Ορια στο παιδί! Πώς τα θέτουμε, τι σημαίνουν και τι γίνεται αν δεν υπάρχουν

Ο γονιός τρέφει αναμφισβήτητα μεγάλη αγάπη και τρυφερότητα για το παιδί του. Η διαδικασία της ανατροφής έχει και καλές, γλυκές στιγμές, έχει όμως και άχαρες, σκληρές στιγμές.

Αμεσος στόχος να τεθούν οι κανόνες και οι αρχές που βοηθούν το παιδί στην κατανόηση του πεδίου και στην καλύτερη ένταξή του στο κοινωνικό του περιβάλλον, αυτό σημαίνει όριο. Η ανατροφή λοιπόν έχει να κάνει με τριβές, με διαμάχες αλλά και με αρμονική συνύπαρξη, με συμφωνίες και αντιπαραθέσεις. Οπου υπάρχει τριβή, υπάρχει και θερμότητα και η σχέση γονέα-παιδιού είναι μια τρυφερή και ζεστή σχέση.

Η τριβή της ανατροφής μάς βοηθά να ορίσουμε τις θέσεις μας, μάς βοηθά να κατακτήσουμε την κοινωνική μας ταυτότητα, μάς βοηθά εν τέλει να μεγαλώσουμε. Δεν πρόκειται για μια ανταγωνιστική διαδικασία που κάποιος από τα δύο μέρη αναγκαστικά πρέπει να χάσει. Τόσο ο γονιός όσο και το παιδί του έχουν να κερδίσουν από αυτή τη διαδικασία ανατροφής. Εδώ δε χωρούν αντιθέσεις, ανταγωνισμοί και επίδειξη γνώσεων, εδώ μιλάμε για κατανόηση της διαδικασίας του μεγαλώματος, για νοιάξιμο σχετικά με την αγωνία του παιδιού να μάθει, να νιώσει, να γευτεί, να κάνει λάθος και να ξαναπροσπαθήσει. Ετσι η ανατροφή μετατρέπεται σε μια κοινή πορεία γονιών-παιδιών, αλληλοτροφοδοτούμενη και χαράζεται με κοινή δράση και προσπάθεια. Η θέσπιση ορίων είναι μια διαδικασία που διαρκεί σε όλη μας τη ζωή, έτσι μαθαίνουμε τι είναι σωστό και τι είναι λάθος τι μας ταιριάζει και τις μας απωθεί, τι επιτρέπεται και τι απαγορεύεται, τι μας κάνει αποδεκτούς και τι μας απομακρύνει από τους άλλους. Τα παιδιά έχουν ανάγκη από όρια. Το όριο είναι αγάπη, είναι φροντίδα. Το όριο είναι σημείο συνάντησης. Το όριο σημαίνει ταυτόχρονα ένωση και χωρισμός. Το όριο είναι εκεί που συναντιέμαι εγώ με τον άλλο, αλλά κι εκεί που χωρίζομαι από αυτόν. Το όριο είναι το σημείο επαφής. Το όριο προστατεύει. Το να θέτει κανείς όρια σημαίνει προσοχή και σεβασμό στην ανθρώπινη προσωπικότητα.

Τα όρια παρέχουν ασφάλεια. Η ανασφάλεια των παιδιών γεννιέται από την ασυνέπεια αλλά και τις αλλαγές κάθε τόσο των μεθόδων ανατροφής τους, από αυτό που ονομάζουμε διπλά μηνύματα. Τα παιδιά μπερδεύονται, δεν ξέρουν τι ισχύει και τι δεν ισχύει, τι τους ζητείται, τι επιτρέπεται και τι δεν επιτρέπεται, μέχρι που επιτρέπεται να προχωρήσουν και που οφείλουν να σταματούν. Τα διπλά μηνύματα προκαλούν σύγχυση, αποδυναμώνουν το γονιό και αφαιρούν το έδαφος εμπιστοσύνης και ασφάλειας από το παιδί. Ασφαλώς η θέσπιση των ορίων από την πλευρά των γονιών σημαίνει αυτόματα και την τήρηση πρώτιστα από τους ίδιους. Η θέσπιση των ορίων χωρίς την ταυτόχρονη τήρησή τους ισοδυναμεί με την απώλεια της αξιοπιστίας των γονιών.

Ωστόσο ο ορισμός των ορίων δεν σημαίνει υπερπροστασία και απομάκρυνση από την ελευθερία της εμπειρίας. Όποιος προσπαθήσει να προφυλάξει τα παιδιά από κακές εμπειρίες περιορίζοντας τα όριά τους, το μόνο που θα πετύχει, θα είναι να διαπλάσει έναν άβουλο, ευνουχισμένο και αδύναμο άνθρωπο.

Η έννοια του ορίου δεν πρέπει να επενδύεται αρνητικά και να συνδέεται αυτόματα με την τιμωρία, την αποθάρρυνση, την απαγόρευση, τον ηθικό περιορισμό και τη διαρκή άρνηση. Το όριο συνδέεται πολύ περισσότερο με την επιθυμία αναφοράς σε σταθερούς κανόνες, αξίες και πρακτικές συμβουλές. Θέτοντας όρια στηρίζουμε τα παιδιά μας, τα βοηθούμε να αυτονομηθούν και τους δείχνουμε πως ορίζεται το μονοπάτι της αποτελεσματικής προσαρμογής, που περιλαμβάνει τη γνώση των κοινωνικών κανόνων και το σεβασμό της ατομικότητας. Τα όρια είναι μέρος των θεμελίων πάνω στα οποία χτίζονται οι σχέσεις γονέων - παιδιών.

Η έλλειψη ορίων

Οποιος δε θέτει όρια, μετατρέπεται από μόνος του σε έναν άνθρωπο ανίκανο να δράσει, υποχείριο των παιδιών, ενώ ταυτοχρόνως χάνει την προσοχή και το σεβασμό τους.
• Η κατανόηση, η φροντίδα και η ενασχόληση με τα παιδιά δε σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι αποδεχόμαστε την υπέρβαση των ορίων.
• Η παντελής έλλειψη κυριαρχίας στην παιδαγωγική διαδικασία επιφέρει σοβαρά προβλήματα, που συχνά μετατρέπονται σε ψυχικά τραύματα
• Χωρίς όριο το μωρό αισθάνεται φόβο μπροστά στο χάος
• Τη στιγμή που οι γονείς και οι παιδαγωγοί πιστεύουν ότι η ελευθερία και η αυτονομία στη διαδικασία της ανατροφής δεν έχουν ανάγκη από όρια, αφήνουν τα παιδιά τους στο κενό, ακριβώς γιατί τα παιδιά έχουν ανάγκη από σταθερά και σαφή πρότυπα, βάσει των οποίων μπορούν να προσανατολιστούν, να προχωρήσουν και να συγκριθούν. Σε αυτό το κενό είναι πολλά τα παιδιά που νιώθουν να στερούνται την αγάπη αλλά και την προσοχή των μεγάλων που τόσο την χρειάζονται.
• Η εφαρμογή αυτής της τακτικής αφήνει τα παιδιά μόνα τους, ανίκανα να συνάψουν κοινωνικές σχέσεις και επαφές. Πίσω από την απεριόριστη ελευθερία κρύβεται μια ανεπιθύμητη για το παιδί απομάκρυνση που του προκαλεί το φόβο της εγκατάλειψης, τον οποίο το παιδί δεν μπορεί να αντέξει. Η αντίδραση του παιδιού είναι συχνά η υπερκινητικότητα και η καταστροφική επιθετικότητα. Τα παιδιά χωρίς κανόνες νιώθουν σαν να μην έχουν έδαφος και νιώθουν ανίκανα να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις τις ζωής. Τα συναισθήματα που βιώνουν είναι μη ικανοποίηση – θυμός – έκρηξη.
• Χωρίς κανόνες τα παιδιά φορτίζονται συναισθηματικά και πνευματικά. Ετσι παραβλέπεται η ανάγκη του παιδιού για συναισθηματικό και κοινωνικό προσανατολισμό και η επιθυμία του για αυτονομία και διαφοροποίηση.

Τα όρια δεν είναι έλεγχος!
Όριο δε σημαίνει ασφυκτικός περιορισμός. Όποιος περιορίζει τα παιδιά κάτω από την ομπρέλα της προστασίας, τα κάνει διστακτικά και τελικά τα στερεί από πολύτιμές εμπειρίες που αποκομίζουν μόνο από την αντιπαράθεση, την τριβή και την επικοινωνία με τους άλλους ανθρώπους και το χώρο. Τα όρια δε στοχεύουν στην κυριαρχία αλλά στην υπόδειξη, στην προστασία και την προώθηση. Η απαγόρευση και η τιμωρία αλλοιώνουν τη θέληση και αποδυναμώνουν το σθένος του παιδιού. Η υπερβολική τάση για κυριαρχία μπορεί να οδηγήσει σε μια διαρκώς αυξανόμενη αποστείρωση, σε μια εκκένωση αλλά και απώλεια νοήματος στη σχέση γονέων – παιδιών.

Πώς θέτουμε όρια;
• Αποφεύγουμε τα διπλά μηνύματα, πρέπει να εκπέμπουμε σιγουριά, αποφασιστικότητα, σταθερότητα και δύναμη η οποία διαφέρει κατά πολύ από την επιθετικότητα: τα παιδιά χρειάζονται ένα ασφαλές περιβάλλον που να μπορούν να εμπιστεύονται
• Η σταθερότητα δεν εκφράζεται με φωνές και απειλές, με φυσική ή ψυχική βία ούτε με κυριαρχία.
• Η σταθερότητα εκφράζεται με ήρεμο και σαφή τόνο στη φωνή, με συγκεκριμένο προσδιορισμό θέσεων, με εσωτερική βεβαιότητα, με αμοιβαίο σεβασμό και προσοχή.
• Όποιος θέτει όρια ρισκάρει να μην είναι πάντα αρεστός στα παιδιά, ρισκάρει να προκαλέσει την οργή, ακόμη και το θυμό τους.
• Όποιος θέτει όρια πρέπει να αναλογίζεται και τις συνέπειες σε περίπτωση καταπάτησής τους. Αυτό μπορεί να είναι επίπονο και κουραστικό, μπορεί να απαιτεί δύναμη και συγκράτηση ταυτόχρονα, μπορεί να συνεπάγεται αντιπαραθέσεις.
• Όποιος επιθυμεί να προβάλλει στα παιδιά του τα πρότυπα της ανεξαρτησίας και της αυτονομίας, πρέπει πρώτα ο ίδιος να είναι αυτόνομος και ανεξάρτητος, να έχει το σθένος να επιμένει στις πρωτοβουλίες του αλλά και το κουράγιο να αποδέχεται τις ατέλειές του.

Τα όρια παρέχουν ασφάλεια και προστασία τόσο στα παιδιά μας όσο και σε εμάς, γι' αυτο είναι καλό να θέτονται από μικρή ηλικία και με το σωστό τρόπο!

Δάμτσα Δήμητρα,

Εκπαιδευτική Ψυχολόγος

Για οποιαδήποτε ερώτηση ή συμβουλή μπορείτε να επικοινωνήσετε μαζί μου στο ddamtsa@gmail.com ή να επισκεφτείτε το blog μου www.counselling-edu.blogspot.gr