Η ψυχολογική δομή του παιδιού με ατοπική δερματίτιδα

Οι δερματοπάθειες του παιδιού και του εφήβου είναι ένα σωματικό πεδίο που μπορεί να χρειάζεται τη συνεργασία του δερματολόγου ή του παιδοδερματολόγου με τον παιδοψυχίατρο, αλλά και τον παιδίατρο. Τις περισσότερες φορές ο παιδίατρος καλείται να αντιμετωπίσει, σε πρώτη φάση, δερματολογικές παθήσεις απλές αλλά και ψυχοσωματικής αιτιολογίας, οι οποίες χρειάζονται μια πιο ευρεία συνεργασία για να κατανοηθεί τι μας «επικοινωνεί» το δέρμα, για τις βουβές εσωτερικές συγκρούσεις στην ψυχή του παιδιατρικού ασθενούς. Πόσο μάλλον που οι ψυχοσωματικοί αυτοί ασθενείς δεν έχουν επίγνωση του άγχους, της οργής και των πονεμένων αισθημάτων τους, τα οποία δεν μπορούν να επεξεργασθούν και τα εκφορτίζουν στο δέρμα. Αυτή είναι και η ψυχολογική δομή του παιδιού με ατοπική δερματίτιδα, όπου, στη βάση μιας γενετικής προδιάθεσης, η ψυχική δυσφορία δρα επιβαρυντικά στην εκδήλωση ή την ενίσχυση της δερματοπάθειας.

Υπάρχει δηλαδή ένα έλλειμμα στην ικανότητα έκφρασης των συναισθημάτων, ιδίως των αρνητικών, που εγκλωβίζονται στο δέρμα ενός πολλές φορές υπερπροστατευμένου παιδιού. Η υπερπροστασία ακυρώνει την ικανότητα και εμποδίζει την απόκτηση δεξιοτήτων ώστε να οδηγεί το παιδί προς την αυτονομία και την απόκτηση μιας δικής του ταυτότητας.

Η συμπεριφορά του μικρού ασθενούς με ατοπική δερματίτιδα

Θα μπορούσαν οι γονείς και οι γιατροί, που θα περιθάλψουν τον μικρό ασθενή, να κατανοήσουν μέσα από τη συμπεριφορά του και το ιστορικό του τον ψυχογενή καθορισμό της ατοπικής δερματίτιδάς η οποία διαφαίνεται και από τη σύνδεση με τα διάφορα άλλα συμπτώματα του παιδιού, όπως:

1. Να είναι πολύ εξαρτητικό, να υποκύπτει εύκολα στις επιθυμίες των άλλων, να είναι πολύ υποχωρητικό στο σχολείο και, αντιθέτως, να γίνεται πολύ πεισματάρικο και αντιδραστικό στο σπίτι.

Να φροντίζει να φαίνεται προς τα έξω «πάρα πολύ καλό παιδί», θυσιάζοντας τις ενστικτώδεις επιθυμίες του για να μη χάσει τον ενδιαφέρον και την αγάπη των άλλων, ιδίως των σημαντικών. Άλλες φορές στρέφει την οργή από κάθε ματαίωση ενάντια στον εαυτό του, με αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές, όπως αυτοτραυματισμοί, τριχοτιλλομανία, ονυχοφαγία μέχρι αιμάτωση κ.τ.λ.

Επίσης συχνά μπορούμε να παρατηρήσουμε μια αγχώδη και άκαμπτη ενασχόληση με κάποια ιδιαίτερα μαθήματα και πολλές φορές χωρίς να επιτυγχάνει το αναμενόμενο, για το κατά τ' άλλα υψηλό νοητικό του επίπεδο, αποτέλεσμα. Λες και με κάποιον ασυνείδητο τρόπο επιτυγχάνει διαρκώς να... αποτυγχάνει.

Άλλες φορές προσπαθεί με μεγάλη αγωνία να είναι αψεγάδιαστα πρώτος σε όλα, θεωρώντας οποιαδήποτε μικρή αποτυχία σαν ανεπανόρθωτο πλήγμα στην εικόνα του και στην πολλή ευάλωτη αυτοεκτίμησή του. Προσπαθεί με αυτόν τον τρόπο να ελέγξει τη δύσκολη για αυτό καθημερινή σχολική ζωή όπου δυσκολεύεται στις διαπροσωπικές σχέσεις, στην έκφραση των συναισθημάτων του και στην απόκτηση φίλων.

2. Μια χαρακτηριστική αναντιστοιχία με τα τυπικά χαρακτηριστικά της ηλικίας του, όπως το να είναι «πολύ μπροστά» ή να παλινδρομεί σε συμπεριφορές πρωθύστερες στον τρόπο με τον οποίο τρώει, κοιμάται, και στην ομιλία. ντύνεται, ή πλένεται: π.χ. άρνηση να φάει ή αναζήτηση αποκλειστικά μόνο λίγο φαγητών, φόβος ότι μπορεί να κάνει εμετό, ανάγκη να το ταΐζουν οι γονείς όπως παλιά, φόβος να κοιμηθεί μόνο του, παλινδρόμηση στον έλεγχο των σφιγκτήρων και στην ομιλία.

3. Η ύπαρξη κάποιου ειδικού γεγονότος, κατάστασης στρες ή μιας χρόνιας τέτοιας κατάστασης: η αίσθηση ότι είναι «υπό πίεση» λόγω της ύπαρξης μιας κατάστασης σε ατομικό, οικογενειακό ή κοινωνικό περιβάλλον που του δημιουργεί μια κατάσταση ετοιμότητας. Το στρες μπορεί να προέρχεται και από την ανάγκη του να νικάει πάντα και τον φόβο του, ότι δεν μπορεί να πετύχει το ρεκόρ που είχε επιτύχει κάποια φορά. Πρέπει να ανατρέχουμε σε σημαντικά γεγονότα για το παιδί έως και 6 μήνες πριν από την εμφάνιση των συμπτωμάτων της δερματοπάθειας. Είναι εύλογο ότι είναι στρες ο χειρισμός των γονέων, αλλά και μια μετακόμιση, ή απώλεια των φίλων, ο αποχωρισμός από ένα αγαπητό πρόσωπο, η απώλεια της εργασίας ενός γονέα.

Πολλές φορές το παιδί «φιλτράρει» κάποιο γεγονός που δεν αντέχει η οικογένεια του να συζητήσει, που τους κάνει να «βγαίνουν από τα ρούχα τους» και το παιδί απαντά με ένα αντίστοιχο σύμπτωμα στο δέρμα του, δηλαδή η ανεπεξέργαστη οικογενειακή οργή το διαπερνά αμεταβόλιστη και ξεχειλίζει στο δέρμα του.

4. Συχνά παρατηρούμε μια παράδοξη συμπεριφορά του παιδιού σε σχέση με τη δερματική ασθένειά του. Δεν παραδέχεται την ύπαρξή της ή τις εύλογες δυσκολίες που του δημιουργεί ή τείνει να της αποδίδει ένα εξαιρετικό νόημα στο πλαίσιο μιας αμυντικής υπεραναπλήρωσής. Κατά βάθος νιώθει ένοχο για τα συμπτώματα και την ταλαιπωρία που υφίστανται το ίδιο και οι γονείς του. Άλλες φορές όμως με έναν ασυνείδητο τρόπο χρησιμοποιεί την ασθένειά του για ένα δευτερογενές κέρδος, δηλαδή να δικαιολογήσει μέσω αυτής μια ενδεχόμενη σχολική αποτυχία, ή να κερδίσει την αποκλειστική φροντίδα και αγάπη των γονέων.

Η θεραπευτική διαδικασία

Η θεραπευτική διαδικασία είναι μακροχρόνια και πολύπλοκη, δεδομένης της δυσκολίας του παιδιού, αλλά και των γονέων του πολλές φορές, να δεχθούν μια σύνδεση του αντικειμενικού ευρήματος (ατοπική δερματίτιδα) με μη αντικειμενικές και ορατές παραμέτρους, όπως τα συναισθήματα και οι ψυχικές συγκρούσεις.

Πολύ συχνά και οι ίδιοι οι γονείς παρουσιάζουν μια αντίστοιχη ψυχολογική δομή με αυτή του μικρού ασθενούς, η οποία όμως δεν εμφανίζει δερματοπάθεια, αλλά εκδηλώνεται σε άλλα επίπεδα. Γι' αυτόν τον λόγο η καλύτερη λύση είναι η διεπιστημονική διασύνδεση μεταξύ δερματολόγου - παιδοψυχιάτρου και παιδιάτρου, που επιτρέπει στον μικρό ασθενή ή τον έφηβο με ατοπική δερματίτιδα να περιθάλπεται για τα σωματικά του συμπτώματα, ενώ ταυτόχρονα να αναζητά ένα δρόμο για να κατανοήσει τις ψυχικές του συγκρούσεις, που καθρεφτίζονται σε αυτά, μέσα από μια ψυχοθεραπεία.

Όπως η δερματική νόσος δεν εξαρτάται από έναν και μόνο παράγοντα, έτσι και για τη θεραπεία της χρειάζεται η θεραπευτική συμμαχία και των γονέων με τον ειδικό γιατρό για τα συναισθήματα του παιδιού και την επικοινωνία στην οικογένεια, ώστε να μπορούν να κατανοούν καλύτερα τη σχέση μαζί του και να στηρίζουν την υγιή ψυχοσυναισθηματική του εξέλιξη.

Χάρης Καραμπέτσος
Παιδοψυχίατρο-Θεραπευτής Ψυχαναλυτικής προσέγγισης
Επιστημονικός Διευθυντής του Κέντρου Πρόληψης -Προαγωγής Υγείας Χολαργού - Αγ. Παρασκευής - ΟΚΑΝΑ, Επιστημονικός Συνεργάτης Παιδοδερματολογικού Ιατρείου Νοσοκομείο "Α. Συγγρός"

^{πηγή: περιοδικό Παιδί, Υγεία & Ανατροφή}