«Πώς θα μιλήσω στο παιδί μου για τον θάνατο και την απώλεια;»

Ίσως όχι τόσο δύσκολο συναίσθημα όπως αυτό της απώλειας, εξίσου όμως δύσκολη η θέση μας όταν το μικρό παιδάκι μας μας κάνει την ερώτηση «Εσύ, θα πεθάνεις; Που θα πας όταν πεθάνεις; ...θα με αφήσεις μόνο μου; ...εγώ τι θα κάνω; ...φοβάμαι!» Πως μπορεί ο γονιός να απαντήσει; Τι θα «πρέπει» να του πει;

Είναι αλήθεια ότι δύσκολα μπορούμε να αποδεχτούμε ότι δεν θα ξαναδούμε τον αγαπημένο μας άνθρωπο που φεύγει, η απώλεια είναι δυσβάσταχτη. Είναι ακόμη πιο δύσκολο όταν η απώλεια έρχεται «πρόωρα», εκεί που δεν την περιμένουμε και πόσο ακόμα δυσκολότερο όταν έρχεται σε ηλικία τρυφερή και πολύ ευαίσθητη, όπου ο θάνατος βιώνεται ως τραυματική εμπειρία καθώς αλλάζει εντελώς τη ζωή του παιδιού!

Το παιδί που βρίσκεται στην ηλικία των 3-6 ετών (προσχολική ηλικία), μπορεί και καταλαβαίνει ότι δεν υπάρχει πια το συγκεκριμένο «σημαντικό» πρόσωπο στην ζωή του, αλλά δεν μπορεί να κατανοήσει ότι αυτή είναι μία οριστική κατάσταση. Αντίθετα, πιστεύει ότι ο νεκρός θα ξαναγυρίσει αύριο και θα παίξουν και πάλι μαζί. Πόσοι γονείς που έχουν βιώσει την απώλεια του άλλου συντρόφου δεν έχουν ακούσει από το μικρό τους: «Εντάξει, αλλά πότε θα γυρίσει ο μπαμπάς από τον ουρανό να παίξουμε; ...πότε θα έρθει η μανούλα να με λούσει από εκεί που έχει πάει;» φράσεις που λυγίζουν τον ζωντανό γονιό αλλά και που δείχνουν πως το μικρό του αντιλαμβάνεται την έννοια του θανάτου!

Επιστημονικά, το παιδί στην ηλικία των 7-8 ετών μπορεί να αφομοιώσει την έννοια του θανάτου, καθώς έχει αποκτήσει την έννοια της ολότητας και της μη αντιστρεψιμότητας, σύμφωνα με τον JeanPiaget.

Έτσι λοιπόν, το παιδί μπορεί και αντιλαμβάνεται πλέον ότι ο θάνατος είναι κάτι που δεν μπορεί να αντιστραφεί, είναι δηλαδή μία οριστική και παντοτινή κατάσταση που δεν μπορεί να αλλάξει. Ο νεκρός δεν μπορεί να γυρίσει πίσω, δεν μπορεί να τον ξαναδεί και αυτή είναι μία πραγματικότητα. Επίσης, κατανοεί ότι ο θάνατος έχει μία σειρά, δηλαδή πρώτα πεθαίνουν οι γηραιότεροι, ότι ίσως κάποιες φορές μπορείς να τον ελέγξεις και να αλλάξεις το θλιβερό αποτέλεσμα της απώλειας (π.χ. σοβαρές ασθένειες του παππού ή της γιαγιάς, του σκύλου ή της γάτας...). Δεν αγγίζει όμως στο μυαλό του καθόλου το ίδιο το παιδί, που θεωρεί ότι ο θάνατος είναι κάτι πολύ μακρινό για το ίδιο!

Όχι όμως τόσο μακρινό για τους γονείς του! Πόσοι από εμάς δεν έχουμε τέτοιες ιστορίες όπου ανησυχούσαμε μην «χαθεί» ο γονιός μας; Μήπως κάτι συμβεί στην υγεία του, στην καρδιά του και πεθάνει; Και τότε τι θα γίνουμε εμείς; Θυμάστε τις ανησυχίες σας αυτές; Την ανασφάλεια, τον φόβο, την απελπισία και την απόγνωση, ακόμα θυμάμαι τον φόβο που ένιωθα, λες και μετά θα ερχόταν η συντέλεια του κόσμου και η ζωή θα σταματούσε για όλα τα πλάσματα του πλανήτη!

Στην προεφηβεία, το παιδί γνωρίζει ότι ο θάνατος αφορά όλους, ότι δεν υπάρχει ηλικιακή σειρά, ότι μάλιστα μπορεί να αφορά και τα ίδια καθώς ενημερώνονται και έρχονται σε επαφή έστω και έμμεσα μέσα από τα ΜΜΕ ή μπορεί και να έχει συμβεί κάποια απώλεια συνομήλικου. Δεν μπορούν όμως να εμβαθύνουν ακόμα.

Στην εφηβεία, τα πράγματα αλλάζουν, μιας και ο έφηβος γνωρίζει πλέον ότι ο θάνατος είναι για όλα τα πλάσματα της φύσης, ενώ μπορούν να κάνουν συμβολισμούς, ερμηνείες, να ασχοληθούν με υπαρξιακά θέματα!

Ο γονιός χρειάζεται να έχει στο μυαλό του το συγκεκριμένο αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού του, αλλά και το ότι δεν πενθούν όλοι οι άνθρωποι με τον ίδιο τρόπο και δεν εκδηλώνουν επίσης το συναίσθημά τους με τον ίδιο τρόπο. Το ίδιο ακριβώς ισχύει και για τα παιδιά, τα οποία εκφράζουν το πένθος τους μέσα από το παιχνίδι κυρίως και τις ζωγραφιές τους αλλά και μέσα από συμπεριφορές που μπορεί να παραξενεύουν τους μεγάλους.

Μαρίνα Μόσχα
Ψυχοθεραπεύτρια, Συνεργάτης του Ινστιτούτου Ψυχικής και Σεξουαλικής Υγείας του Θάνου Ασκητή

Κάντε τις ερωτήσεις σας στην Ψυχοθεραπεύτρια της σελίδας μας εδώ!