Τα ρομπότ στη θεραπεία του αυτισμού: Τι πρέπει να γνωρίζετε

Ο αυτισμός ή διαταραχή αυτιστικού φάσματος (APA, 2013) περιλαμβάνει ελλείμματα στην κοινωνική αλληλεπίδραση και επικοινωνία, στερεοτυπικά ενδιαφέροντα και επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές.

Ειδικότερα, άτομα στο φάσμα του αυτισμού παρουσιάζουν κοινωνικο-συναισθηματική δυσκολία, αδυναμία στην κατανόηση της μη λεκτικής επικοινωνίας, των εκφράσεων του προσώπου, των συναισθημάτων των άλλων, αδυναμία στην παραγωγή λόγου, στη διατήρηση σχέσεων κ.ά. Τα ελλείμματα αφορούν σε διαφορετικά επίπεδα σοβαρότητας.

Θεραπευτικές μεθόδους

Διάφορες θεραπείες εφαρμόζονται και βελτιώνουν δεξιότητες επικοινωνίας, προσοχής, μίμησης, συμμετοχής, παιχνιδιού κ.λπ..

Για παράδειγμα η πρώιμη συμπεριφορική παρέμβαση, η ανάπτυξη λόγου, η κοινωνική ανταπόκριση, η μίμηση, CBT, ABA, TEACCH, οι κοινωνικές ιστορίες, προάγουν τις κοινωνικές δεξιότητες και την επικοινωνία. Επίσης, προτείνονται ειδικές θεραπείες (δίαιτα, φάρμακα, βιταμίνες, μουσικοθεραπεία, κ.ά.)

Παράλληλα, η ανάπτυξη της τεχνολογίας διευκολύνει τη διαδικασία της μάθησης στο χώρο της εκπαίδευσης, γενικά και ειδικότερα στα άτομα με αυτισμό, παρέχοντας εκπαίδευση σε συναισθηματικές, κοινωνικές και επικοινωνιακές δεξιότητες, σε περιβάλλοντα ελεγχόμενα και ασφαλή που μειώνουν το άγχος.

Τέτοιες τεχνολογίες είναι και τα ρομπότ.

Κοινωνικά ρομπότ

Τα ρομπότ από τα τέλη του 1990, με το πρόγραμμα AuRoRA μελετώνται ως προς την αποτελεσματικότητα τους στην ενίσχυση της κοινωνικής επαφής, σε παιδιά με αυτισμό.

Ονομάστηκαν SAR (Socially assistive robots) και αρκετοί ερευνητές τα δοκίμασαν στον ειδικό και γενικό πληθυσμό (Dautenhahn & Werry, 2004, Seifer & Mataric, 2008, Kozima, et.al, 2008, Boccanfuso & O’Kane, 2011, Kim et. al, 2012, Anzalone et.al, 2014, Cao et al, 2015 κ.ά.). Οι ερευνητές δημιούργησαν ρομπότ σε διάφορες μορφές, όπως μηχανές, ζωάκια και ανθρωποειδή (Charlie, Pleo Nao, Probolino). Στις μετρήσεις διαπίστωσαν κινητοποίηση στα παιδιά με αυτισμό, αύξηση στην κοινωνική αλληλεπίδραση και τις κοινωνικές συμπεριφορές, βελτίωση στην αναγνώριση συναισθημάτων, εκδήλωση συμπεριφοράς παιχνιδιού. Τα κοινωνικά ρομπότ μπορούν να γίνουν αντιληπτά ως κοινωνικοί βοηθοί.

Ταυτόχρονα, εγείρονται ερωτήματα αν τα ρομπότ μπορούν να υποστηρίξουν όλο το φάσμα του αυτισμού και αν είναι ηθικά θεμιτή μια τέτοια σχέση. Οι έρευνες για την αποτελεσματικότητά τους είναι σε αρχικό στάδιο, παρά τον ενθουσιασμό που προκαλούν. Τα ρομπότ αυτά αλληλεπιδρούν με τους ανθρώπους επιδεικνύοντας συμπεριφορές, συναισθήματα, χαρακτηριστικά προσωπικότητας, ενώ εγκαθιδρύουν και διατηρούν κοινωνικές σχέσεις. Πόσο ηθικός είναι ο δεσμός αυτός, μήπως αντικαθιστούν τους θεραπευτές, πώς προστατεύεται η ιδιωτικότητα, όταν αποστέλλουν προσωπικά στοιχεία σε πλατφόρμες, είναι όντως θεραπευτικά; Παρά τους ενδοιασμούς, η κοινότητα των ατόμων με αυτισμό είναι θετική στη χρήση τους (85%).

Το DREAM είναι ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα (2014-18) μελέτης και ανάπτυξης τεχνολογίας ρομπότ για τη θεραπεία παιδιών με αυτισμό.

Σε έρευνα που έγινε σχετικά με τη δεοντολογία του προγράμματος (Richardson et. al, 2018) κατέληξαν στα εξής συμπεράσματα: κάθε αυτισμός είναι μοναδικός, η «ανθρωπιστική» διαφωνία για τη χρήση των ρομπότ μπορεί να υποκρύπτει το υψηλό κόστος τους, δεν είναι γνωστή η συνέπεια της χρήσης των ρομπότ στην εκπαίδευση του παιδιού μακροπρόθεσμα, τα παιδιά δεν ενδιαφέρονται μόνο για την οθόνη ή τα ρομπότ, αλλά και για την φύση, τα ζώα και τους οικείους τους, με τους οποίους αποκτούν δεσμούς. Παρά τα ηθικά διλήμματα η χρήση των ρομπότ είναι αποδεκτή.

Στο μέλλον απαιτείται καλύτερος ερευνητικός σχεδιασμός, που θα αναδεικνύει τα θεραπευτικά αποτελέσματα με χρήση έγκυρων κριτηρίων. Επιπλέον, η χρήση ρομπότ απαιτεί να διέπεται από ηθικούς κανόνες που να τα καθιστούν κατάλληλα για παιδιά.

Καψή Σεβαστή
Ψυχολόγος MSc ΤΠΕ-Ειδική αγωγή- Ένταξη
sevastikapsi@gmail.com

_{Βιβλιογραφία}

_{Anzalone S.,Tilmont E., Boucenna S.,Xavier J., Jouen A., Bodeau N., Maharatna K.,Chetouani M., Cohen D.2014:How children with autism spectrum disorder behave and explore the 4-dimensional (spatial 3D + time) environment during a joint attention induction task with a robot. Research in Autism Spectrum Disorders 8 (2014) 814–826.https://doi.org/10.1016/j.rasd.2014.03.002}

_{Begum M., Serna R., Konktak D., Allspaw J., Kuczynski J.,Yanco H. 2015 Measuring the Efficacy of Robots in Autism Therapy: How Informative are Standard HRI Metrics? Proceedings of the Tenth Annual ACM/IEEE International Conference on Human-Robot Interaction - HRI '15, 335-342, 2015 https://doi.org/10.1145/2696454.2696480}

_{Boccanfuso L., O’Kane J. 2011: CHARLIE : An Adaptive Robot Design with Hand and Face Tracking for Use in Autism Therapy. Int J Soc Robot (2011) 3:337–347, Springer Science & Business Media BV .DOI 10.1007/s12369-011-0110-2}

_{Cao H.,Pop C.,Simut R., Furnem R. Beir A. , Perre G.,Esteban P., Lefeber D., Vanderborght B. Probolino: A Portable Low-cost Social Device for Home-based Autism Therapy. International Conference on Social Robotics ICSR 2015: Social Robotics pp 93-102. https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-3-319-25554-5_10}

_{Coeckelbergh M., Pop C., Simut R., Peca A.,Pintea S., David D.,Vanderborght B.2014: A Survey of Expectations About the Role of Robots in Robot-Assisted Therapy for Children with ASD: Ethical Acceptability, Trust, Sociability, Appearance, and Attachment. Sci Eng Ethics (2016) 22:47–65. DOI 10.1007/s11948-015-9649-x}

_{Dautenhahn K., Werry I., Salter T 2003:Towards Adaptive Autonomous Robots in Autism Therapy:Varieties of Interactions.Proceedings 2003 IEEE International Symposium on Computational Intelligence in Robotics and Automation July 16-20,2003,K obe, Japan.DOI: 10.1109/CIRA.2003.1222245}

_{Dautenhahn K., Werry I.2004:Towards interactive robots in autism therapy Background, motivation and challenges.Pragmatics & Cognition 12(1):1-35 · June 2004.DOI: 10.1075/pc.12.1.03dauDOI 10.1007/s10803-012-1645-2DOI 10.1007/s12369-008-0009-8}

_{Faras H., Ateeqi N., Tidmarsh L.2010:Autism Spectrum Disorders.Ann SaudiMed.30(4), pg 295-300in Children with Autism.Autism Dev Disord (2013) 43:1038–1049}

_{Kim E., Berkovits L., Bernier E.,Leyzber D.,Shic F., Paul R., Scassellati B.2012:Social Robots as Embedded Reinforcers of Social Behavior}

_{Kozima, Michalowski, Nakagawa 2008:KeeponA Playful Robot for Research, Therapy, and Entertainment.Int J Soc Robot (2009) 1: 3–18}

_{ΚωτσόπουλοςΣ. 2015:Πρώιμη Διάγνωση του Αυτισμού: Φαινότυπος- Ενδοφαινότυπος. Ψυχιατρική,26:273-281}

_{McPartland J., Law K. 2016:Autism Spectrum Disorder.Encyclopedia ofMental Health, Vol 1, (124-130)}

_{Phillips J.,Minjarez M., Mercier E., Feinstein C.,Hardon A. 2011: Autism Spectrum Disorder. In: Handbook of Developmental Psychiatry. Hans S. World Scientific,Chapter 15, pg(463-490)}

_{Richardson K.,Coeckelbergh M.,Wakunuma K.,Billing E.,Ziemke T.,Gómez P.,Vanderborght B.,Belpaeme T.2018: Robot Enhanced Therapy for Children with Autism (DREAM) A Social Model of Autism. IEEE Technology and Society Magazine 37(1):30-39 DOI: 10.1109/MTS.2018.2795096}

_{Seifer D., Mataric M.2008 :Towards socially assistive robotics for augmenting interventions for children with autism spectrum disorder.https://robotics.usc.edu/publications/media/uploads/pubs/589.pdf}