Aνδρική Υπογονιμότητα: Τι είναι και πώς θεραπεύεται

Ορισμός: Ως ανδρική υπογονιμότητα ορίζεται οποιαδήποτε κατάσταση μειώνει τις πιθανότητες ενός άνδρα να καταστήσει έγκυο τη σύντροφό του.

Συχνότητα: Περίπου 13 στα 100 ζευγάρια αντιμετωπίζουν προβλήματα υπογονιμότητας και από αυτά το 1/3 οφείλεται αποκλειστικά σε ανδρικό παράγοντα. Στα μισά περίπου ζευγάρια το πρόβλημα αφορά και τους δύο.

Αίτια: Η παραγωγή ώριμου, υγιούς σπέρματος το οποίο μπορεί να μεταφερθεί εντός της σάλπιγγας και να γονιμοποιήσει το ωάριο εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Οι κυριότερες αιτίες ανδρικής υπογονιμότητας μπορούν να ταξινομηθούν ως εξής:

• Διαταραχές του σπέρματος: Το σπέρμα μπορεί να μην ωριμάζει, να έχει άτυπη μορφολογία, να έχει χαμηλή κινητικότητα, να είναι χαμηλό σε αριθμό, να μην υπάρχουν σπερματοζωάρια στο σπερματικό υγρό (αζωοσπερμία). Αίτια για αυτά μπορεί να είναι ο τρόπος ζωής (κάπνισμα, υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, λήψη συγκεκριμένων φαρμάκων-τεστοστερόνη). Ηπατική ή νεφρική ανεπάρκεια, παρωτίτιδα, φυματίωση, ορμονικές διαταραχές, ελλείψεις στο Υ χρωμόσωμα. 4 στους 10 άνδρες με αζωοσπερμία έχουν απόφραξη ενώ στους υπόλοιπους πρέπει να αναζητήσουμε κάποιο γενετικό αίτιο.
• Κιρσοκήλη: Μειώνει τον αριθμό και την κινητικότητα των σπερματοζωαρίων μέσω αύξησης της θερμοκρασίας στο όσχεο. 38% των υπογόνιμων ανδρών έχουν κιρσοκήλη.
• Παλίνδρομη εκσπερμάτηση: Το σπέρμα γυρίζει στην ουροδόχο κύστη και δεν προωθείται στο πέος. Συνήθως οφείλεται σε νευρολογικά ή μυϊκά αίτια.
• Ανοσολογικά αίτια: Αντισώματα καταστρέφουν το σπέρμα ως αποτέλεσμα χρόνιων φλεγμονών, χειρουργείων ή κακώσεων.
• Απόφραξη: Σε οποιοδήποτε σημείο μεταφορές των σπερματοζωαρίων (επιδιδυμίδας-φυματίωση ή των σπερματικών πόρων-χειρουργείο, χρόνιες φλεγμονές).
• Ορμονικοί παράγοντες: υποφυσιακός υπογοναδοτροφισμός, λήψη τεστοστερόνης, αύξηση προλακτίνης.
• Ιατρογενείς παράγοντες: Φάρμακα που δίνονται για αρθρίτιδα, κατάθλιψη, σιμετιδίνη, άγχος, φλεγμονές, αντιυπερτασικά, χημειοθεραπευτικά.
• Κρυψορχία, συστροφή όρχεως

Διάγνωση

• Ιστορικό και φυσική εξέταση: Θα γίνουν ερωτήσεις για την ηλικία, το επάγγελμα, τρόπο ζωής, παιδικές ασθένειες, ατυχήματα, άλλα νοσήματα (κυστική ίνωση), λήψη φαρμάκων, έκθεση σε ακτινοβολία, συχνότητα σεξουαλικών επαφών. Θα γίνει εξέταση του ύψους και του βάρους και εξέταση των μαστών, όρχεων, προστάτη, και των σπερματικών πόρων. Μικροί και σκληροί όρχεις πιθανά αφορά σύνδρομο Klinefelter, μεγάλοι και μαλακοί πιθανά υπογοναδοτροφικός υπογοναδισμός.
• Σπερμοδιάγραμμα: Για αριθμό, κινητικότητα και μορφολογία σπερματοζωαρίων. Συνοδεύεται πάντα από καλλιέργεια σπέρματος. Καλό είναι να έχουμε δύο σπερμοδιαγράμματα με απόσταση 90 ημερών μεταξύ τους.
• Διορθικό υπερηχογράφημα: Για προβλήματα απόφραξης
• Βιοψία όρχεως: Για ανεύρεση του αιτίου ή και για λήψη σπερματοζωαρίων από τον όρχη σε περιπτώσεις μη αποφρακτικής αζωοσπερμίας.
• Ορμονικός έλεγος: FSH, LH, προλακτίνη, τεστοστερόνη.

Θεραπεία

Εξαρτάται από το αίτιο.

Αδυναμία εκσπερμάτισης μπορεί να οφείλεται σε βλάβες του νωτιαίου μυελού, σακχαρώδη διαβήτη, πολλαπλή σκλήρυνση, χειρουργείο, ανωμαλίες στη γέννηση. Εκτός από φαρμακευτική η αντιμετώπιση μπορεί να περιλαμβάνει διορθική ηλεκτροεκσπερμάτιση (rectal probe electroejaculation), διέγερση με δονήσεις του πέους (penile vibratory stimulation), ή λήψη σπέρματος με βελόνα από το σπερματικό πόρο ή την επιδιδυμίδα.

Φλεγμονές αντιμετωπίζονται με αντιβιοτικά και λήψη μη στεροειδών αντιφλεγμονωδών φαρμάκων.

Η υπερπρολακτιναιμία με χορήγηση βρωμοκρυπτίνης.

Ο υπογοναδοτροφικός υπογοναδισμός μπορεί να οφείλεται σε όγκους της υπόφυσης, τραύμα στο κεφάλι ή χρήση αναβολικών στεροειδών. Θα πρέπει να γίνει μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου και ορμονικός έλεγχος και θεραπεύεται με λήψη γοναδοτροφινών ως θεραπεία υποκατάστασης.

Οι γενετικές ανωμαλίες μπορεί να είναι νέες ή κληρονομούμενες με πιο συχνές το Klinefelter’s σύνδρομο, ελλείμματα στο χρωμόσωμα Υ και κυστική ίνωση.

Η παλίνδρομη εκσπερμάτιση αντιμετωπίζεται φαρμακευτικά ή με λήψη σπερματοζωαρίων από τα ούρα.

Η κιρσοκήλη αντιμετωπίζεται χειρουργικά

Η αποφρακτική αζωοσπερμία με διατομή, αφαίρεση του αποφραγμένου τμήματος και επαναστόμωση του σπερματικού πόρου (microsurgical vasovasostomy, vasoepididymostomy, transurethral resection of the ejaculatory duct).

Η ιδιοπαθής ανδρική υπογονιμότητα μπορεί να αντιμετωπιστεί ή με μεθόδους υποβοηθούμενης αναπαραγωγής (σπερματέγχυση, εξωσωματική γονιμοποίηση (IVF), ενδοκυτταρική έγχυση σπερματοζωαρίου (ICSI) ή τέλος να γίνει προσπάθεια λήψης σπερματοζωαρίων από τον όρχη είτε με βιοψία (TESE), ή με βελόνα όπου παρακεντούμε τον όρχη, την επιδιδυμίδα.

Κατόπιν χειρουργικής θεραπείας στον όρχη καλό είναι να γίνεται ένα σπερμοδιάγραμμα ανά τρίμηνο και για ένα χρόνο.

Απόστολος Καπώνης
Αναπληρωτής Καθηγητής Μαιευτικής & Γυναικολογίας
Ιατρική Σχολή Παν/μίου Πατρών