Γιατί η κατανάλωση οινοπνευματωδών στην εγκυμοσύνη βλάπτει το έμβρυο

Η κατανάλωση οινοπνευματωδών, αν γίνεται με μέτρο και τηρώντας πάντα τους κανόνες ασφαλείας, μπορεί να είναι μια ακόμα απόλαυση της ζωής. Όμως η κύηση αποτελεί μια ειδική κατάσταση.

Το μωράκι, που μεγαλώνει μέσα σας, εξαρτά την ανάπτυξή του από τα στοιχεία, που θα του παρέχετε εσείς. Ο πλακούντας είναι το «σημείο» επαφής της κυκλοφορίας του αίματός σας με την κυκλοφορία του αίματος του μωρού σας. Υπάρχουν ουσίες, που, αν καταναλωθούν από εσάς, «περνάνε» – όπως λέμε – από τον πλακούντα και φτάνουν στο μωρό. Μεταξύ των ουσιών, που διέρχονται τον πλακούντα περιλαμβάνεται και το αλκοόλ.

Το αλκοόλ ενδέχεται να επηρεάσει δυσμενέστατα τόσο τη σωματική, όσο και τη νευρολογική ανάπτυξη του μωρού.

Επιτρέπεται ή όχι η μπύρα χωρίς αλκοόλ στην εγκυμοσύνη;

Τι είναι το φάσμα διαταραχών εμβρυϊκού αλκοολισμού;

Εδώ και αιώνες η κατανάλωση οινοπνευματωδών κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης έχει συσχετισθεί με την πρόκληση βλαβών στο έμβρυο, όπως περιγράφεται τόσο στην αρχαία ελληνική γραμματεία, όσο και στη Βίβλο (Gellius,& Beloe, 1795; Goodwin, 1871). Τόσο δε σε γαλλική δημοσίευση του 1968 (Lemoine και συνεργάτες, 1968) , όσο και σε μεταγενέστερη αγγλική μελέτη του 1973 (Jones και συνεργάτες, 1973), περιγράφηκε για πρώτη φορά συστηματικά το τότε ονομασθέν «εμβρυϊκό αλκοολικό σύνδρομο» (Fetal Alcohol Syndrome/ FAS), το οποίο χαρακτηρίζεται από διαταραχές στη μορφολογία του προσώπου των ατόμων, που γεννήθηκαν από μητέρες, οι οποίες κατανάλωναν οινοπνευματώδη κατά την κύηση.

Για το λόγο αυτό δημοσιεύθηκαν αρχικά στις Η.Π.Α. και κατόπιν σε όλον τον κόσμο οδηγίες, σχετικές με την αποφυγή κατανάλωσης οινοπνευματωδών από τις εγκύους (Popova και συνεργάτες, 2023). Η τερατογόνος δράση του οινοπνεύματος αποδείχθηκε και από μελέτες σε ζώα (Sulik και συνεργάτες, 1981).

Εν συνεχεία όμως διαπιστώθηκε, πως συμπεριφορικές και γνωσιακές διαταραχές, αλλά και μαθησιακές δυσκολίες είναι δυνατόν να εκδηλωθούν σε άτομα, των οποίων η μητέρα κατανάλωνε οινοπνευματώδη στην κύηση ακόμα και απουσία των χαρακτηριστικών δυσμορφιών στο πρόσωπο. Η δε έκθεση του εμβρύου σε οινόπνευμα έχει συσχετισθεί και με την εκδήλωση διαταραχών του μεταβολισμού, του ανοσοποιητικού συστήματος, αλλά και του καρδιαγγειακού συστήματος, όταν το άτομο βρίσκεται στην ενήλικη ζωή. Για το λόγο αυτό διατυπώθηκε ο όρος «Φάσμα Διαταραχών Εμβρυϊκού Αλκοολισμού» (Fetal Alcohol Spectrum Disorders/ FASD), που «περιλαμβάνει» και το FAS, που αφορά κατά κύριο λόγο τα περιστατικά με τις χαρακτηριστικές δυσμορφίες (Popova και συνεργάτες, 2023).

Πόσο συχνό είναι το FASD;

Αν και δεν έχει υφίσταται «ένα ασφαλές όριο κατανάλωσης οινοπνευματωδών» κατά την εγκυμοσύνη (Charness και συνεργάτες, 2016), φαίνεται, πως ποσοστό περίπου 10% των εγκύων σε παγκόσμιο επίπεδο καταναλώνουν οινοπνευματώδη (Popova και συνεργάτες, 2023). Εντούτοις, το ποσοστό αυτό των εγκύων δεν είναι ομοιόμορφα κατανεμημένο, αλλά παρουσιάζει την υψηλότερη τιμή του (25,2%) σε περιοχές κατά κύριο λόγο της κεντρικής Ευρώπης, ακολουθεί η Αμερικανική Ήπειρος (11,2%), η Αφρική (10%), η περιοχή του Δυτικού Ειρηνικού Ωκεανού (8,6%) και η Νοτιοανατολική Ασία (1,8%), ενώ οι χαμηλότερες τιμές καταγράφονται σε περιοχές της Ανατολικής Μεσογείου (0,2%), όπου το έντονο Μουσουλμανικό στοιχείο κατά κανόνα απέχει από την κατανάλωση οινοπνευματωδών (Popova και συνεργάτες, 2017).

Δεν αποτελεί έκπληξη το ότι η συχνότητα εκδήλωσης FASD «ακολουθεί» τα καταγραφέντα ποσοστά εγκύων, που καταναλώνουν οινοπνευματώδη. Έτσι ο μέσος όρος εκδήλωσης του συνδρόμου αυτού σε παγκόσμιο επίπεδο υπολογίζεται στο 7,7 περιστατικά ανά 1000 γεννήσεις. Εντούτοις, η συχνότητα αυτή φθάνει τα 19,8 περιστατικά ανά 1000 γεννήσεις σε περιοχές της Ευρώπης, αλλά περιορίζεται στο μόλις 0,1 περιστατικό ανά 1000 γεννήσεις σε περιοχές της Ανατολικής Μεσογείου. Σε κάποιες χώρες μάλιστα καταγράφεται ιδιαίτερα υψηλό ποσοστό FASD, όπως στη Νότιο Αφρική (111,1/1000), στην Κροατία (53,3/1000), στην Ιρλανδία (47,5/1000) ή στην Ιταλία (45/1000) (Popova και συνεργάτες, 2017; Lange και συνεργάτες, 2017). Έχει υπολογιστεί, πως 1 στις 13 γυναίκες, που κατανάλωσαν οινοπνευματώδη κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης θα αποκτήσουν παιδί με FASD, με αποτέλεσμα να γεννιούνται περίπου 630.000 νεογνά ανά έτος με το σύνδρομο αυτό σε παγκόσμιο επίπεδο (Lange και συνεργάτες, 2017). Μάλιστα εξαιτίας του FASD πάνω από 11 εκατομμύρια άτομα ηλικίας έως 18 ετών παγκοσμίως παρουσιάζουν κάποιου είδους ισόβιας αναπηρίας, ενώ ο αριθμός αυτός ανέρχεται στα 25 εκατομμύρια, αν συμπεριληφθούν και τα άτομα ηλικίας έως 40 ετών (Popova και συνεργάτες, 2020)! Στις δε Η.Π.Α. έχει υπολογιστεί, πως έως και 1 στα 20 άτομα παρουσιάζουν κάποιου βαθμού διαταραχή συνδεόμενη με το FASD (Koehlmoos και συνεργάτες, 2023).

Είναι ασφαλής η κατανάλωση αλκοόλ στην εγκυμοσύνη;

Σε ποιο στάδιο της κύησης τα αποτελέσματα της κατανάλωσης οινοπνευματωδών είναι χειρότερα;

Τονίζεται εκ νέου, πως δεν υφίσταται «ασφαλές όριο κατανάλωσης οινοπνευματωδών» κατά την κύηση. Έχει καταγραφεί, πως η κατανάλωση άνω των 20gr οινοπνεύματος ανά περίπτωση ή άνω των 70gr ανά εβδομάδα, έχει συσχετισθεί με διαταραχές της μορφολογίας του προσώπου (Muggli και συνεργάτες, 2017), αλλά και με διαταραχές στη δομή του εγκεφάλου και εκδήλωσης βίαιης και αντικοινωνικής συμπεριφοράς (Long & Lebel, 2022). Ενδεικτικά αναφέρουμε, πως κατά προσέγγισιν 14gr οινοπνεύματος περιέχονται σε: ένα κουτάκι μπύρας (περίπου 330ml), σε ένα ποτήρι κόκκινο κρασί (περίπου 150ml) και σε ένα ποτήρι αποσταγμάτων, όπως το ουίσκι (περίπου 44ml) (NIH, 2024).

Η κατανάλωση οινοπνευματωδών ακόμα και κοντά στη σύλληψη έχει συσχετισθεί με την εκδήλωση διαταραχών στην εμβρυϊκή ανάπτυξη, η οποίες ενδέχεται να έχουν σοβαρές συνέπειες για την υγεία του ατόμου. Η έκθεση του εμβρύου σε αλκοόλ κατά το πρώτο τρίμηνο της κύησης, οπότε λαμβάνει χώρα η δημιουργία των οργάνων του (οργανογένεση), συνδέεται με δυσμορφίες του εγκεφάλου, των οστών του προσώπου, του σκελετού αλλά και διαφόρων εσωτερικών οργάνων, όπως έχει επιβεβαιωθεί και από μελέτες κυρίως σε ποντίκια (Popova και συνεργάτες, 2023).

Γιατί η κατανάλωση οινοπνευματωδών στην εγκυμοσύνη βλάπτει το έμβρυο;

Το οινόπνευμα μέσω του πλακούντα φθάνει στο έμβρυο. Διάφοροι μηχανισμοί έχουν περιγραφεί, δια των οποίων ερμηνεύονται ο βλαπτικός για το έμβρυο τρόπος δράσης του οινοπνεύματος. Ο κατάλογος με τους μηχανισμούς αυτούς περιλαμβάνει (Popova και συνεργάτες, 2023:

• διαταραχές στον τρόπο έκφρασης του DNA
• διαταραχές σε διάφορες μεταβολικές οδούς
• άμεση πρόκληση βλάβης στον εμβρυϊκό εγκέφαλο
• διαταραχή της δράσης παραγόντων, που είναι απαραίτητοι για την ορθή ανάπτυξη του εμβρύου και ονομάζονται αυξητικοί παράγοντες
• διαταραχές στη δομή των νευρικών κυττάρων
• πρόκληση φλεγμονής στο νευρικό ιστό
• διαταραχή της χλωρίδας του εντέρου (των μικροβίων, που υπό φυσιολογικές συνθήκες εντοπίζονται στο έντερο), η παρουσία και ευρωστία της οποίας είναι σημαντική σε ό,τι αφορά την ανάπτυξη του νευρικού συστήματος
• διαταραχές στη δομή του πλακούντα

Πώς παρουσιάζεται το FASD;

Ο κατάλογος με τις κλινικές καταστάσεις περιλαμβάνει διαταραχές (Koehlmoos και συνεργάτες, 2023):

• δομής και λειτουργίας του κεντρικού νευρικού συστήματος (κυρίως του εγκεφάλου)
• δομής και λειτουργίας των οφθαλμών (μάτια), των ώτων (αφτιά), της καρδιάς, αλλά και άλλων οργάνων του σώματος
• αποβολή ή ενδομήτριο θάνατο (ειδικά, όταν συνδυάζεται με το κάπνισμα)
• γνωσιακών λειτουργιών
• της διάθεσης
• μνήμης
• συμπεριφοράς
• της ψυχικής υγείας (σύνδρομο διάσπασης της προσοχής/ υπερδραστηριότητας, κατάθλιψη, κατάχρηση ουσιών)

Δείτε ΕΔΩ σε ποιο στάδιο της κύησης βρίσκεστε!

Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας

^{Ενδεικτική βιβλιογραφία}

^{Gellius, A. & Beloe, W. The Attic Nights of Aulus Gellius (Johnson, J., 1795)}

^{Goodwin, W. W. (ed.) Plutarch’s Morals (Little & Brown, 1871)}

^{Lemoine, P., Harousseau, H., Borteyru, J. P. & Menuet, J. C. Children of alcoholic parents: observed anomalies: discussion of 127 cases. Ouest Med. 8, 476–482 (1968)}

^{Jones, K., Smith, D., Ulleland, C. & Streissguth, A. Pattern of malformation in offspring of chronic alcoholic mothers. Lancet 301, 1267–1271 (1973).}

^{Popova S, Charness ME, Burd L, Crawford A, Hoyme HE, Mukherjee RAS, Riley EP, Elliott EJ. Fetal alcohol spectrum disorders. Nat Rev Dis Primers. 2023 Feb 23;9(1):11. doi: 10.1038/s41572-023-00420-x. PMID: 36823161.}

^{Sulik KK, Johnston MC, Webb MA. Fetal alcohol syndrome: embryogenesis in a mouse model. Science. 1981 Nov 20;214(4523):936-8. doi: 10.1126/science.6795717. PMID: 6795717.}

^{Charness ME, Riley EP, Sowell ER. Drinking During Pregnancy and the Developing Brain: Is Any Amount Safe? Trends Cogn Sci. 2016 Feb;20(2):80-82. doi: 10.1016/j.tics.2015.09.011. PMID: 26801950; PMCID: PMC4788102.}

^{Popova S, Lange S, Probst C, Gmel G, Rehm J. Estimation of national, regional, and global prevalence of alcohol use during pregnancy and fetal alcohol syndrome: a systematic review and meta-analysis. Lancet Glob Health. 2017 Mar;5(3):e290-e299. doi: 10.1016/S2214-109X(17)30021-9. Epub 2017 Jan 13. Erratum in: Lancet Glob Health. 2017 Mar;5(3):e276. doi: 10.1016/S2214-109X(17)30032-3. PMID: 28089487.}

^{Lange, S. et al. Global prevalence of fetal alcohol spectrum disorder among children and youth: a systematic review and meta-analysis. JAMA Pediatr. 171, 948–956 (2017)}

^{Popova, S., Dozet, D. & Burd, L. Fetal alcohol spectrum disorder: can we change the future? Alcohol Clin. Exp. Res. 44, 815–819 (2020)}

^{Muggli E, Matthews H, Penington A, Claes P, O'Leary C, Forster D, Donath S, Anderson PJ, Lewis S, Nagle C, Craig JM, White SM, Elliott EJ, Halliday J. Association Between Prenatal Alcohol Exposure and Craniofacial Shape of Children at 12 Months of Age. JAMA Pediatr. 2017 Aug 1;171(8):771-780. doi: 10.1001/jamapediatrics.2017.0778. PMID: 28586842; PMCID: PMC6583660.}

^{Long X, Lebel C. Evaluation of Brain Alterations and Behavior in Children With Low Levels of Prenatal Alcohol Exposure. JAMA Netw Open. 2022 Apr 1;5(4):e225972. doi: 10.1001/jamanetworkopen.2022.5972. PMID: 35380644; PMCID: PMC8984786.}

^{NIH: National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism (διαβάστηκε στις 24/6/2024)}

^{Koehlmoos TP, Lee E, Wisdahl J, Donaldson T. Fetal alcohol spectrum disorders prevention and clinical guidelines research-workshop report. BMC Proc. 2023 Aug 15;17(Suppl 12):19. doi: 10.1186/s12919-023-00272-z. PMID: 37580722; PMCID: PMC10426045.}

^{Wozniak JR, Riley EP, Charness ME. Clinical presentation, diagnosis, and management of fetal alcohol spectrum disorder. Lancet Neurol. 2019 Aug;18(8):760-770. doi: 10.1016/S1474-4422(19)30150-4. Epub 2019 May 31. PMID: 31160204; PMCID: PMC6995665.}