το πρώτο και κυριότερο που θέλουμε να κάνετε είναι να δίνετε μεγάλη προσοχή σε όσα λέει το παιδί σας και να μπορείτε να δεχτείτε όσα λέει για τα συναισθήματα και τις σκέψεις του. Μπορείτε να το βοηθήσετε να βρει κοινωνικά αποδεκτούς τρόπους εξωτερίκευσης των συναισθημάτων του, τόσο χαράς όσο και λύπης. Η αποδοχή των συναισθημάτων του και η γνώση ότι οι γονείς του θέλουν πολύ να τα καταλάβουν, είναι σημαντικά θεμέλια για την αυτοεκτίμηση.

Επιπλέον, οι γονείς μπορούμε να βοηθήσουμε το παιδί μας να περιορίσει το άγχος που έχιε για την επίδοση του, δείχνοντάς του ότι πιστεύουμε στην δύναμή του να βελτιώσει τον εαυτό του τόσο σε δεξιότητες όσο και σε γνώσεις. Το μήνυμα που πρέπει να του περάσουμε είναι ότι οι ικανότητες και η συμπεριφορά κάποιου επιδέχονται βελτίωσης μέσα από προσπάθεια. Αν ένα παιδί δεν τα πάει καλά στο διαγώνισμα, πού ρίχνει την ευθύνη; Λέει, «είμαι χαζός / δεν είμαι καλός σε αυτό;» ή «Δεν προετοιμάστηκα / οργανώθηκα αρκετά;» Στην πρώτη περίπτωση φαίνεται να θεωρεί την αποτυχία ως κάτι δεδομένο και αναπόφευκτο ενώ στη δεύτερη, βλέπει τρόπους μέσω των οποίων μπορεί να βελτιώσει την επίδοσή του.

Μεγάλη σημασία παίζει και το τι λέει όταν τα καταφέρνει. Αν λέει, «Ήταν εύκολο / ήμουν τυχερός» τότε ακόμα και η εμπειρία της επιτυχίας δεν ενισχύει την αυτοπεποίθησή του διότι δεν την συνδέει με τις δικές του προσπάθειες. Τα παιδιά με υψηλή αυτοεκτίμηση δεν βιώνουν απαραίτητα λιγότερες αποτυχίες από αυτά με χαμηλή αυτοεκτίμηση, αλλά αντίθετα με τους δεύτερους, μπορούν να δουν πώς θα βελτιωθούν.

Σημαντική παράμετρος είναι και το άγχος που έχουν οι ίδιοι οι γονείς για την επίδοση του παιδιού. Μετριάζοντάς το θα μπορέσουν να στηρίξουν το παιδί ενώ παλεύει με την αυτοπεποίθησή του. Η έντονη ανάμειξη που συχνά έχουν οι γονείς με την επιτυχία του παιδιού τους, μπορεί να οδηγήσει σε θυμό και ματαίωση την ώρα της αποτυχίας. Επίσης το δικό τους στρες μερικές φορές δεν τους αφήνει να δείξουν έγνοια για τον πολύπλοκο εσωτερικό κόσμο του παιδιού. Όμως το να το αγνοούν, μπορεί να κάνει το παιδί να νοιώσει ότι δεν έχει τίποτα να προσφέρει.

Ενώ η αυτοεκτίμηση μπορεί να ενισχυθεί με διάφορους τρόπους μέσω φίλων, αδερφών, δασκάλων ακόμα και μέσω των κατοικίδιων μας, οι γονείς συνήθως είναι αυτοί που μπορούν να αντιδράσουν άμεσα σε μια ανάγκη όπως και οι πρώτοι που θα δεχθούν οδηγίες από τους ειδικούς. Αλλά οι γονείς δεν είναι αυτοί που θα βοηθήσουν τα παιδιά να διατηρήσουν την αυτοεκτίμησή τους, διότι δεν έχουν τον απόλυτο έλεγχο της ζωής τους. Ακόμα κι αν η δική σας αυτοεκτίμηση υποφέρει με τα πάνω και τα κάτω της ενήλικης ζωής, την ίδια στιγμή έχετε την ικανότητα να υποστηρίξετε το παιδί σας, καθώς η αυτοεκτίμηση αφορά και το να μάθει να επιβιώνει ενώ υπάρχουν προβλήματα.

Ιωάννα Θεοδωρακόπουλου, PsyD, MSc
Συμβουλευτικός ψυχολόγος - ψυχοθεραπεύτρια
Σύμβουλος υπογονιμότητας
Επικεφαλής επιστημονικών υπηρεσιών του www.feelwelltoday.com
e-mail: ioanna.thps@gmail.com / itheodorakopoulou@feelwelltoday.com