Τι είναι η συστημική Οικογενειακή Ψυχοθεραπεία και πώς μπορεί να βοηθήσει μια οικογένεια!

Σύμφωνα με την θεωρία της συστημικής ψυχοθεραπείας η συμπεριφορά του ατόμου συν-υφαίνεται με τον κοινωνικό ιστό των σχέσεων και της επικοινωνίας όπου εμφανίζεται.

Η γενική θεωρία των συστημάτων μελετά τα μέρη και την αλληλεπίδραση των μερών του συστήματος καθώς και τους μηχανισμούς ομοιόστασης ή προσαρμογής τους σε νέες καταστάσεις. Μέσα στα συστήματα λειτουργούν κυκλώματα ανάδρασης που αναστέλλουν την αλλαγή (ομοιόσταση ή μορφόσταση) ή την προάγουν (μορφογένεση). Η συστημική μεθοδολογία χρησιμοποιεί την έννοια της κυκλικής αιτιότητας, σύμφωνα με την οποία η ανατροφοδότηση της πληροφορίας και η αλληλεπίδραση των μερών του συστήματος αποκλείουν την διάκριση αιτίου και αποτελέσματος.

Η θεωρία της επικοινωνίας μελετά την ανθρώπινη επικοινωνία. Η ανθρώπινη επικοινωνία γίνεται τόσο λεκτικά όσο και εξωλεκτικά. Κάθε συμπεριφορά σε διαπροσωπικό πλαίσιο περιέχει ένα μήνυμα. Κάθε επικοινωνία έχει δύο πλευρές, αυτή του περιεχομένου και αυτή της σχέσης. Επιπλέον, η φύση της σχέσης καθορίζεται από τον τρόπο που τα άτομα θέτουν στίξη στην επικοινωνία τους. Τέλος, όλες οι επικοινωνιακές μας συναλλαγές είναι είτε συμμετρικές δηλαδή από ίση θέση είτε συμπληρωματικές δηλαδή από άνιση θέση.

Η οικογένεια αποτελεί σύστημα με όρια και υποσυστήματα. Η ψυχική ανάπτυξη και οργάνωση των μελών συντελείται μέσω της αλληλεπίδρασης τους στο οικογενειακό περιβάλλον. Η συμπεριφορά κάθε μέλους καθορίζεται από τις σχέσεις και τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των μελών της οικογένειας. Η παθολογική συμπεριφορά, ως εκ τούτου, νοηματοδοτείται ως ρυθμιστής των σχέσεων σε κρίσιμη φάση της οικογενειακής ζωής ή ως μήνυμα προς τα μέλη της.

Το θεραπευτικό σύστημα στην συστημική οικογενειακή ψυχοθεραπεία αποτελούν η οικογένεια και η δυάδα των συστημικών θεραπευτών. Οι συνεδρείες γίνονται κάθε 2-4 εβδομάδες και διαρκούν από 60 έως 90 min. Η διάρκεια της ψυχοθεραπείας κυμαίνεται από 10-20 συνεδρίες. Οι θεραπευτές αναπτύσσουν θεραπευτική συμμαχία με την οικογένεια και προάγουν την επικοινωνία των μελών σε κλίμα σεβασμού, κατανόησης και ενσυναίσθησης.

Μέσω της συλλογής πληροφοριών σχετικά με τη ζωή της οικογένειας, με την περιγραφή των προβλημάτων και την επεξήγησή τους σχηματίζονται υποθέσεις για το σύμπτωμα και την λειτουργία του στο οικογενειακό σύστημα. Οι υποθέσεις αυτές προσφέρουν στην οικογένεια εναλλακτικές αφηγήσεις και εξηγήσεις του συμπτώματος διευρύνοντας τον γνωστικό και λειτουργικό ορίζοντα του συστήματος.

Επιπλέον, οι θεραπευτές προσδοκούν να κινητοποιήσουν το υγειές δυναμικό και τις εφεδρείες της οικογένεια καθώς και να εντοπίσουν συνδέσεις του παρόντος με το παρελθόν με τη βοήθεια του γενεογράμματος.

Η συστημική ψυχοθεραπεία έχει ευρεία εφαρμογή σε πλήθος ψυχικών διαταραχών, ψυχολογικών προβλημάτων και ιατρικών προβλημάτων.

- Σε οικογένειες με παιδί ή έφηβο με διεγνωσμένη αγχώδη διαταραχή, κατάθλιψη, κατάχρηση ουσιών, διαταραχή διαγωγής, εναντιωματική-προκλητική διαταραχή και ψυχογενή ανορεξία.
- Σε οικογένειες με παιδί ή έφηβο με ψυχολογικά προβλήματα όπως άρνηση σχολείου.
- Σε οικογένειες με παιδί ή έφηβο με ιατρικά προβλήματα όπως μη ελεγχόμενο σακχαρώδη διαβήτη, ανθιστάμενο στην θεραπεία βρογχικό άσθμα, υποτροπιάζων κοιλιακό άλγος και παχυσαρκία.
- Σε οικογένειες με ενήλικο μέλος με διεγνωσμένη συναισθηματική διαταραχή ή σχιζοφρένεια, με προβλήματα στην προσαρμογή στην χρόνια νόσο, με πολλαπλές υποτροπές και εισαγωγές ή με δυσκολίες στην συμμόρφωση στην θεραπεία.

Σήμερα, η συστημική ψυχοθεραπεία έχει αναπτύξει νέες προσεγγίσεις τις οποίες αξιοποιεί στην οικογενειακή ψυχοθεραπεία, στην θεραπεία ζεύγους, στην ομαδική ψυχοθεραπεία και στην ατομική ψυχοθεραπεία.

Ροζαλία Γιαννάκη
Παιδοψυχίατρος στο Ψυχολογικό Αθηνών

Ενδεικτική βιβλιογραφία:
Τομαράς Βλ., Πομίνι Β.-Μ.,Γουρνέλης Ρ. Συστημική-Οικογενειακή ψυχοθεραπεία. Σύγχρονη Ψυχιατρική. Παπαδημητρίου Γ.Ν., Λιάππας Ι.Α., Λύκουρας Ε. Εκδόσεις ΒΗΤΑ, Αθήνα 2013:607-613