Ανασκόπηση 2023: Η αυξητική τάση της παραβατικότητας και της βίας ανηλίκων

«Άγριος ξυλοδαρμός 14χρονης από τους συμμαθητές της», «Πέντε ανήλικοι ξυλοκόπησαν 15χρονο και τον έστειλαν στο νοσοκομείο», «Εφιάλτης για 14χρονο: Τον χτυπούσαν, τον έβρεχαν, τον εξευτέλιζαν και τον εξανάγκαζαν να κάνει χρήση ναρκωτικών».

Τα παραπάνω είναι μόνο μερικά από τα περιστατικά βίας μεταξύ ανηλίκων που ήρθαν στο φως της δημοσιότητας μέσα στο 2023. Η παραβατικότητα και η βία ανηλίκων ως κοινωνικά φαινόμενα παρουσιάζουν τα τελευταία χρόνια αυξητική τάση, ενώ εμφανίζονται σε ολοένα νεαρότερη ηλικία, με ολοένα και βιαιότερες πράξεις.

Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ελληνικής Αστυνομίας, μόνο τον Σεπτέμβριο του 2023 συνελήφθησαν συνολικά 1.353 ανήλικοι για διάφορα αδικήματα, σε όλη τη χώρα, ενώ συνολικά σχηματίστηκαν 1.201 δικογραφίες για ισάριθμες υποθέσεις.

Έχουν εθιστεί τα παιδιά στη βία;

Η αύξηση των περιστατικών βίας και επιθετικότητας των ανηλίκων είναι ένα πολυσύνθετο και πολυδιάστατο φαινόμενο. Για να βρεθεί η λύση πρέπει πρώτα να αναζητήσουμε τα αίτια. Έχουν εθιστεί πλέον τα παιδιά στη βία και δείχνουν ανοχή σε αυτά;

Η ψυχολόγος και συνεργάτης του Mothersblog.gr, Μυρτώ Κογεβίνα, στο αφιέρωμα «Φάκελος: Βία και Επιθετικότητα ανηλίκων» του Mothersblog.gr, αναφέρει:

«Το κατά πόσο ένα παιδί θα επηρεαστεί από τη βία που παρατηρεί και το τι συνέπειες θα έχει αυτό εξαρτάται, πάντα, από το ίδιο το παιδί και την ψυχοσύνθεσή του. Για κάποια παιδιά, ενδεχομένως η έμμεση αυτή έκθεση στη βία να τα οδηγήσει στο να έχουν πιο επιθετική ή/και βίαιη συμπεριφορά στον πραγματικό κόσμο. Για άλλα, τα ίδια αυτά ερεθίσματα μπορεί να τα οδηγήσουν στο να αποδεχτούν συμπεριφορές βίες τις οποίες δεν θα έπρεπε, έχοντάς τες νορμαλοποιήσει στο μυαλό τους.»

Συμπληρώνει επίσης: «Το σίγουρο είναι ότι τα υψηλά επίπεδα παραβατικότητας που παρατηρούνται στις μέρες μας σε παιδιά στην εφηβεία, υποδηλώνουν ότι κάτι πάει στραβά. Αυτό μπορεί να οφείλεται σε διάφορους παράγοντες, όπως για παράδειγμα η έκθεση σε ακατάλληλο υλικό, η ανάγκη για επιβεβαίωση, η έλλειψη ουσιαστικών ενδιαφερόντων ή η προσπάθεια να τραβήξουν την προσοχή των γονιών τους. Τα παιδιά επηρεάζονται και παραδειγματίζονται έντονα από συμπεριφορές που βλέπουν τριγύρω τους, ιδιαίτερα από τους συνομηλίκους τους. ‘Ετσι ένα παιδί που νιώθει την ανάγκη να “ανήκει”, μπορεί να οδηγηθεί στη μίμηση βίαιων ή παραβατικών συμπεριφορών στις οποίες επιδίδονται άλλα παιδιά που θαυμάζουν. Με λίγα λόγια, η βία φέρνει βία.»

Ο ρόλος της οικογένειας

Η αλληλεπίδραση μεταξύ γονέα και παιδιού αποδεικνύεται κρίσιμη για τον τρόπο με τον οποίο το παιδί κατανοεί τον κόσμο γύρω του. Τα παιδιά αποκτούν, μέσω αυτής της σχέσης, τους ηθικούς προσανατολισμούς και κατανοούν τις αποδεκτές συμπεριφορές, καθώς και τον κανόνα του σωστού και του λάθους. Επιπλέον, η αγάπη και το ενδιαφέρον που παρέχει η οικογένεια θέτουν τις βάσεις για την εμπιστοσύνη και τη σωστή ανάπτυξη των νέων.

Σε άλλη περίπτωση, τα παιδιά που έχουν υποστεί συναισθηματική παραμέληση ή βία από την οικογένειά τους αναπτύσσουν αρνητικά συναισθήματα. Σε περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας ή κακοποίησης, τα παιδιά ανταποκρίνονται αναπτύσσοντας τάσεις να επαναλαμβάνουν αυτήν τη συμπεριφορά. Σε αυτή την περίπτωση, τα παιδιά ανατρέφονται σε περιβάλλοντα όπου η βία και η επιθετικότητα θεωρούνται αποδεκτές αντιδράσεις. Μαθαίνουν ότι αυτός είναι ένας τρόπος να επιβάλουν την ισχύ και την εξουσία τους, με αυτό τον τρόπο μπορούν να ακουστούν οι ανάγκες και οι επιθυμίες τους, και έτσι αντιδρούν βίαια ως αποτέλεσμα αυτής της μάθησης και η βία γίνεται αποδεκτή αντίδραση σε διάφορες καταστάσεις.

Ο ρόλος του σχολείου

Το σχολείο διαδραματίζει επίσης σημαντικό ρόλο στην επιθετικότητα των νέων, καθώς αποτελεί ένα από τα βασικά περιβάλλοντα όπου διαμορφώνονται οι συμπεριφορές, οι αξίες και οι κοινωνικές δυναμικές. Σύμφωνα με έρευνα του Οργανισμόυ «Χαμόγελο του Παιδιού» 1 στα 6 παιδιά σε όλη τη χώρα, σε σύνολο Γεωγραφικών Περιφερειών και Σχολικών Βαθμίδων, δηλώνουν ότι αισθάνονται πώς το σχολείο τους δεν τους μαθαίνει να μην εκφοβίζουν τους συμμαθητές τους. Όταν το σχολείο δεν αντιμετωπίζει αποτελεσματικά αυτές τις συμπεριφορές και δεν παρέχει μέτρα πρόληψης και προστασίας, οι μαθητές μπορεί να αναπτύξουν επιθετική συμπεριφορά ως απάντηση σε αυτές τις καταστάσεις.

Κοινωνική λειτουργός από την επιστημονική ομάδα του «Χαμόγελου του Παιδιού» αναφέρει στο Mothersblog.gr:

«Ως συμπέρασμα των παραπάνω, η βία αποτελεί σύνθετο και πολυπαραγοντικό πρόβλημα που απαιτεί συνολική κοινωνική αντιμετώπιση. Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι η επίλυση αυτού του προβλήματος δεν μπορεί να επιτευχθεί μόνο με έναν τρόπο, αλλά απαιτεί συνεργασία όλων των κοινωνικών παραγόντων. Για να αντιμετωπίσουμε αυτή την έκρηξη βίας, χρειάζεται να εστιάσουμε σε πρωτοβουλίες που προάγουν την οικογενειακή υποστήριξη, την εκπαίδευση στα σχολεία για την αντιμετώπιση των συναισθημάτων και την επίλυση των προβλημάτων με μη βίαιους τρόπους, και τη ρύθμιση των περιεχομένων βίας στα ΜΜΕ και τα ηλεκτρονικά μέσα. Επιπλέον, πρέπει να δημιουργήσουμε περιβάλλοντα όπου η εμπιστοσύνη, η συνεργασία και η δικαιοσύνη επιδοκιμάζονται και προωθούνται.»

Η θέση της Ελληνικής Αστυνομίας είναι αντίστοιχη:

«Για να είναι αποτελεσματική η παρέμβαση στο πεδίο του ελέγχου της παραβατικότητας και της βίας των ανηλίκων, δεν μπορεί απλά να περιορίζεται στη σφαίρα της καταστολής, αλλά απαιτείται μια συνολική σφαιρική προσέγγιση και συνεργασία όλων των φορέων τυπικού και άτυπου κοινωνικού ελέγχου σε δράσεις συντονισμένες καθώς και ένα θεσμικό πλαίσιο που θα τυποποιεί και θα ρυθμίζει τις δράσεις αυτές συνολικά, με ταυτόχρονη ενίσχυση του ρόλου του σχολείου και της τοπικής κοινωνίας.»