Πώς μπορεί να αντιδράσει ένα παιδί όταν παραβιάζονται τα δικαιώματά του;

Η Παγκόσμια Ημέρα για τα Δικαιώματα του Παιδιού εορτάζεται κάθε χρόνο στις 20 Νοεμβρίου, με αφορμή την επέτειο υιοθέτησης από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, το 1989, της Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού.

Στόχος ήταν -και παραμένει- ν’ αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζονται τα παιδιά, μετατρέποντάς τους από παθητικούς αποδέκτες φιλανθρωπίας σε ανθρώπινα όντα με ένα ξεχωριστό σύνολο δικαιωμάτων. Η Σύμβαση αναγνωρίζει ότι η παιδική ηλικία είναι μια ευάλωτη στιγμή και ότι τα παιδιά χρειάζονται ειδική φροντίδα και προστασία.

Είναι το πρώτο παγκόσμιο σύνολο νομικά δεσμευτικών δικαιωμάτων που ισχύουν για όλα τα παιδιά. Έχει επικυρωθεί από κάθε χώρα της γης, με εξαίρεση τις Ηνωμένες Πολιτείες, καθιστώντας την ως την πιο ευρέως επικυρωμένη συμφωνία για τα ανθρώπινα δικαιώματα στην παγκόσμια ιστορία.

Μέσω των 54 άρθρων της, η Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού θέτει τα πρότυπα για την ευημερία των παιδιών σε κάθε στάδιο της ανάπτυξής τους. Ισχύει για όλα τα παιδιά κάτω των 18 ετών (ο ορισμός του παιδιού), ανεξαρτήτως φύλου, προέλευσης, θρησκείας, αναπηρίας.

Η Σύμβαση καθοδηγείται από τέσσερις θεμελιώδεις αρχές που ισχύουν για κάθε παιδί:

• Όχι στις Διακρίσεις (άρθρο 2).
• Το καλύτερο συμφέρον του παιδιού (άρθρο 3).
• Επιβίωση, ανάπτυξη και προστασία (άρθρο 6).
• Ελευθερία γνώμης και συμμετοχή (άρθρο 12).

Προαιρετικά πρωτόκολλα της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα του παιδιού

Η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών ενέκρινε δύο προαιρετικά πρωτόκολλα στη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, το 2000: την προστασία των παιδιών από τη συμμετοχή σε ένοπλες συγκρούσεις και από τη σεξουαλική εκμετάλλευση. Από το 2014, ένα τρίτο προαιρετικό πρωτόκολλο επέτρεψε στα παιδιά να αναφέρουν παραβιάσεις των δικαιωμάτων τους απευθείας στην Επιτροπή Δικαιωμάτων του Παιδιού, η οποία ελέγχει τη συμμόρφωση με τη ΣΔΠ.

Ερωτήσεις των παιδιών για τα δικαιώματά τους

Περιττό να αναφέρουμε ότι πλήθος από τα δικαιώματα των παιδιών εξακολουθούν να παραβιάζονται καθημερινά. Παράγοντες όπως η φτώχεια, οι κακές συνθήκες διαβίωσης, η κακομεταχείριση, η βία, θέτουν σε διαρκή κίνδυνο τα παιδιά και τα δικαιώματά τους.

Πώς όμως αντιλαμβάνονται τα παιδιά τα δικαιώματά τους και ποιες είναι οι πιο συχνές ερωτήσεις τους;

Ας δούμε μερικές από αυτές καθώς και τις απαντήσεις της Βοηθoύ Συνηγόρου του Πολίτη για τα Δικαιώματα του Παιδιού και πρώην Προέδρου του Ευρωπαϊκού Δικτύου Συνηγόρων του Παιδιού (ENOC) κυρίας Κουφονικολάκου Θεώνης:

Τι μπορεί να κάνει ένα παιδί, όταν μέσα στο σπίτι του, στη γειτονιά του, στο σχολείο του παραβιάζονται βασικά δικαιώματά του; Όταν διαπιστώνει να παραβιάζονται δικαιώματα άλλων παιδιών;

Να μιλήσει και να ζητήσει βοήθεια!

Όταν ένα παιδί αισθάνεται ή διαπιστώνει ότι παραβιάζονται τα δικαιώματα τα δικά του ή άλλου παιδιού, μπορεί αρχικά να ζητήσει βοήθεια από τα πρόσωπα που είναι υπεύθυνα για τη φροντίδα του (λ.χ. γονείς), ή για τον χώρο όπου συμβαίνει η παραβίαση (λ.χ. εκπαιδευτικοί), ή από άλλους υπεύθυνους ενήλικες στους οποίους έχει εμπιστοσύνη (λ.χ. κοινωνικό λειτουργό/ψυχολόγο κ.λπ.).

Μπορεί σε κάθε περίπτωση να μιλήσει με τον Συνήγορο του Παιδιού (τηλ. 8001132000- δωρεάν κλήση ή 2131306703), να στείλει ηλεκτρονικό μήνυμα στο «Ρωτάω το Συνήγορο» (rotao@synigoros.gr) ή να μας γράψει μια αναφορά (δηλαδή το παράπονό του). Αν αυτό που συμβαίνει είναι πολύ σοβαρό και επείγον, μπορεί να καλέσει την αστυνομία (τηλ.:100).

Θα πρέπει βέβαια πρώτα απ’ όλα το κάθε παιδί να γνωρίζει τα δικαιώματά του, ώστε να καταλάβει πότε παραβιάζονται αυτά. Αν λοιπόν θέλεις να μάθεις ποια είναι τα δικαιώματά σου πάτα ΕΔΩ.

Προβλέπει ο νόμος τιμωρία για τους μεγάλους που παραβιάζουν τα δικαιώματά μας;

Η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού -που είναι μια σημαντική συμφωνία χωρών που έχουν υποσχεθεί να προστατεύσουν τα δικαιώματα των παιδιών και πολύ ισχυρός νόμος της Ελλάδας- προβλέπει πάρα πολλά δικαιώματα των παιδιών (π.χ. να λένε τη γνώμη τους, να προστατεύονται από κακοποίηση, να έχουν πρόσβαση στην υγεία, την εκπαίδευση, τον ελεύθερο χρόνο και τις δραστηριότητες ψυχαγωγίας κ.ά.). Έτσι, η απάντηση είναι ότι η τιμωρία εξαρτάται από την παραβίαση.

Ειδικά στην περίπτωση της κακοποίησης ή εκμετάλλευσης των παιδιών υπάρχουν νόμοι που τιμωρούν τις πράξεις των ενηλίκων και οι τιμωρίες (ποινές) διαφέρουν ανάλογα με το δικαίωμα που παραβιάζεται και τη σοβαρότητα της πράξης. Για παράδειγμα, είναι πολύ πιο μεγάλη η προβλεπόμενη ποινή, σε περίπτωση που κάποιος χτυπήσει σοβαρά ένα παιδί από εκείνη που επιβάλλεται εφόσον το προσβάλει με κάτι που του είπε.

Ωστόσο δεν προβλέπεται να φθάσει κάποιος στο δικαστήριο και να τιμωρηθεί εφόσον παραβιάζει το δικαίωμα του παιδιού στον ελεύθερο χρόνο και τη διασκέδαση ή το δικαίωμά του να ακούγεται η γνώμη του σε όλα τα θέματα που το αφορούν, παρόλο που τα δικαιώματα αυτά -όπως είπαμε- προστατεύονται από τη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού.

Το ίδιο μπορεί να συμβαίνει και σε άλλες περιπτώσεις, όπου δικαιώματα των παιδιών παραβιάζονται από το ίδιο το κράτος (ναι υπάρχουν πολλές τέτοιες περιπτώσεις!), μέσα από πράξεις ή παραλείψεις λ.χ. όταν ένα παιδί, λόγω του νόμου, δεν μπορεί να κάνει δωρεάν ιατρικές εξετάσεις επειδή δεν του δίνουν αριθμό μητρώου κοινωνικής ασφάλισης, παρόλο που έχει δικαίωμα στην υγεία.

Τα παιδιά των προσφύγων και των μεταναστών που αλλάζουν τόπο έχουν δικαίωμα στο όνομα και την εθνικότητα; Τι γίνεται αν η μαμά τους τα γεννήσει κάπου στον δρόμο; Σε μια βάρκα;

Τα παιδιά των προσφύγων και των μεταναστών παίρνουν το όνομά τους όπως και τα παιδιά που έχουν γονείς Έλληνες! Έχουν δικαίωμα στο όνομα και την ιθαγένεια. Αυτό το λέει η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Η Σύμβαση λέει ότι τα παιδιά πρέπει να εγγραφούν σε μία υπηρεσία που λέγεται ληξιαρχείο, όταν γεννηθούν και να τους δοθεί ένα όνομα που αναγνωρίζεται επίσημα από την κυβέρνηση. Τα παιδιά πρέπει να έχουν ιθαγένεια (να ανήκουν σε μια χώρα αλλά μπορεί και σε δύο).

Τώρα όσον αφορά την εθνικότητα, πρέπει πρώτα να δούμε τι είναι! Η εθνικότητα λοιπόν αφορά την ιστορία και τις παραδόσεις της οικογένειάς σας. Σκεφτείτε π.χ. ειδικά φαγητά ή γιορτές. Η ιθαγένεια, είναι άλλη. Η ιθαγένεια δείχνει από ποια χώρα είναι κάποιος/α (που ονομάζεται πολίτης).

Εάν μία γυναίκα γεννήσει στα σύνορα ή σε βάρκα στην Ελλάδα, δεν είναι απαραίτητο ότι το παιδί θα έχει την ελληνική ιθαγένεια. Στην Ελλάδα τα παιδιά θα πάρουν την ιθαγένεια των γονέων τους. Έτσι, εάν μία μαμά από το Αφγανιστάν γεννήσει στην Ελλάδα, το παιδάκι θα είναι αφγανό. Εάν στη συνέχεια παραμείνει νόμιμα στη χώρα (δηλ. με άδεια διαμονής) για χρόνια, πάει σχολείο και μάθει ελληνικά μπορεί να γίνει και Έλληνας/Ελληνίδα.

Έλληνας/νίδα μπορεί να γίνει κάποιος/α ακόμη και χωρίς να έχει γεννηθεί στην Ελλάδα εάν μένει νόμιμα στη χώρα, πηγαίνει πολλά χρόνια στο σχολείο αλλά χρειάζεται να κάνει και άλλα πράματα γι’ αυτό. Επίσης, αν το παιδί δεν έχει καθόλου ιθαγένεια θα πρέπει να του δοθεί από την Ελλάδα.

Τα παιδιά που είναι πρόσφυγες σε μια χώρα, έχουν δικαιώματα; Κανονικά πρέπει να έχουν τα ίδια δικαιώματα με τα παιδιά του τόπου που φτάνουν, όμως εμείς διαπιστώσαμε ότι η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Ποιος προστατεύει τα δικαιώματά τους; Τιμωρούνται αυτοί που δεν τα τηρούν;

Όλα τα παιδιά που ζουν σε μια χώρα πρέπει να απολαμβάνουν τα ίδια δικαιώματα, χωρίς διακρίσεις. Αυτό προβλέπει η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Ωστόσο, πράγματι, σε όλες τις χώρες διαπιστώνονται πολλές παραβιάσεις των δικαιωμάτων των παιδιών. Γι’ αυτό μπορεί να ζητήσει κανείς τη βοήθεια ανθρώπων που εμπιστεύεται, αλλά και να απευθυνθεί σε φορείς που υπερασπίζονται τα δικαιώματα των παιδιών, όπως ο Συνήγορος του Παιδιού, ώστε να γίνουν οι κατάλληλες ενέργειες για να σταματήσει η παραβίαση, να φροντιστεί το παιδί και η οικογένεια και να τιμωρηθεί, αν χρειάζεται, ο υπεύθυνος.

Σε κάποιες περιπτώσεις, ωστόσο, οι παραβιάσεις των δικαιωμάτων των παιδιών προσφύγων προέρχονται από πράξεις και αποφάσεις του ίδιου του κράτους, με αποτέλεσμα να χρειάζεται ακόμη μεγαλύτερη προσπάθεια από το Συνήγορο του Παιδιού και οργανώσεις που επίσης έχουν αναλάβει να προστατεύουν το συμφέρον των παιδιών, ώστε ν’ αλλάξουν τα πράγματα.

Υπάρχουν δικηγόροι για τα παιδιά; Έχουν δικαίωμα τα παιδιά να έχουν τον δικό τους δικηγόρο;

Μπορούν να ζητήσουν δικηγόρο αυτοί που εκπροσωπούν τα παιδιά (π.χ. οι γονείς). Αν οι γονείς δεν έχουν χρήματα, μπορούν να ζητήσουν, να τους οριστεί δωρεάν δικηγόρος από το δικαστήριο.

Αν τα παιδιά είναι ασυνόδευτα μπορεί να οριστεί δικηγόρος μέσω του Εισαγγελέα[1]. Πολλές οργανώσεις επίσης αναλαμβάνουν να υποστηρίξουν και να εκπροσωπήσουν παιδιά σε νομικές και δικαστικές διαδικασίες, όπου απαιτείται η βοήθειά τους.

Ο Συνήγορος του Παιδιού υπερασπίζεται τα παιδιά, όταν τα δικαιώματά τους παραβιάζονται από δημόσιες υπηρεσίες, ιδιωτικούς φορείς ή από άλλους ανθρώπους χωρίς ωστόσο να ενεργεί σαν δικηγόρος, δηλ. χωρίς να πηγαίνει στο δικαστήριο. Κάνει όμως ό,τι είναι αναγκαίο για να εντοπίσει έγκαιρα τις παραβιάσεις και να τις σταματήσει και ελέγχει τις υπηρεσίες, όταν το πρόβλημα προέρχεται από το κράτος ή όταν κρατικοί φορείς είναι υπεύθυνοι για την επίλυσή του.

Τα παιδιά έχουν δικαίωμα αν τελειώσει ο πόλεμος στην χώρα τους και δεν θελήσουν να γυρίσουν πίσω γιατί έχουν κάνει καινούριους φίλους και έχουν φτιάξει τη ζωή τους εδώ, ενώ στη χώρα τους έχουν όλα καταστραφεί και δεν έχουν τίποτα, μπορούν να μείνουν στη χώρα μας για πάντα;

Τα παιδιά που έχουν μπει στη χώρα μαζί με τους γονείς τους δεν μπορούν να παραμείνουν μόνα τους. Θα πρέπει να αποφασίσουν οι γονείς ακούγοντας προσεχτικά τη γνώμη των παιδιών. Τα παιδιά που έχουν έρθει μόνα τους στη χώρα (ασυνόδευτα) μπορούν να αποφασίσουν μόλις γίνουν 18 χρονών (ενήλικοι). Όμως και στις δύο περιπτώσεις για να μείνουν για πάντα, μόνιμα, χρειάζεται να πάρουν άδεια διαμονής, η οποία ανανεώνεται.

Τα παιδιά που έχουν μείνει πολλά χρόνια στην Ελλάδα, μπορούν να πάρουν και την ελληνική ιθαγένεια (βλ. για την ιθαγένεια στην ερώτηση για το όνομα και την εθνικότητα). Ας πούμε αν οι γονείς ενός παιδιού είναι αναγνωρισμένοι πρόσφυγες για τουλάχιστον 5 χρόνια πριν τη γέννηση του παιδιού και το παιδί πάει σε ελληνικό σχολείο από την πρώτη τάξη, δικαιούται και την ελληνική ιθαγένεια και όχι απλά άδεια διαμονής. Την ελληνική ιθαγένεια δικαιούνται και παιδιά που κατοικούν μόνιμα και νόμιμα στην Ελλάδα και έχουν ολοκληρώσει το δημοτικό και το Γυμνάσιο εδώ, ή το Γυμνάσιο και το Λύκειο.

Πώς μπορούν να προστατευτούν τα παιδιά που έχουν κακοποιηθεί;

Σε περίπτωση που ένα παιδί κακοποιείται, μπορεί να ζητήσει βοήθεια από κάποιον μεγάλο που εμπιστεύεται (π.χ. δάσκαλο ή ψυχολόγο στο σχολείο του) για να ενημερωθεί η Εισαγγελία Ανηλίκων.

Το ίδιο το παιδί μπορεί να μιλήσει ή και να γράψει στο Συνήγορο του Παιδιού (τηλ.: 800.11.32000, ερώτηση στο: rotao@synigoros.gr ή γράμμα ΕΔΩ), στην Αστυνομία και στην Εισαγγελία ή να καλέσει στη γραμμή 1107 του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης.

Θα ήθελα να μάθω τι κάνει ο Συνήγορος του παιδιού όταν ένα παιδί κακοποιείται.

Συγχρόνως ο Συνήγορος παρακολουθεί τις ενέργειες των υπηρεσιών σε βάθος χρόνου, ώστε να βεβαιωθεί ότι η παραβίαση έχει σταματήσει και έχουν γίνει οι σωστές ενέργειες για την υποστήριξη του παιδιού.

Πόσο πραγματικά λαμβάνεται υπόψη η γνώμη των παιδιών;

Όχι όσο θα έπρεπε. Δυστυχώς, υπάρχει πολύς δρόμος ακόμη για να μπορέσουμε να πούμε ότι ακούγεται η γνώμη των παιδιών στη χώρα μας. Η ελληνική κοινωνία δεν έχει ακόμη μάθει τα δικαιώματα των παιδιών. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, πολύ συχνά, οι αποφάσεις, στο σπίτι, στο σχολείο, σε ιδρύματα όπου φιλοξενούνται παιδιά στον αθλητισμό, στα δικαστήρια κ.λπ. να λαμβάνονται από τους μεγάλους χωρίς να έχει δοθεί η ευκαιρία στα παιδιά να εκφράσουν τις δικές τους σκέψεις, τις ανάγκες και τις επιθυμίες τους.

Ο Συνήγορος του Παιδιού θεωρεί ότι το πρόβλημα αυτό είναι πολύ σοβαρό και προσπαθεί να αλλάξει τα πράγματα, προτείνοντας στην πολιτεία να αλλάξει τους νόμους αλλά και να δημιουργήσει ευκαιρίες και διαδικασίες για τη συμμετοχή και την έκφραση της γνώμης των παιδιών. Ο Συνήγορος επίσης, έχει ζητήσει να ενδυναμώνονται τα παιδιά στα σχολεία, μαθαίνοντας από νωρίς με πρακτικό τρόπο τα δικαιώματά τους, ώστε να εξασφαλίζεται η συμμετοχή των μαθητριών και μαθητών στην καθημερινότητα του σχολείου. Ακόμη, έχει ζητήσει τοπικό συμβούλιο παιδιών σε κάθε δήμο της χώρας και να δημιουργηθεί και Εθνική Επιτροπή Εφήβων, η οποία θα λέει τη γνώμη της για όλα τα Σχέδια Δράσης για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Αυτή η τελευταία μας πρόταση μάλιστα, έγινε πρόσφατα δεκτή, και περιμένουμε να εφαρμοστεί το επόμενο διάστημα.

Όλοι οι Συνήγοροι των Παιδιών της Ευρώπης, βλέποντας ότι η άποψη των παιδιών δεν λαμβάνεται υπόψη σε σχέση με ζητήματα που έχουν καθοριστική επίδραση στο παρόν και το μέλλον τους (οικονομική πολιτική, κλιματική αλλαγή, ζητήματα διακρίσεων), έχουν ζητήσει για κάθε νόμο και για κάθε πολιτική απόφαση να αξιολογούνται οι επιπτώσεις στη ζωή των παιδιών, ακούγοντας πρώτα τη γνώμη των ίδιων, μέσω εθνικών και τοπικών συμβουλίων παιδιών και εφήβων.

Ο ίδιος ο Συνήγορος πηγαίνει στα σχολεία, φροντίζει να ζητάει τη γνώμη των μαθητριών και μαθητών όταν αυτό είναι δυνατό, για όλα τα σοβαρά θέματα που εξετάζει, ενώ έχει δίπλα του μια Ομάδα Εφήβων Συμβούλων. Με τα παιδιά αυτά συνεργαζόμαστε, τα ακούμε προσεκτικά και πάντοτε συμπεριλαμβάνουμε τις απόψεις και τις προτάσεις τους στις παρεμβάσεις που απευθύνουμε ως Συνήγοροι του Παιδιού της Ευρώπης σε εθνικά κράτη και ευρωπαϊκούς θεσμούς (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Συμβούλιο της Ευρώπης).

Πηγές: unicef.org,ddp.gr